Chuyện ơn nghĩa luôn kiệm lời

Mùa hè năm ngoái các cựu chiến binh Trung đoàn cao xạ 226 thời kháng chiến chống Mỹ đã cùng nhau làm một chuyến du hành xuyên Việt vào thăm lại vùng chiến đấu năm xưa của các anh ở Cần Thơ. Đấy quả là một sự kiện đầy ý nghĩa, người viết bài này xin được cả quyết như vậy, cho dù thiên hạ tất nhiên sẽ nhún vai cho là có đáng cái gì đâu một cái cuộc đi chơi bình thường để mà vống lên gọi là sự kiện với lại ý nghĩa.

Đúng là ngày nay đối với nhiều người đi du lịch dọc đất nước là sự quá đơn giản, thế nhưng với không ít chiến sĩ của các đơn vị Quân Giải phóng miền Nam thuở trước, một chuyến đi như thế vẫn là mơ ước xa vời. Tiền nong đâu ra mà đi, nguyên nhân đầu tiên là thế. Từ Hà Nội vào tới Thành phố Hồ Chí Minh, tiền tàu xe với ăn ở dọc lộ trình cả lượt đi lượt về tiết kiệm đến mấy cũng tối thiểu phải mỗi người triệu rưỡi. Mà với nhiều anh em thì đừng nói tiền triệu, chỉ dăm chục ngàn thôi cũng là cả một gánh nặng áo cơm. Chẳng lẽ hoàn cảnh gia đình vợ con đang nhiều bề vất vả túng thiếu mà mình nỡ bỏ ra cả ngần ấy để đi tìm dĩ vãng?

Vậy mà đoàn 226 vẫn lên đường hành phương Nam với đầy đủ quân số cựu chiến binh. Do vậy chuyến đi rất đáng được xem là một sự kiện.

Thời nay một bước ra ngõ là tiền, cho nên muốn lên đường được, anh em cựu chiến binh đoàn 226 phải trở về với lối sống ngày xưa là thương yêu nhau, đùm bọc nhau, tận tụy và tận tình vì nhau. Người có đóng góp nhiều, người không có nhiều đóng góp ít, góp lại để cho những người “hoàn cảnh”, những anh em túng thiếu lên đường miễn phí vào thăm chiến trường xưa.

Mười năm hậu chiến cả nước nghèo túng bấn bách chẳng tính làm gì, nhưng gần hai mươi năm Đổi Mới, khắp ba miền đâu đâu cũng đã chuyển mình thoát cảnh bần hàn chạy ăn từng bữa, và một số người, chiếm tỷ lệ phần trăm không nhỏ dân số đã thực sự khấm khá hẳn lên, thậm chí đổi đời trở nên giàu có, song tầng lớp cựu chiến binh mà phần đông trước cũng như sau khi đi bộ đội trở về là nông dân, công nhân, dân nghèo thành thị... nói gì đi nữa thì nhìn chung mức sống vẫn cứ khó hơn người ta. Hầu hết anh em không là thương binh xếp loại thì cũng mười mấy phần trăm thương tích hoặc bệnh binh. Sức lực đã dốc cả cho chiến thắng và tiếp nữa, còn lại chút nào dốc nốt để vực đồng đất quê nhà vượt qua nghèo khó vươn lên làm cuộc Đổi Mới. Giờ đây, đã luống tuổi, đã về già, vốn liếng vẫn là mảnh ruộng và sức lực bản thân mình, hoàn cảnh kinh tế, mức sống gia đình trông hết vào hai bàn tay làm lụng. Tay làm hàm nhai, ốm một ngày không dám, dám gì thong dong ngơi nghỉ vào Nam ra Bắc.

Cho nên chuyến đi thăm chiến trường xưa của anh em trung đoàn 226 tuy bình thường mà rất đậm ý nghĩa. Anh em đùm bọc lấy nhau, giúp đỡ, che chở, bao bọc nhau, nương tựa vào nhau không chỉ trong đời sống miếng cơm manh áo mà cả trong các nhu cầu của đời sống tinh thần. Không vì nhau, không cảm thông nỗi lòng của nhau, không tựa vào nhau làm sao các cựu chiến binh Mặt trận B5 sống sâu trong đồng lúa Bắc Bộ về thăm được Quảng Trị, B3 về thăm nổi Công Tum, B2 về lại được Tây Ninh?

Một chuyến về thăm chiến trường xưa, với anh em cựu chiến binh đấy chẳng phải là sự du hí, một cuộc nghỉ mát xả hơi mang tính vật chất, mà là một nỗi niềm, một trong những nhu cầu về tinh thần của anh em. Thật ra những mong muốn về tinh thần của các cựu chiến binh cũng chẳng nhiều nhặn và to tát gì, nhưng người thời nay, nhất là những người mà ta vẫn gọi chung là “các cấp các ngành” có hiểu và có tôn trọng không?

Uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa, đạo lý ấy thời nay ai cũng thuộc. Song, ai ai trong thiên hạ cũng cần phải nên nhớ rằng, các liệt sĩ, các anh em thương binh, các cựu chiến binh không hề đòi hỏi được “đền”. Rất cần được thông cảm, nhưng dù hoàn cảnh khó khăn, vất vả, thua thiệt đến thế nào thì với tính cách, danh dự, phẩm giá người chiến binh cách mạng, họ cần sự chí tình của mỗi người, của muôn người, như là tình quân dân cá nước xưa kia, chứ không cần thiên hạ “làm từ thiện”, nhất là với một thái độ om xòm, phô trương. Họ cũng không sướng gì nghe những lời tụng ca sáo mòn, những liệt kê công trạng đã thành công thức mà thường niên thiên hạ vẫn định kỳ cất lên để ca ngợi họ.

Không chỉ với cụ thể các gia đình liệt sĩ, với thương binh, cựu chiến binh, lão thành cách mạng, mà nói chung với toàn bộ quá khứ kháng chiến giành và bảo vệ nền độc lập, xã hội đương thời nên bày tỏ sự hàm ơn sao cho đúng nghĩa sự hàm ơn, sao cho đúng với đạo “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc Việt: Nồng hậu mà giản dị, sâu xa mà thiết thực.

Cầu sao những ngày lịch sử ấy sẽ được kỷ niệm một cách có chiều sâu, nồng nhiệt, giàu xúc cảm mà thiết thực và tiết kiệm, nhất là kiệm lời, ít đi sự hoa mỹ. Chẳng hạn, những tác phẩm văn học mọi thể loại hướng về những ngày lễ hẳn sẽ được xuất bản rất nhiều, mong sao trong đó có những tác phẩm thật sự lòng thành. Cầu sao không có cái cảnh đâu đâu cũng tượng, cũng tượng đài, cũng bia, cũng đài kỷ niệm mọc lên mà xấu xí, nhàm tẻ. Cầu sao sẽ không xuất hiện những vở kịch, những bộ phim được làm lấy làm để, ra mắt cho bằng được gọi là chào mừng ngày lễ mà hời hợt, khiên cưỡng, vô bổ, báo hại tiền nước tiền dân...

Văn Nghệ Trẻ, số 1, 2005, ký tên Nhật Giang