Đặt tên sao cho ổn?
Nghe “đài phát thanh phường” loa tên chủ hộ những nhà đạt danh hiệu Gia đình văn hóa mới, thiên hạ mới hay hiện đang có những hai anh Hoàng Hoa Thám, hai anh Trần Quốc Tuấn sinh sống ở phố mình (một trong hai anh Tuấn này có cậu con trai tên là Quốc Toản!); rồi một chị Lê Thị Ngọc Hân, một ông Nguyễn Công Trứ, một ông Ngô Sĩ Liên, thậm chí cả một vị vua là anh Nguyễn Gia Long. Một phố mà có những từng ấy cử tri được đặt tên ngông đến như vậy thì có vẻ quá tức cười, song tức cười gì đâu, phố nào mà chả có ít nhất một công dân trùng tên với anh hùng dân tộc, hay với một hoàng đế lừng danh lịch sử, hay với một văn nhân nổi tiếng của nền văn hiến nước nhà. Đấy là mới kể tên khai sinh, chứ còn kể đến bí danh, bút danh thì sự ngông phải nói là đạt độ kinh dị.
Cố nhiên sự trùng tên có thể là do cha mẹ không thạo sử, có thể do nhân vật lịch sử ấy có họ tên tương đối phổ biến, song phần nhiều là do rởm đời. Nói rằng rởm đời bởi vì không muốn nói đấy là sự thiếu hiểu biết. Đúng là luật pháp không quy định các bậc cha mẹ không được lấy họ tên các danh nhân của đất nước để đặt cho con cái mình, nhưng văn hóa cuộc sống và lẽ phải ở đời cấm chỉ chuyện đó.
Dĩ nhiên địa danh thì lại khác. Nhưng dù sao thì cũng rất nên thận trọng. Chẳng hạn không nên vội lấy tên một nhân vật không thật sự nổi bật và có vị trí lớn trong lịch sử dân tộc hay lịch sử cách mạng đương đại để đặt tên cho các đường phố lớn ở Thủ đô và Thành phố Hồ Chí Minh. Ngược lại, không nên cứ đường phố nào, thôn xóm nào cũng có thể là Quang Trung, Hưng Đạo...
Mới đây ở Hà Nội thành lập một quận mới lấy tên là Vạn Xuân. Thiết nghĩ không nên đặt thế. Vạn Xuân là tên của nước Việt thời đại anh hùng Tiền Lý. Là tên của quốc gia, sao một quận nhỏ mới mở lại tên thế được?
Người ta có thể hỏi: thế đường Đại Cồ Việt thì sao? Ấy thế mới lạ. Quan niệm của người Việt như vậy đấy, rất dễ hiểu mà khó cắt nghĩa. Đường Đại Cồ Việt thì được, nhưng không được là quận Đại Cồ Việt. Có thể là công viên Vạn Xuân, thậm chí công viên Đại Việt, đường Đại Nam cũng không sao, nhưng quận Vạn Xuân thì lại phô vì không đúng danh phận và khá là trái ngược với cách đặt tên theo văn hóa Việt.
Văn Nghệ Trẻ, số 40, 2003, ký tên Nhật Giang