Câu hỏi quá đơn giản
Ngày nay khi phải đề cập những hiện tượng xấu xa tăm tối trong đời sống đất nước, phải lý giải những điều tồi tệ đang mọc lên và phình lớn làm suy vi, làm băng hoại nền tảng đạo đức xã hội, chúng ta đều giỏi dùng những cách nói né tránh, giỏi đưa ra những ngôn từ khéo léo nhằm dĩ hòa sự việc, nhằm tiêu cực hóa mối nguy hại. Thay vì thẳng thừng nêu đích danh sự vật chúng ta nói “những vấn đề còn bất cập”, “những vấn đề gây bức xúc”, chúng ta nói “đôi lúc đôi nơi còn những người này, người khác con sâu làm rầu nồi canh”, chúng ta nói thật nhiều tới “tác động tất yếu của mặt trái kinh tế thị trường”, tới “ảnh hưởng xấu của lối sống hưởng thụ từ phương Tây” vân vân và vân vân. Nhưng dù chúng ta có cố gắng cực tiểu hóa vấn nạn, vấn nạn không vì thế mà thu nhỏ, trái lại, tích tiểu thành đại, càng ngày càng trở nên trầm trọng.
Ở nước ta hiện giờ có bao nhiêu nạn lớn nạn nhỏ, thiên hạ khó mà nhất trí với nhau, song có mấy cái họa tày đình này thì toàn dân không ai là không thấy: nạn quan liêu, nạn tham nhũng, nạn đạo đức giả và nạn vô đạo đức. Tất nhiên để bàn về chuyện này chúng ta cũng có khối cách biện luận nhằm hời hợt hóa cốt lõi của vấn đề. Chẳng hạn chúng ta sẽ nói: tệ nạn xã hội, tiêu cực quan trường thời nào, nước nào chẳng có, đấy là những căn bệnh chung của loài người.
Có vẻ đúng là như vậy. Ở ta, ngay thời kỳ cách đây ba bốn chục năm, thời kỳ mà chúng ta hết sức tự hào về danh dự và nhân phẩm con người Việt Nam thì trong đời sống vẫn có không ít những chuyện đáng xấu hổ. Nhưng rõ ràng những hiện tượng tiêu cực thời đó chỉ là những tỳ vết không đáng kể chứ không lan tràn, loang rộng, sinh sôi nảy nở mãnh liệt bừa phứa thành tai họa như thời nay. Đấy là vì sao?
Vì sao ở một đất nước, một chế độ mang bản chất tốt đẹp như của chúng ta lại có thể nảy sinh nhiều đến vậy Năm Cam, Minh Phụng, Liên Khui Thìn, Lã Thị Kim Oanh... và những kẻ tương tự? Vì sao một tên hạ sĩ quan ngụy như Năm Cam lại có thể tung hoành trắng trợn như vậy trong chừng ấy năm trời và thao túng được từng ấy? Vì sao Lã Thị Kim Oanh lại có thể nuốt nổi từng ấy tỷ xương máu của nhân dân mà không quý ông cấp trên nào hay biết? Vì sao một gã đàn ông xấu xa đến độ xâm phạm tình dục vị thành niên (mà huỵch toẹt ra là kẻ hiếp dâm trẻ em) lại có thể leo được lên tầng lớp quan quyền tuy chưa chót vót của một ngành đặc trưng cho sức mạnh, sức bật, cho vẻ đẹp trẻ trung trong sáng của đất nước như vậy?
Đối với giới tội phạm hình sự ở tầng đáy xã hội, người ta có thể định rõ được ra từng tội riêng rẽ mà chúng đã phạm. Tội nào rõ ràng tội nấy: ăn cắp, ăn cướp, đánh bạc, buôn ma túy, hiếp dâm... Nhưng với giới tội phạm thuộc tầng lớp các quý ông thì tội lỗi thường chồng chất đan xen vào nhau thành tổng thể. Kẻ phạm tội hình sự ở tầng lớp lưu manh cặn bã không chắc là đã có bản chất tội phạm, nhưng một tội phạm tầng lớp ông lớn, nhất là ông lớn bậc cao thì chắc chắn đấy là một kẻ xấu xa tồi tệ từ cốt tủy. Chẳng phải là như vậy sao? Một kẻ chơi bời trác táng, hơn thế một tên hiếp dâm, vô đạo đức đến tột cùng như thế, ắt phải cực kỳ đạo đức giả. Một kẻ đầu óc tăm tối hạ đẳng đến thế mà quyền cao chức trọng đương nhiên không thể không biết ăn cắp.
Sự thật đơn giản hết sức, chẳng có gì là lạ. Chỉ lạ một nỗi là kẻ như vậy không bao giờ có thể che giấu nổi bản chất của mình với người xung quanh: với thuộc cấp, với đồng sự, với cấp trên, với các đảng viên chí ít là trong tổ đảng... Ấy vậy mà vẫn lên như diều, vẫn cấp cao cấp to ngồi chễm chệ. Sự thật tồi tệ mà chắc chắn là vô số người thừa biết ấy vẫn phải đợi công an ra tay, các nhà báo lên tiếng mới bị lột trần. Là vì sao?
Điều gì chưa cho phép đất nước này với các cơ chế của chế độ xã hội hiện nay trừ bỏ sạch sẽ những kẻ đang gây nguy hại nghiêm trọng về mọi mặt cho đất nước? Đấy là câu hỏi mà ngày nay mọi người đều đang tự hỏi.
Khi báo chí đưa tin về vụ xâm phạm tình dục trẻ nhỏ mà ông lớn ngành thể thao vừa phạm, dân tình chen nhau mua báo. Có điều là không thấy có sự chỉ trích ồn ào, luận bàn ầm ĩ. Người ta chỉ lặng lẽ đọc. Đấy là biểu hiện của sự buồn bã.
Văn Nghệ Trẻ, số 8, 2004, ký tên Nhật Giang