Tiền... Tiền... Tiền
Và chỉ có do TIỀN mà thôi! Phải chăng là như thế? Liệu có phải là vội vàng, là thái quá hay không khi khẳng định như vậy về nguyên nhân đang khiến cho cảnh quan thiên nhiên muôn đời của Thăng Long - Hà Nội bị xóa sổ dữ dội, mau chóng và không thương tiếc trước mắt chúng ta từng ngày? Chắc chắn là nhiều quý ông quan trọng, chẳng hạn những yếu nhân có vai trò và vai vế này nọ trong một số dự án Khu đô thị sẽ bảo rằng không phải thế. Các ông ấy sẽ dạy (như dân tình vẫn thường nghe trên ti vi hàng ngày) rằng: sự mai một những giá trị truyền thống và những hình ảnh của quá khứ có thể là đáng tiếc, nhưng là một đáng tiếc có tính tất yếu khách quan của quá trình đô thị hóa, cho nên không những là mất mát không thể cưỡng lại mà còn là mất mát tích cực, mất mát tiến bộ, mất mát hợp thời.
Dĩ nhiên là khi mà một số quý ông dự án, quý ông công ty, quý ông chức quyền đã đưa những tất yếu khách quan, những đô thị hóa với lại những quốc gia đại sự lớn lao to tát ra thì dân tình chỉ còn biết vui vẻ tự nguyên tuân thủ quy hoạch của các ông ấy mà thôi. Thế nhưng dân tình người ta hiểu thừa đi chứ: việc làm cạn kiệt đi nguồi sinh lực trời cho và do tổ tiên bao đời để lại cho thành phố không liên quan gì tới quá trình đô thị hóa. Trái lại đô thị hóa luôn là một công cuộc nhằm không ngừng tôn cao thêm nữa cả giá trị nhân tạo lẫn cảnh sắc thiên nhiên của thành phố. Như Paris, Roma, Bắc Kinh... có phải là những thủ đô đã “đô thị hóa” không mà sao còn nhiều nước, nhiều cây, nhiều hoa như vậy? Mà chẳng nói gì ở xứ người ta, ở mình thôi: Huế, Đà Nẵng, Sài Gòn, Cần Thơ cảnh sắc thiên nhiên còn tươi đẹp như vậy phải chăng là vì chưa được “đô thị hóa” theo như quy hoạch của các quý ông dự án.
Ngay như ở Hà Nội, những năm trước và ngay sau chiến tranh, chính quyền thành phố với toàn thể nhân dân đã dồn biết bao nhiêu những nỗ lực lớn lao cho công cuộc xây dựng, phát triển và làm đẹp Thủ đô. Xin chớ tự phụ cho rằng đô thị hóa là chuyện mới có ở thời hôm nay. Chính trong những năm còn rất nhiều vất vả và khó khăn của thập niên 60, 70 thế kỷ trước, tuy chưa om xòm lên khái niệm đó, nhưng Hà Nội đã là đô thị lớn theo nghĩa là vừa phát triển mạnh kinh tế, chú trọng dân sinh, vừa là một thành phố đẹp. Đô thị hóa theo đúng nghĩa là vừa làm giàu vừa làm đẹp ấy, ở Hà Nội những năm trước và sau chiến tranh ngoài hàng loạt những khu công nghiệp mới, những cụm chung cư mới còn có thêm những diện tích rộng lớn mặt nước và cây xanh. Chỉ bằng vào sự đóng góp công sức lao động của toàn dân, công cuộc “đô thị hóa” giản dị thời đó đã mở ra công viên Thống Nhất với hồ Bảy Mẫu, rồi hồ Thành Công, hồ Ngọc Khánh, Thủ Lệ, cải tạo được sông Tô Lịch, sông Kim Ngưu... Ngày nay, chính những con sông ấy đã biến thành cái thứ gì? Liệu có quý ông dự án đô thị hóa nào dám bịt mũi cất biệt thự bên bờ sông Lừ không?
Cho nên hẳn là do vậy, hoặc chí ít thì cũng chủ yếu là do vậy, do thế lực thơm tho và bạo liệt của Tiền, hay nói một cách ý tứ là do “mặt trái của kinh tế thị trường” mà mạng lưới sông, hồ, ao, đầm, vườn cây, vườn hoa của Hà Nội mới có thể bị mất đi mau chóng và phũ phàng đến như thế. Chỉ có sức hút ghê hồn của giá đất, giá biệt thự mới đủ thô bạo để người ta có thể dám coi thường và bất chấp những giá trị tinh thần, những giá trị văn hóa, nghĩa tình, thẩm mỹ, những giá trị “không cho vào miệng được” những thiêng liêng và sâu đậm do cụ kỵ, ông bà, cha anh chúng ta dựng xây, gìn giữ, để lại cho Hà Nội hôm nay như thế. Trong mấy năm qua “mặt trái của kinh tế thị trường” đã nuốt chửng ở riêng xung quanh Hồ Tây thôi bao nhiêu cảnh sắc tuyệt vời: làng hoa Ngọc Hà, làng cây cảnh Nghi Tàm, Quảng Bá, làng Võng Thị, bán đảo Quảng An... Tất nhiên là còn chưa kể chính mặt nước Hồ Tây, mặt nước đầm Sang, ao Láng, đầm Thủy Sứ, chưa kể số phận của làng đào, vườn đào Nhật Tân.
Mất đi những diện tích mênh mang vô bờ cây xanh, mặt nước ấy, chúng ta được gì? Đất quý giá ngàn vàng của vườn đào Nhật Tân được đền bù 360 ngàn đồng một mét vuông. Chủ nhân những vườn đào chừng 200 - 300 mét vuông cha truyền con nối bao đời làm đẹp làm sang cho Thủ đô bây giờ đút túi được chừng vài chục triệu đồng, đủ mua bình bịch chạy xe ôm. Còn người Hà Nội nói chung thì có lợi gì? Đổi lấy môi trường sinh thái và vẻ đẹp tuyệt vời ngàn năm không có lại ấy, Hà Nội có được trên nền cũ vườn đào một lô những cấu kiện kiến trúc trưởng giả của dân mới nổi hết sức chướng mắt và phản thẩm mỹ, những nhà nghỉ, nhà hàng, khách sạn, nhà dành cho Tây, rồi những tòa trụ sở cấp quận mà nghênh ngang phô trương, to vật to vã, cao to rộng lớn trên tầm cả cấp thành phố và Trung ương.
Trên phương diện giấy tờ công văn hành chính thì số phận vườn đào Nhật Tân đã được định đoạt, tuy nhiên cho đến thời điểm này, đi trên đường Lạc Long Quân người ta vẫn còn thấy đào. Liệu có còn cơ may cuối cùng nào không? Liệu các quý ông dự án có vì lòng người Hà Nội, hay đúng hơn là vì tình cảm của nhân dân cả nước mà chiếu cố nương tay một chút nào không? Liệu việc các nhà khảo cổ học nước nhà phát hiện vùng di tích 1.300 năm mạn tây Hoàng thành hay kề Hồ Tây có cho quý ông dự án một lời nhắn nhủ nào của tổ tiên muôn đời hay không?
Văn Nghệ Trẻ, số' 6, 2004, ký tên Nhật Giang