Khổ tận Cam Lai

Thỏa thuê, mãn nguyện, ấy là cái Tết Nguyên đán ở Hà Thành năm nay. Ê hề, rôm rả, ăn ngon, ăn diện. Vật chất và tinh thần như ý mọi nhẽ. Thời tiết cũng như ý, không quá lạnh, ngay cả đối với người quá nghèo. Đợt rét mướt kéo dài cả tháng đã kịp lùi bước ngay trước ngày ông Công. Vụ hoa đào tưởng thất bát rốt cuộc đã mã đáo thành công chuyển bại thành thắng, phố xá cơ man đào là đào, đến độ cung vượt xa cầu.

Không phải chỉ trông vào cảnh mua sắm rầm rộ mới có thể thấy là tiền bạc như nước, sự tiêu pha như thác đổ. Hòm công đức của các chùa lớn chùa nhỏ chật căng tiền lên trong từng giờ đồng hồ. Nhà chùa vất vả thu gom liên tục mà giấy bạc vẫn từng lớp từng lớp phủ thành thảm dày trên các bệ thờ.

Không chỉ trẻ con mới được mừng tuổi. Người lớn thi đua tặng tiền nhau. Trăm mối quan hệ trăm kiểu lì xì. Phong bao mừng tuổi đỏ thắm, to vật. Bên trong tối thiểu mỏng dính cũng phải một trăm ngàn. Năm nay lại có mốt lì xì bằng đồng bạc mới của Âu Châu. Đến chiều 30, các quầy đổi ngoại tệ ở Hàng Da đã sạch nhẵn Euro từ mệnh giá thấp nhất đến cao nhất.

Tuy nhiên nếu bảo rằng tinh thần trưởng giả ngự trị lên Tết của Hà Thành năm nay thì không phải. No xôi chán chè, vui vẻ trẻ trung đã là sự thường từ nhiều Tết rồi. Cho nên đặc điểm của nguyên đán Canh Ngọ có lẽ là sự hoài cổ rầm rộ, hoặc có thể nói, Tết năm nay, ở Hà Nội, tân trang truyền thống đã thành một mê say thời thượng.

Từ sáng đến trưa ngày 23 Tết, nườm nượp các ông các bà, quý cô quý cậu phi xe máy lên giữa cầu Chương Dương tung cá phóng sinh. Mỗi người một bọc ni lông nước đựng cá chép. Không có được chép thì cá trắm, cá quả. Đứng dựa lan can người ta dốc bịch. Cá rơi lộp độp đập bụng xuống mặt sông dưới tít sâu. Những cái túi ni lông nhão nhoét quăng vứt lung tung bám đầy ván cầu.

Trội lên trước Tết tất nhiên phải kể tới cái bánh chưng 1,4 tấn mà các thợ gói bánh lành nghề làng Ước Lễ thực hiện theo dự án phá kỷ lục thế giới do hãng Coca Cola tài trợ. Cuộc khởi sự gói bánh, cuộc nấu bánh và cuộc rước bánh đã chín qua 36 phố phường được truyền hình trực tiếp, rất vui. Tới phần trưng bày bánh thì có gây thất vọng, thậm chí phản cảm, bởi nỗi xét cho cùng có ai lại đi ăn bánh chưng kèm với uống Coca Cola như trong hiệu ăn nhanh Mạc Đô Nan bao giờ. Tuy vậy dân tình nói chung thái độ thông cảm. Vạn sự khởi đầu nan, vả chăng dù sao đấy cũng là một ý tưởng độc đáo nhằm tôn vinh bản sắc quê nhà.

Bản sắc và ý vị quê nhà ngày Tết còn được thể hiện mạnh mẽ qua không khí sôi nổi đi chùa ngày đầu năm và nhất là trẩy hội sau Tết.

Mùng 6 Tết, có đến mấy hội lớn được mở một lúc. Hội Cổ Loa năm nay lớn chưa từng thấy. Dân làng nô nức lắm. Bao nhiêu công chuẩn bị đã được bỏ ra. Đám rước năm nay dài dằng dặc mười mấy kiệu, nối đuôi như không dứt ra khỏi cổng đền Thượng. Các trò chơi dân gian được phục hồi. Thổi cơm thi, thi giã bánh dày. Trò giật hoa tre cũng mới trở nên rầm rộ lại từ mấy năm nay.

Ở hội nào cũng vậy, các nghi lễ đón rước được khôi phục, thậm chí tô vẽ thêm. Mỗi hội, mỗi lễ mỗi năm khác đi một chút ý nghĩa. Tô vẽ, thêm thắt, nhưng cũng có cái gì đó đơn điệu, dập khuôn. Quang cảnh các hội làng dường như y chang. Nhưng mà lễ hội chẳng thể nào thiếu được. Cầu cúng là vui chơi, làm nên không khí ngày rộng tháng dài của Tháng Giêng.

