Im lặng khó hiểu và đáng sợ

Sáng mồng 10 tháng Tư, nhiều tỉnh thành có Quốc lộ 1 dọc qua đã đồng loạt mở màn chiến dịch chống nạn “bến cóc cơm tù xe cướp”. Thật là một tin sốt dẻo đáng mừng. Ngoài ý nghĩ trực tiếp là góp phần lập lại trật tự kỷ cương trên đường Xuyên Việt, chiến dịch này còn cho thấy là đã có một trong những sự “bất cập” tệ hại nhất, không sao tin nổi nhất trong đời sống cuối cùng cũng đã được một cửa công nào đấy thực sự có trách nhiệm và quyền hạn nhận thấy. Muộn vẫn tốt hơn là quá muộn.

Nói là “không sao tin nổi”, nhưng cái vấn nạn cơm tù xe cướp đó có mấy ai mà không biết. Đấy là một sự hà hiếp dân lành, mà một nhà báo gọi là sự hà hiếp đê hèn của lũ nô tài và bọn nặc nô, diễn ra hàng ngày hàng giờ, trên từng cây số, đã bao năm rồi. Bởi “bọn Tênácđiê” thời mới này lộng hành hết sức công nhiên, đầy thách thức dọc đường ven lộ suốt ngàn cây số nên thực sự là một thứ vết nhơ mặt tiền rành rành mà chúng ta khó có thể phẩy tay coi như khuất mắt trông coi.

Cách đây nhiều năm, từ tận cuối thế kỷ trước, tôi đã phải nghe chuyện “cơm tù xe cướp” từ một nhà báo Nga. Nhập hội với ba anh Tây bụi, cô ta lữ hành xuyên Nam - Bắc bằng cách quá giang từng chặng. Tại một điểm nào đấy dọc lộ trình từ Huế ra Vinh, cái xe tốc hành liên tỉnh có hội của cô ta trên đó đã tấp lại cho quý khách “dùng bữa”. Dùng bữa! Rất rành tiếng Việt, cô ta nhắc lại từ ấy của tay lơ xe với cả giọng điệu mỉa mai rất đểu mà hắn xấc láo buông ra với hành khách. Cái bữa trưa trên Quốc lộ Một ấy nó thế nào thử hỏi còn lạ gì chứ, thế mà nghe miêu tả từ một người ngoại quốc, tôi vẫn điếng người đi vì tức và xấu hổ.

Cố nhiên là tôi đã tiến hành tuyên truyền giải thích để cô ta hiểu. Ông nói “quá đúng”, cô người Nga thừa nhận. Nhưng... mặc dù đúng là ở đâu trên cái thế giới kinh tế thị trường này mà không có những mặt trái gây chướng tai gai mắt, song như cái cách hành xử của đám nhà xe và hàng cơm mà cô chứng kiến thì có một không hai. Đặc biệt là bọn côn đồ đã ra tay rất đàng hoàng, không chút lén lút, ngay bên đại lộ, giữa trưa, giữa thị trấn đông người. Và cho dù đó là hiện tượng đơn lẻ đi nữa cũng không thể chấp nhận cho qua như là rõ ràng cô thấy nó đã được hành khách trên xe dễ dàng nhẫn nhục cho qua.

Theo cô, phần đông du khách nước ngoài đều có thiện cảm với đất nước, con người Việt Nam, song không nên nghĩ rằng họ đặc biệt ưa thích, cảm phục và thông cảm với Việt Nam hơn tất cả những nước mà họ từng qua. Qua nước nào cũng vậy, đa phần họ chỉ lưu giữ trong tâm trí một vài ấn tượng mà họ mục sở thị và cho là rất đặc biệt, rất đặc trưng của nước đó theo cách hiểu của riêng họ. Cho nên thật đáng tiếc nếu đấy là ấn tượng xấu. Cô ta lấy ví dụ nước Nga. Cô đã đọc thấy không ít phóng sự du khảo do một số nhà báo Việt Nam sau khi đi thăm nước Nga về viết. Cô công nhận những hình ảnh tiêu cực của nước Nga đương thời mà những phóng sự ấy nêu là có thật, thậm chí nhan nhản, nhưng dù sao nước Nga cũng không phải là như thế, do vậy thật đáng buồn cho nước Nga vì đã để du khách và nhà báo Việt Nam có ấn tượng xấu như vậy về mình.

Hành xử côn đồ của bọn người nhà xe và hàng cơm mà cô và các bạn cô chứng kiến có thể là hãn hữu, song vì quá khác thường nên đặc biệt khó quên. Trước hội của cô, tức là trước Tây, bọn chúng hết sức khúm núm, nhưng với đồng bào của mình thì chúng tỏ ra độc ác và đều cáng lạ thường. Tuy nhiên, theo cô, còn khác thường hơn thế nữa đó là thái độ thụ động của hành khách. Là người Việt Nam thế mà họ đã không Việt Nam một chút nào khi hoàn toàn “bất đề kháng” trước sự lộng hành trắng trợn của cái ác và sự đê tiện. Họ nhẫn nhịn để mặc cho bọn cướp cạn hành hạ và hạ nhục một vài người trong họ hoặc thậm chí tất cả họ. Không hề có một sự phản đối rõ ràng nào của tập thể hành khách, không nghe lời kêu cứu của người bị xâm hại, không cả ý định cầu viện tới nhân viên cảnh sát mà cô thấy rất nhiều dọc đường và ngay tại cái thị trấn xe đã dừng lại dùng bữa. Thật là một sự im lặng khó hiểu!

Có gì mà không hiểu. Nhưng tôi không muốn giải thích cho cô ta nữa, thêm mệt. Chỉ chúng tôi mới hiểu chúng tôi thôi. Chỉ chúng tôi mới tự cắt nghĩa được. Song, là nghĩ vậy, chứ rốt cuộc tôi cũng thấy khó hiểu.

Văn Nghệ Trẻ, số 16, 2004, ký tên Nhật Giang