Đèn xanh thì đi đèn đỏ thì dừng

Hà Nội ngã tư, giờ đi làm buổi sáng, bên luồng đường đang tín hiệu đèn xanh xe cộ cuồn cuộn hai dòng trôi như thác lũ, ào ào “qua mặt” hai khối đông nghìn nghịt ở bên luồng đang đèn đỏ; tín hiệu ngả vàng trong chốc lát rồi phía đang đỏ chuyển xanh, phía đang xanh vào đỏ. Ngã tư như là xoay gấp 180 độ. Những người vừa nãy phải dừng xe nén chờ liền rồ ga vọt lên, những người đang vùn vụt bon nhanh lập tức khựng xe lại, và hơn thế, họ khựng một cách nghiêm ngắn, răm rắp, đều tăm tắp, như binh nhì tập đội ngũ, không lấn qua bên trái tim đường, không chà bánh trước lên phần mặt đường được kẻ vạch dánh cho người đi bộ qua hè. Quả là quá sức tưởng tượng! Thật thế: giả sử bạn là người vừa đi xa hẳn khỏi Hà Nội tuần trước Tết, nay bạn trở lại. Qua cửa xe hơi hay ô cửa tàu hỏa, bạn ngó nhìn. Phố vẫn thế, nhà vẫn thế, dân tình vẫn y đúc thế thôi, song bạn vẫn cảm thấy có “một cái gì đó” đặc biệt vô cùng, hết sức khác thường đang diễn ra trong thành phố của chúng ta. Cái đó là cái gì vậy? Nhìn một lúc, nghĩ một lúc, bạn hiểu ra: ấy là sự nghiêm chỉnh lạ lùng bạn vừa thấy ở cái ngã tư vừa nãy. Và không thể nào tin nổi, không chỉ chỗ ngã tư ấy mà tại trung tâm thành phố ở tất cả ngã tư, ngã năm, ngã sáu người ta đều vậy, tử tế, khuôn phép: đèn xanh thì đi, đèn đỏ thì dừng! Đúng đắn, minh bạch, giản dị, hoàn toàn đương nhiên, ấy thế nhưng vẫn là một sự thật khó tin, như thể bạn đang chứng kiến một phép màu vậy.

Cố nhiên với những ai từng sống nhiều thập niên ở Hà Nội thì sự đổi thay đáng khâm phục trong kỷ cương giao thông của Thủ đô mấy tuần qua không phải là chuyện gì tuyệt đối quá mới lạ. Hà Nội những năm xưa, Hà Nội thời gian khổ chiến tranh là một thành phố mực thước về mọi mặt, mà trước tiên là về luật lệ giao thông. Nói rằng trước tiên là bởi vì mặt phố chính là mặt thành phố, sự đi đứng của con người ta trên phố thể hiện rõ ràng nhất đời sống và tính cách thành phố. Cái câu “chẳng thơm cũng thể hoa nhài” không chỉ ẩn sau các ô cửa mà thanh thiên bạch nhật lan tỏa trên những dòng người trên phố.

Chính bởi có thuần phong mỹ tục trong sự đi lại trên đường nên Hà Nội mới có thể sơ tán được hầu hết dân chúng ra khỏi thành phố chỉ trong một đêm. Bạn thử hình dung xem, nếu người Hà Nội hồi đó không thấm nhuần “văn hóa đi lại”, không tôn trọng kỷ cương giao thông, cứ xô bồ, sống chết mặc bay miễn được việc mình, mạnh ai nấy chen, thì trong sự đe dọa thường trực của bom đạn Mỹ sự thể sẽ như thế nào ở các cửa ô, ở đầu cầu Long Biên, ở đầu cầu phao Chương Dương? Hồi đó lực lượng công an giao thông đâu có đông đảo được như bây giờ, và hồi đó chỉ vài ngã tư là có đèn tín hiệu. Các ngã tư hồi đó làm gì có lù lù những cục bê tông, những đảo to đảo nhỏ phân cắt, chia tuyến, phân luồng như hiện giờ. Thời chiến gấp gáp công chuyện nên công an hồi ấy cũng chẳng mấy khi mất thì giờ toét còi phạt vi cảnh người ta. Vậy mà dòng xe dòng người trôi chảy thông suốt được là vì sao?

Sau chiến tranh, năm tháng chồng chất lên, sự đời đổi thay, lối sống khác dần, đến một lúc nào đó thật khó mà có thể nói tới “văn hiến ngàn năm” khi nhìn cảnh tượng các ngã tư Hà Nội. Ai cũng rầu lòng nhưng rồi ai cũng quen đi, cũng vậy như nhau tất cả. Đơn giản: đèn đỏ phải dừng đèn xanh mới đi, cũng thành một sự thử thách về nhân cách và lòng tự trọng.

Bây giờ trước bước tiến bộ đột khởi sau Tết về trật tự giao thông, du khách qua Thủ đô vừa thấy khâm phục vừa thấy khó tin. Nỗ lực và thành công của lực lượng công an Hà Nội là rất nổi bật, rất hiển nhiên, nhưng về phía quý vị “tham gia giao thông” thì sự tiến bộ hình như mới chỉ bề ngoài. Nhìn hàng xe dừng phắt lại trước vạch vôi trắng khi có đèn đỏ, du khách phục lăn, nhưng ngó ra phía sau, thì sự nhốn nháo sẽ khiến người ta không nhịn được cười. Người ta sẽ cảm thấy khó tin tưởng vào sự bền vững của kỷ cương mới được thiết lập khi nhìn sự đi lại ở các phố ngoài trung tâm, ở các ngả đường vắng bóng cảnh sát. Rồi thì cảnh tượng các vị phụ huynh nghễu nghện làm gương cho trẻ nhỏ khi đàng hoàng gây ùn tắc trước cổng các trường học. Thái độ của một số không ít những người bị phạt vi cảnh cũng khiến người ta ngờ vực sự chân thành trong ý thức chấp hành luật giao thông: cãi bay cãi biến, rồi hạ giọng năn nỉ, van nài, cuối cùng xin xỏ được lót tay, thẳng thừng ra là toan tính hối lộ cảnh sát. Còn vô vàn ví dụ để thiên hạ chưa dám cầm chắc vào sự bền vững của những tiến bộ đang diễn ra trên đường phố.

Nhận thức là một quá trình. Cho nên cái sự “đèn đỏ thì dừng đèn xanh thì đi” chắc là còn phải trải qua dài dài một quá trình nhận thức. Chỉ mong, chỉ hy vọng là quá trình ấy không quá đằng đẵng sang đến tận các thế hệ sau.

Văn Nghệ Trẻ, số 14, 2003, ký tên Nhật Giang