Dành một giờ để nói thật

Trong năm dành hẳn một ngày để thỏa thuê nói lỡm nhau, có thể quan niệm đấy như là một cách con người ta tôn vinh lời nói thật. Càng thả sức nói trạng trong ngày đầu tháng Tư ta càng thêm trân trọng sự thật của đời sống trong suốt một năm. Tuy nhiên, cũng có thể quan niệm Cá tháng Tư là một hình thức để người ta xả hơi sự mực thước, sự chỉn chu, sự khuôn phép. Một năm nghiêm nghị, một năm răm rắp nói năng phát biểu đâu ra đấy, quả tình là cũng mệt lắm. Thôi thì cho phép nhau cả năm được một ngày cởi lòng ra nói khoác.

Tục Cá tháng Tư là từ ở bên Tây, nhưng ở dân gian nước mình cũng có tuy không y hệt. Ở ta, cả ba miền đều có những làng lừng danh chuyện Cười, chuyện Trạng. Có cả những nghệ nhân chuyện trạng nổi tiếng như là bác Ba Phi trong Nam Bộ với những câu chuyện nói dóc rất được bà con nông dân ưa thích và truyền tụng.

Cho nên có thể nói, như thể một nghịch lý vậy: chính những người lao động, hay nói chung là những con người chất phác, tâm hồn mộc mạc, tính nết thật thà chỉ biết có nói thật lại thường là những người biết chịu chuyện với lời nói trạng, nói đùa, nói tếu, hiểu và ưa thích sự hài hước, sự hóm hỉnh của những lời pha trò. Trái lại, những quý ông chuyên đời nói dối lại luôn luôn là những con người khô cứng và tẻ ngắt, nói năng khuôn sáo, trong ngôn từ không có lấy một mảy may dấu vết chất hài hước. Họ chỉ giỏi nói dối “thật” chứ không biết nói dối “đùa”.

Ngày nay, những chuyện Trạng trong thiên hạ có vẻ bị lấn sân. Sự hóm hỉnh, chất hài hước trong đời sống cạn dần. Nói dối “đùa” ít hẳn, nói dối “thật” nhiều lên. Đâu cần là ngày Cá tháng Tư, ngày nào cũng vậy, vừa ra khỏi cửa là đã thấy, đã nghe, đã hứng phải biết bao nhiêu là những sự “nghiêm túc” nói xạo. Không xạo hẳn thì nửa xạo nửa thiệt. Hư hư thực thực. Ngồi trong nhà bật ti vi lên cũng rứa, bắt gặp ngay, nghe thấy ngay.

Với bà con dân tình quanh năm làm lụng đầu tắt mặt tối chỉ biết lấy sự thật thà để tồn tại thì ngày Cá tháng Tư tất nhiên là hay là cần rồi, cho vui. Nhưng với những ông Cuội Quanh Năm thì cần gì chuyên sâu chỉ một cái ngày đầu tháng Tư đó để nói dối. Điều mà các ông ấy cần là một ngày, thậm chí một giờ thôi cũng được, để nói thật. Nói thật với chính lòng mình và nói thật với mọi người. Nói thật với nhân dân của các ông ấy, với lãnh đạo của các ông ấy. Không cần phải là sự thật gì gớm ghê bí ẩn, chỉ cần mạnh dạn, trung thực, nói thật ra một cách chân thành những sự thật mà không ai trên đời này không biết cũng là quý lắm rồi. Những sự thật như thế cực nhiều.

Văn Nghệ Trẻ, số 14, 2004, ký tên Nhật Giang