Thầy cáu
Đây không phải sự cố xảy ra với ông giáo làng trong truyện Thầy Cáu của nhà văn Nguyễn Công Hoan.Và sự Thầy cáu này cũng không phải là trước mắt lũ trẻ con trường làng như trong truyện, mà là trước Quốc hội.
Thật là một kiểu mất bình tĩnh tài ba! Bất kỳ ai đã từng theo dõi qua tivi chứng kiến cái cảnh vừa mới rồi ông Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo giận dữ “chấn chỉnh” người Đại biểu Nhân dân tỉnh Công Tum, người đã nêu lên những ý kiến chất vấn không thuận tai ông. Sự tức khí này của ông là chưa từng có, trước nhất là với chính ông. Cung cách nhũn nhặn, lời lẽ cầu hòa, diễn văn rực rỡ mỹ từ, tràn trề câu cú chung chung, thành thật xin lỗi mà chẳng lỗi gì cả, hoặc chỉ lỗi tí tẹo, hẹn hò rất nhiều mà chẳng hẹn gì hết, đấy là đặc điểm quen thuộc trong những bài phát biểu của ông Bộ trưởng trước Quốc hội. Chính nhờ phương pháp khéo léo này mà mặc dù năm nào, kỳ họp nào những “bất cập” về giáo dục được cái Đại biểu Quốc hội đưa ra chất vấn cũng luôn là hàng đầu nổi cộm, hơn nữa luôn là những nổi cộm chồng chất, lưu cữu nhiều năm, lặp đi lặp lại, ngày càng phình lớn, trở thành chướng ngại và gây bức xúc lòng dân, nhưng sự giải trình của thầy Bộ trưởng vẫn cứ nhẹ nhàng xuôi lọt. Năm nay cái phương thức giải trình mung lung kiểu phiêu bồng ấy cũng đã giúp Bộ trưởng xử lý êm thấm gần trọn phiên chất vấn. Không hiểu tại làm sao mà đến phút chót ông lại bất ngờ bị lạc phong cách như thế?
Trước nhất đó là một sự tiến bộ. Có được tiến bộ ấy là do kỳ này nhiều vị Đại biểu Quốc hội đã từ kinh nghiệm của những kỳ chất vấn trước mà nhận thấy rằng: để có thể thức sự nói lên được tiếng nói của nhân dân, nêu lên được những thắc mắc và lo âu của đông đảo cử tri về những vấn đề thiết yếu và cấp bách với đời sống đất nước thì phải tránh không bị sa vào những cuộc “nhàn đàm”. Để chấm dứt được tình trạng phải vô bổ ngồi nghe những giải trình đong đưa hoa mỹ, các vị Đại biểu đã đổi mới cách chất vấn. Hỏi thẳng, hỏi rõ ràng, hỏi mạch lạc, hỏi ngắn gọn như là có gạch đầu dòng: vấn đề 1, vấn đề 2, vấn đề 3... hỏi sao cho nhất thiết phải trả lời, sao cho không thể vòng vo lạc đề. Với cách đặt câu hỏi chất vấn như vậy, người Đại biểu Nhân dân không những đã buộc mà còn giúp các Bộ trưởng có được câu trả lời minh bạch, đàng hoàng và tầm cỡ trước cử tri. Tuy nhiên không phải Bộ trưởng nào cũng chịu đựng nổi và cũng tận dụng nổi những cơ hội thuận lợi và trung thực mà Quốc hội đã tạo điều kiện cho mình.
Những câu hỏi của Đại biểu Công Tum nêu lên cho Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo hoàn toàn không mang tính khẳng định, vì thế mới là câu hỏi, mới là sự thắc mắc, sự nghi vấn, mới là chất vấn. Thái độ của vị Đại biểu thẳng thắn, bộc trực song nghiêm ngắn, lễ độ, lịch sự, bàn dân thiên hạ trông qua màn hình thấy rõ, nghe rõ thế mà. Vả chăng, nội dung những điều chất vấn có gì là thái quá? Học trò, phụ huynh, báo chí và nói chung dư luận nhân dân thường xuyên luận bàn những chuyện đó, thắc mắc những chuyện đó. Vị Đại biểu chỉ nêu lên với ông Bộ trưởng những vấn đề mà thực ra quảng đại dân tình không ai không muốn hỏi.
Chẳng hạn một trong những câu hỏi đã khiến thầy Bộ trưởng đặc biệt nổi phẫn là câu về lương tháng của mấy thầy quản lý các loại dự án. Lương tháng cả chục ngàn Mỹ kim thì chắc là không có đâu. Nhưng bổng và lộc thì sao? Chẳng hạn như quý ông đã chủ mưu bày ra cái Đại học Quốc tế Ma lừng danh lừa bịp lại chẳng đã ẵm được của dân hàng núi tiền của nặng gấp mấy trăm lần cái gọi là lương năm lương tháng của ông ta sao? Giả dụ sau khi chén đẫy như vậy quý ông đó bị xử lý kỷ luật, bị cách chức hạ lương thì đành một nhẽ, đằng này ngài lại leo cao hơn, lương lớn hơn. Hỏi làm sao nhân dân không nghi vấn về lương bổng của các quý ông. Và rốt cuộc vì sao thấy Bộ trưởng chỉ cáu mà không chịu trả lời câu hỏi đó?
Nhiều người lấy làm tiếc cho Bộ trưởng vì vội nổi giận nên đã bỏ lỡ cơ hội bộc bạch phân minh trước Quốc hội và Nhân dân. Song cũng có người lại cho rằng kịp cáu lên như vậy vào phút ấy là cả một sự nhanh trí hơn người của ông Bộ trưởng.
Văn Nghệ Trẻ, số 47, 2003, ký tên Nhật Giang