Phủ Giày, phủ Tây Hồ không có chỗ len chân, lượng người vẫn tăng lên hàng năm. Đền Bà Chúa Khoa càng đông hơn nữa. Giờ đây người qua cầu Chương Dương lên mạn Bắc Ninh không lúc nào ngừng. Hội Lim, sau đó là hội các làng Quan Họ đã bắt đầu. Cuộc thi người đẹp Hội Lim mới vừa bày ra hôm 10, quan hộ ngày xuân bận bịu lắm. Bây giờ ở đâu có hội là ở đấy có hát quan họ, liền chị liền anh có người chạy xô như các ca sĩ tân nhạc.

Nhưng đặc biệt đáng kể là Tết Nhâm Ngọ phải là niềm đam mê, sự sùng bái chữ thánh hiền. Người ta thấy một Hà Thành sôi sục lên với chữ, sính chữ, nghiện chữ, thờ chữ. Cố nhiên là chữ tượng hình. Mã đáo thành công; An khang thịnh vượng, Nhẫn, Tâm, Tài, Lộc, Phúc, Phú, Vinh, Thái...

Phố xá nhan nhản thầy đồ. Cụ đồ, ông đồ không mấy, chủ yếu là bác đồ, anh đồ, lác đác cả các chị đồ. Quần bò, áo da bận dưới áo the. Sân Văn Miếu, cả một đoạn dài phố Bà Triệu, Ngô Văn Sở, một ngõ phố Tràng Tiền nữa... Giấy đỏ, giấy hồng lát kín vỉa hè. Vì nghiên khó kiếm nên mực đành phải mài trong bát. Mà cũng chẳng cần mực Tàu. Lắm anh đồ chị đồ xài cả phẩm màu.

Chẳng thơm cũng thể hoa nhài, để đủ bề văn minh, lịch sự, người kinh kỳ thời đại mới rất cần có sự “thư pháp”, không thể thiếu chữ Nho treo trên vách. Thành thử đông nghịt người mua. Chục ngàn, hai chục ngàn đồng một chữ. Chữ đẹp, chữ xấu, chữ như gà bới, chức tác thành chữ tộ, chữ nhân thành chữ thái, ai mà biết được, đã học bao giờ đâu mà biết, cứ miễn loằng ngoằng là được rồi, là mua. Với lại thiết tưởng để lều chõng xông ra đường làm mấy anh “đồ chợ” đó thì chỉ cần sạch nước cản cờ tướng hoặc xem thật nhiều băng video chưởng Tàu là rành mặt chữ, là luận bàn thư pháp được rồi, can gì phải mất công đèn sách?

Nhân đụng tới thư pháp lại buồn cười nghĩ tới cái rủi của một quý báo. Nhân năm con Ngựa quý báo đó cho in hai câu thơ của cụ Tản Đà: Ngày xanh như ngựa đầu xanh bạc; Chán cả giang hồ chán cả ngông... Trọng thị vốn xưa truyền thống, tòa soạn cất công xin được chữ của một nhà thư pháp nổi tiếng. Tuy nhiên, cầu kỳ chăm chút sự tượng hình, tòa soạn lại đâm ra chểnh mảng coi sóc chữ quốc ngữ phiên âm. Vì vậy trên mặt báo chữ “ngông” cuối câu thơ bị in thành chữ “nông”! May mắn là dân kinh kỳ ngày nay ít ai còn lẫn lộn nờ lờ, chứ nếu không thì... Song, sự hớ hênh ấy vẫn cứ thành một chuyện cười nổi tiếng của làng báo Tết năm nay.

Nhưng, “Tết thì phải vui”, như băng rôn của một doanh nghiệp đã kêu gọi. Nhầm một chút chẳng sao, càng vui. “Nhầm” cũng đã thành chủ đề cho một chương trình hài trên ti vi. Truyền hình Tết năm nay ráo riết vui cười, nô giỡn. Không chỉ các anh xe ôm, các bà các chị ngồi chợ mới bị hài truyền hình thọc lét, cả các quý vị trí thức nữa, dẫu nhăn mặt lắc đầu chê bai sự thô thiển, sự nhạt nhẽo của chương trình, nhưng rồi cũng phải phá cách mà thư giãn, thoải mái cười lăn cười lộn.

Tóm lại, ai ai cũng công nhận là Tết năm nay ở Hà Nội thật quả bình yên và no ấm lắm. Có thể có những nét hơi lố, những nét rởm đời khó tránh của dân thành thị, nhưng bình yên, no ấm, sum vầy mới thực sự là toàn cảnh hạnh phúc của Tết này. Giữa một thế giới rối bời, đầy hiểm nguy và tai ương, hạnh phúc dân ta có được mới quý giá làm sao, chẳng dễ gì mà có được.

Sau một thế kỷ triền miên chiến tranh, gian lao chồng chất đè nặng như núi cuộc đời và số phận nhiều thế hệ, qua năm 2001, và bây giờ bước sang năm 2002, với người dân Hà Nổi phải chăng đã “Hết cơn bĩ cực đến tuần thái lai”.

Văn Nghệ Trẻ số 9, 2002, ký tên Bảo Ninh