Lạm dụng từ Đồng Khởi

Người già cả nghĩ. Ông bác tôi, một giáo sư hưu trí tuổi ngoài 80, mặc dù đã chuyển về khu Trung Tự từ lâu, từ lâu đã không còn trăn trở tiếc nuối gì ngôi nhà mảnh vườn thanh tĩnh ở Cầu Giấy, vẫn tỏ ra hết sức buồn bực khi nghe trên ti vi người ta hào hùng tán dương thành tích “Đồng khởi giải phóng mặt bằng” năm 2001 ở Hà Nội. Ông giận lây sang tôi và cái nghề của tôi:

- Đám nhà văn, nhà báo các anh luôn giỏi giang những từ ngữ tán tụng, nhưng mà chẳng một mảy may nghĩ ngợi và lựa lời khi nói về chúng dân. Đập tường phá vách, dỡ nhà mà bảo là “chiến công”. Đảo lộn đời sống của cả ngàn nhà mà gọi là “đồng khởi”. Cái lối phát ngôn ấy thật là quá khinh dân. Và sao mà ít chữ và ít tình làm vậy?

Ông cụ có thể quá lời, nhưng chẳng sai. Vì nhà báo tài ba nào đó của Hà Nội ép được chữ “đồng khởi” vào cái công chuyện rối ren nhà đất với thổ cư quả là có vấn đề về kiến thức và tâm thức.

Cũng như Cách mạng, như Kháng chiến, như Giải phóng, Đồng Khởi là một từ rất trọng, tuyệt đối không được dùng càn. Ngay học trò tiểu học cũng biết Đồng Khởi là tên gọi của phong trào cách mạng đầu những năm 60, toàn miền Nam nổi dậy tiến hành đấu tranh vũ trang, dùng bạo lực cách mạng chống bạo lực phản cách mạng, bắt đầu cuộc Kháng chiến chống kẻ thù xâm lược. Ghép Đồng Khởi vào cái sự “giải phóng mặt bằng” nghe thì hùng dũng mà kỳ thực là xấc xược với lịch sử và ngạo mạn với dân.

Ông bác tôi mua sào đất ở chân dốc Cầu Giấy từ năm 1955. Với ông thì ngôi nhà, mảnh vườn đó còn nặng giá hơn cuộc đời ông, bởi tại đó ông và bà vợ vừa khuất đã trải qua thời son trẻ, tuổi trung niên, lúc về già, các con của ông bà sinh ra lớn lên ở đấy, nhất là người con trai cả liệt sĩ, đã từ giã mẹ cha và quê nhà lên đường chiến đấu từ mảnh đất ấy. Khi chính quyền cần đất để mở đường 32, ông và hầu hết bà con có nhà đất nằm trong vùng quy hoạch đã sớm thuận lòng chấp nhận giá đền bù thỏa thuận với chính quyền và nhanh chóng khăn gói ra đi khỏi mảnh đất nặng tình nặng nghĩa. Thuận lòng thôi chứ chẳng thể là vui lòng, trách nhiệm công dân, chứ vui vẻ sung sướng gì đâu. Ôm một cục tiền đền bù, cho dù có là cục to tướng, cũng không thể hân hoan sướng vui.

Ông bác tôi và những người hàng xóm đã vì công cuộc chung mà chấp nhận một hy sinh to lớn. Ngay những hộ không đầy đủ giấy tờ nhà đất, thậm chí bị coi là sở hữu đất đai không đúng luật, không hợp pháp, thì khi phải rời đi cũng là chịu một hy sinh lớn. Bởi vì thực ra, tình trạng sở hữu đất đai không hợp lệ, đâu phải chỉ là lỗi của người dân.

Các hộ gia đình trong diện phải rời đi không phải ai cũng dễ dàng thuận lòng và mau chóng chấp hành, như là ông bác tôi. Đòi hỏi này nọ, kiện cáo lôi thôi, dây dưa, chùng chình, tuy là có lỗi gây khó, gây phiền, gây tốn kém cho chính quyền, cho bên A bên B, nhưng cũng là lỗi dễ hiểu. Phải từ bỏ mảnh đất ngôi nhà cùng điều kiện làm ăn sinh nhai quen thuộc, ai không lo lắng, bối rối, ngại ngùng, sinh ra chần chừ, do dự, nuối tiếc, đôi co thêm bớt món tiền đền bù và chút ưu tiên, ưu đãi nào đó, chứ mấy ai muốn kiếm lời trong sự từ bỏ đất đai của mình. Cơn sốt giá đất và việc giá đền bù trồi sụt bất hợp lý chắc chắn không phải do những người dân có cơ ngơi trong diện phải quy hoạch. Chẳng hạn như trong việc mở đường Trần Khát Chân, kiếm lời phất lớn không phải những người dân đã nhiều đời cư trú ở vùng đê Tô Hoàng.

Cho nên ngay cả khi phải buộc lòng tiến hành cưỡng chế những hộ quá chây ì, người ta cũng không được coi đó là chiến công, không thể xem sự mạnh tay ấy là đồng khởi. Đối tượng của sự cưỡng chế dù gì cũng là người dân. Họ có lỗi họ gây rắc rối, phiền hà quá đáng cho thành phố nên thành phố phải dẹp, chứ họ không phải là tội phạm. Vả chăng, tình trạng lộn xộn về sở hữu nhà đất ở Hà Nội đâu phải chỉ do dân chúng.

Thêm nữa, khó khăn trong quá trình giải phóng mặt bằng không chỉ do vấn đề giá đền bù mà còn do vấn đề lòng tin. Trong công cuộc to lớn, quan trọng và rất nhạy cảm như quy hoạch mở mang đô thị, thay đổi bộ mặt và đời sống các vùng dân cư với số phận của hàng ngàn nhân khẩu, tốn kém hàng ngàn tỷ thì người có trách nhiệm, có quyền lực trong công cuộc đó cần phải thận trọng.

Văn Nghệ Trẻ số 13, 2002, ký tên Nhật Giang