Có phải là bé xé ra to?

Bạn đã bao giờ bị chôn sống chưa? Chưa thì chắc là sẽ có dịp nếu bạn thường xuyên lên xuống thang máy ở chung cư cao tầng vào những ngày hè cực độ oi ngạt này. Đúng hơn là chúng ta sẽ được chôn treo. Thang máy đang ở lưng chừng tầng 9 tầng 10 chẳng hạn thì người ta cúp điện.

Bạn nghĩ gì khi lâm vào cảnh ngộ ấy? Tất nhiên là với bản tính dân lành luôn lạc quan và giỏi chịu đựng, chúng ta không phàn nàn gì, chúng ta thông cảm: nóng nực thế này mất điện là sự khó tránh thường tình, và chúng ta tin tưởng cái tình thế khốn khổ trớ trêu bây giờ sẽ qua trong chốc lát. Đó là một niềm tin có căn cứ. Khi bạn bỏ cả tỷ bạc để mua căn hộ trong chung cư “dành cho người thu nhập thấp” thì những người có trách nhiệm đã ký với bạn một cam kết, trong đó ghi rằng: thang máy sẽ được quản lý chặt chẽ bảo đảm an toàn tuyệt đối, khi xảy ra sự cố ở lưới điện thành phố, ban quản lý chung cư sẽ lập tức cho chạy máy phát điện để đảm bảo sinh hoạt bình thường. Cả tỷ bạc cho lời cam đoan ấy chứ có phải nhẹ bỗng không xu mà bảo lời hứa gió bay như ngày xưa bao cấp. Nhưng nhiều phút, rồi một giờ, nhiều giờ trôi qua, thậm chí hai chục giờ. Mỗi ngày đêm trôi qua, khu nhà của bạn vẫn chết ngốt, chết khát, vẫn chết câm lặng. Không phải lời hứa gió bay mà là vì không thấy ai đứng ra thực hiện lời hứa. Ai đó là ai vậy, là chẳng ai sất.

Chúng ta biết là không nên phàn nàn mà làm gì, bực bõ chỉ vô ích. May mắn tìm ra một vị chức năng nào đó để ca cẩm. Vị đó sẽ đề nghị chúng ta thông cảm, đây là sự chẳng may, hy hữu và ngoài ý muốn. Đại khái thế. Chúng ta quá quen rồi. Chúng ta chỉ còn muốn tự trách mình đã quá mau mắn và cập rập với cao lên các tiện nghi hiện đại.

Khi bị chôn trong cái thang máy bị hóc điện ở giữa trời ấy chúng ta sẽ nghĩ chuyện gì nhỉ?

Liệu có phải là bé xé ra to không nếu ta vụt nghĩ đến cái dự án nhà máy điện nguyên tử? Cái thang máy này, cái chung cư cao tầng này chỉ là phận cái kiến so với dự án lớn trùm trời đất ấy, tuy nhiên cũng có một tý ty cái chung để có thể thoáng qua một sự liên tưởng: những lời hứa, những lời cam đoan tốt đẹp và chắc như đanh đóng cột về sự vận hành tuyệt đối bình an vô sự. Lời hứa thang máy là lời hứa nhỏ, lời hứa nhà máy điện là lời hứa lớn, nhưng cũng đều là lời hứa về độ an toàn cho con người. Đang bị nhốt trong “lời hứa nhỏ” nghĩ tới lời hứa lớn, chúng ta tránh sao khỏi thấy lo âu sợ hãi.

Không hẳn đã là một lo sợ vu vơ bởi ngoài chuyện cái thang máy, chúng ta còn biết nhiều chuyện khác để mà sợ cho cái sự chúng ta văn minh quá nhanh, giỏi giang quá tầm.

Tỷ dụ như cái sự tàu hỏa. Phải nói rằng hiện nay ở ta với toàn những đường ray độc đạo mà xe lửa đạt tốc độ như tàu E xuyên Việt quả là phi thường. Với sự an toàn chắc là cũng phải đạt tới 99,9%. Song, cái 0,01% còn lại thì nghĩ mà phát sợ vì quá khó tin về mức độ thiếu cẩn trọng và vô trách nhiệm. Làm thế nào mà luôn có chuyện tàu hỏa húc ngang vào ô tô? Có khi chỉ ô tô tan xác nhưng có khi cả đầu tàu cũng lật. Ông trời thương tình nên mới chưa xảy ra đại tai họa, do vậy mà các sự cố ấy vẫn còn là tin vặt trên báo.

Rồi như chuyện xe hơi máy lạnh cán tùm lum gây một lúc cả loạt tai nạn nghiêm trọng ngay giữa trung tâm đô thị. So với Tây Mỹ, xe riêng ở ta chưa nhiều bằng, nhưng độ xịn, độ sang trọng thì ta chẳng kém người, và ta hơn hẳn người về kiểu gây tai nạn quái gở trần đời ấy. Duyên do là vì rất nhiều ông nhà giàu nước ta chỉ ở mức văn minh đủ để đi bộ qua đường nhưng đã được đồng tiền giúp cho hiện đại hóa vượt ngưỡng để có bằng lái và ngồi sau vô lăng.

Ngồi trong thang máy bị liệt chúng ta còn có thể nghĩ tới cả cái sự học vị không an toàn ở nước ta nữa. Như sự học hành hiện nay mà số lượng tiến sĩ, số lượng giáo sư loại hàng đầu thiên hạ thì hiển nhiên cái sự học vì bằng cấp văn minh hiện đại hơn người như thế ở ta không an toàn tí nào. Liệu có thể bảo đảm được rằng không có một ông kỹ sư rởm, tiến sĩ rởm nào đó đang lập dự án làm cầu, làm đường cho chúng ta đi, xây nhà cho chúng ta ở, rồi mai đây xây nhà máy điện nguyên tử và vận hành nhà máy đó cho chúng ta hưởng?

Liệu có phải bé xé ra to và cầm đèn chạy trước ô tô không khi chúng ta nghĩ tiếp tới những hùng biện của ông Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư khi trả lời chất vấn của Quốc hội về mức độ thất thoát trong xây dựng cơ bản. Ông nói hay, nhưng dân nghe mà phát sợ. Kịch liệt bác bỏ con số thất thoát 30-35% mà nghị sĩ nêu ra, nhưng cái lý của một ông quan chức cỡ cao đến thế chỉ là: “... về cá nhân tôi nói con số đó là không có, có thất thoát nhưng không phải con số đó. Bởi vì chúng ta chưa điều tra... có thể có những công trình thất thoát đến 20 - 30% và thậm chí có những công trình có thể thất thoát đến 100%, nhưng bình quân chung cả nước này là không thể nào tới 30%...”.

Chưa điều tra, chưa biết thế nào, đã khẳng định, đã lập ngôn. Liệu cung cách ấy có phải là phổ biến không đối với những cán bộ có trách nhiệm đối với các công trình từ chẳng đáng gì như cái chung cư ta đang ở, đến quan trọng như cây cầu qua sông lớn, và cực kỳ quan trọng như là cái nhà máy điện nguyên tử nay mai?

Văn Nghệ Trẻ, số 28, 2004 Nhật Giang