Dân mến yêu tôi!
Bây giờ báo chí nước mình có đến cả ngàn tờ nên thỉnh thoảng vẫn xảy ra những sự trùng hợp, lắm khi rất trớ trêu. Chẳng hạn như thế này: báo Công lý (cơ quan của Tòa án Nhân dân Tối cao) số ra ngày 15 tháng Bẩy năm 2004 đăng bài “Sai phạm trong Dự án đường Trần Khát Chân. Bê bối đa diện và điển hình”, một bài báo điều tra hết sức kỹ lưỡng và nặng ký về vụ vi phạm pháp luật nghiêm trọng ở Hà Nội khởi đầu từ nửa trước những năm 90 và đến nay vẫn chưa kết thúc. Hoàn toàn ngẫu nhiên, ngay ngày hôm sau, 16 tháng 7, báo Pháp luật Thành phố Hồ Chí Minh, một tờ báo lớn cũng của ngành Tư pháp, đăng bài trả lời phỏng vấn, đúng hơn là bài tự suy tôn của ông thủ trưởng từng ở ghế chót vót của Hà Nội từ đầu những năm 90 tới tận giờ mới hạ cánh. Vừa hạ cánh xong xuôi ông lập tức đăng đàn để ca ngợi và kể công đức, không phải của ai khác, mà của chính ông.
Tự thấy khâm phục mình, trịnh trọng nói to sự thán phục ấy lên tuy là một thứ lợi quyền cá nhân chẳng ai cấm, song bản tính người Việt mình xưa giờ không ưa như thế, coi thế là chướng. Mới đây thì như các nhà lãnh đạo lớp tiền bối của Hà Nội và của cả nước, xưa kia thì như các ông quan đầu tỉnh và đầu triều, khi về hưu hay từ quan đều phong thái ở ẩn, đều chẳng ông nào chịu bố cáo công trạng, nếu có phải nói về mình thì cũng chỉ là trong dăm ba câu thơ ý tại ngôn ngoại cực kỳ kín đáo. Vì vậy mà sự mạnh dạn khoa trương ca ngợi mình của ông thủ trưởng cấp to này rõ là đại lạ lùng.
Lạ nhất là người trả lời phỏng vấn cứ một mực tấm tắc khen “Tôi” mà chẳng một lời hàm ơn công sức tiền nhiệm, chẳng lời khen cấp trên, cấp dưới, đồng sự, chẳng lời nào tỏ lòng với mồ hôi nước mắt của muôn dân bách tính đô thành. Tôi tài giỏi. Tôi giàu có. Tôi từ tay trắng làm nên. Chỉ từ chiếc xe đạp rách thuở hàn vi mà ngày nay vốn liếng “của Tôi” đã lên tới 500 triệu Mỹ kim. Tôi đã làm cho Hà Nội nhảy vọt, trở nên đô hội một trời một vực so với thời trước Tôi. Tôi thẳng thắn, Tôi liêm chính... Tôi chẳng có tẹo lỗi nào bởi vì “có những quy định của chúng tôi khác xa với những quy định quản lý nhà nước”, bởi vì bất chấp “34 bài báo từ trung ương đến địa phương đánh tới tấp lúc làm khách sạn Daewoo”. Lúc đúc đê bê tông cho sông Hồng cũng thế. Còn vụ Thủy cung Thăng Long thì duyên do là vì “Chính phủ ký rồi thì phải chấp hành thôi” v.v... Tôi tuyệt thế mà có kẻ còn chê, còn toan phê bình kiểm thảo. Nhưng không sao, bởi vì trên hết Tôi được cái sự: dân yêu mến Tôi!
Được chúng sinh mến yêu, làm quan thời nay mà được thế quả là độc đáo đại thần. Có điều, ở nước mình, và có lẽ chẳng riêng gì ở nước mình, dân chúng không khi nào mến yêu, không bao giờ ngưỡng mộ bất kỳ nhân vật nào tự xưng rằng mình là con người đáng ngưỡng mộ và đáng yêu. Cái sự đời nó lại lạ thế.
Đời sống của người Hà Nội, kể cả của người bình dân, dễ thở hơn nhiều so với trước Đổi Mới. Nhưng ai đã làm nên Đổi Mới nếu không phải là nhân dân? Vả chăng, phải đâu chỉ có Hà Nội là đổi thay nhiều trong những năm qua. Nếu là một người Hà Nội đích thực thì bên cạnh lòng tự hào, đúng hơn là vượt trên lòng tự hào, bạn phải đầy lòng biết ơn đối với công sức và
tấm lòng của cả nước dành cho Hà Nội. Có đại công lao đến cỡ nào bạn cũng chớ có hão rằng nhờ chính bạn mà thiên hạ có được ngày hôm nay.
Hà Nội thời chiến tranh và sau chiến tranh không có xe máy, không có nhiều xe hơi sang trọng như bây giờ, Hà Nội phố nhỏ nhà thấp, không có Daewoo, Melia, Hilton, Ciputra, v.v... như bây giờ. Nhưng, Thủ đô Hà Nội muôn năm của cả nước không phải là những cái thứ đó, hay không phải chỉ là mấy cái thứ đó. Vậy thì Hà Nội là thế nào? Điều ấy thì phải tìm đọc trong cả ngàn bộ sách, phải suy ngẫm từ vốn đời sống, vốn văn hóa mới tự cắt nghĩa được. Nhưng có thể nói tóm gọn rằng: Hà Nội tức là văn hiến vậy.
Hà Nội là văn hiến, hiểu vậy thì bạn mới hiểu nổi vì sao rất đông người Hà Nội lại có nhãn quan và thái độ “kém thực dụng và phi kinh tế” đến thế đối với những thứ to tát tiền bạc lãi lời như: đê bê tông sông Hồng, khách sạn Daewoo, Hà Nội Vàng, Hàm Cá Mập, Thủy cung Thăng Long, khu biệt thự Ciputra v.v... Nhiều. Chỉ có văn hóa và văn hiến mới cắt được vì sao đối với người Hà Nội thì vườn đào Nhật Tân không bao nhiêu giá trị tiền bạc lại quý giá gấp bội so với cả đống biệt thự đờ luých của Ciputra.
Văn Nghệ Trẻ, số 36, 2004, ký tên Nhật Giang