Độc giả và nhà văn
Cũng như nhiều độc giả, tôi rất thích tiểu thuyết Tấm ván phóng dao của nhà văn Mạc Can, thế nhưng lại là do ngẫu nhiên thôi mà tôi đã được đọc tác phẩm ấy. Cuốn tiểu thuyết khác thường cuốn hút tôi ngay từ trang đầu tới dòng cuối. Vậy mà trước khi tình cờ có trong tay thì tôi đã thấy cuốn ấy ở hiệu sách từ khá lâu rồi nhưng chẳng hề lưu tâm do vì chưa hề nghe ai trong văn giới bàn luận về Mạc Can. Với tiểu thuyết Cá voi trầm sát cũng vậy. Tình cờ gặp tác giả Mai Ninh, được tác giả tặng sách. Nếu không như vậy chắc là tới bây giờ còn chưa đọc. Vậy mà Cá voi trầm sát hay không thể ngờ được.
Đấy là mới chỉ kể hai tiểu thuyết đã đọc trong thời gian gần đây, chứ trong bao năm qua còn nhiều tiểu thuyết tôi đã đọc một cách không chủ định như thế. Đọc sách văn học theo kiểu ấy có thể nói là rất gần với sự lười nghĩ, tự mình làm cho mình lạc hậu và nông cạn đi mà không hay. Bởi nỗi trong biển văn chương bao la chắc chắn là có nhiều nhà văn và tác phẩm mặc dù tiếng tăm không nổi như cồn, thậm chí hoàn toàn không tăm tiếng, thế như vẫn là những nhà văn và tác phẩm mà chí ít là rất đáng đọc. Bỏ lỡ không đọc một tiểu thuyết lẽ ra phải đọc tức là độc giả đã tự gây cho mình một khiếm khuyết văn hóa vô cùng đáng tiếc, đồng thời còn vô tình góp một phần vào việc làm cho mờ nhòa và mai một giá trị tác phẩm đó. Một độc giả bỏ lỡ không đọc, hai độc giả, ba độc giả không đọc... giá trị của tác phẩm mà tác giả đã viết ra với biết bao nỗi niềm và công sức cứ vậy lặng lẽ bị thuyên giảm dần đi. Một tài sản tinh thần chung dành cho tất cả cứ thế mà bị phí hoài.
Việc bỏ qua không đọc các tác phẩm đáng đọc còn tạo ra cho người ta những thành kiến. Chẳng hạn khi bàn tới một nhà văn mới xuất hiện tên tuổi hay là một tác phẩm mới ra ràng dù rằng chưa đọc, một số độc giả vẫn có thói quen là cứ mạnh bạo lên tiếng chê khen. Sự thực là bình phẩm hùa vào, khen theo thời thượng chê theo tiếng đồn mà lắm khi còn ghê gớm và sắc bén hơn cả những người đã đọc cuốn sách. Cũng như vậy khi lên tiếng bàn luận và đánh giá tình hình văn học trong năm, văn học trong một giai đoạn, một thời kỳ, mặc dù không đọc đầy đủ người ta vẫn cứ đưa ra những lời quyết đoán. Nhiều người không hẳn đã là vì muốn che giấu sự không chịu đọc của mình mà thường vì cứ ngỡ là mình đã đọc. Chưa hề giở một trang nào của cuốn tiểu thuyết nhưng đọc bình luận trên báo và nhất là nghe rỉ rả trò chuyện nơi bàn trà quán nước người ta rất dễ tự mình đánh lừa mình rằng đã hiểu tuốt luốt tác phẩm ấy. Và rồi sẽ không bao giờ tìm đọc.
Mặt khác, gần như là ngược lại với cái tật chưa đọc mà làm như thể đã đọc rồi, một số độc giả khi đọc được một tác phẩm mà mình thật sự thích thế nhưng lại một mực làm thinh, chỉ mình biết với mình vậy thôi. Ngay cả khi nhận thấy tác phẩm ấy ít được mọi người biết tới, hoặc buồn hơn, thấy tác phẩm ấy bị chê bai mà bản thân mình thấy là chê thế không đúng, không công bằng, nhưng vẫn giữ im lặng.
Hai thái độ ấy của độc giả: bỏ qua không đọc và đọc một cách quá im lìm đều ít nhiều có tác động làm giảm nhuệ khí của từng nhà văn nói riêng và cả làm giảm nhịp phát triển của văn xuôi nói chung nữa. Tình trạng rất nhiều đầu sách tiểu thuyết và tập truyện ngắn được xuất bản, nhưng mỗi đầu sách được in ra với số lượng không bao nhiêu, và mặc dù không bao nhiêu mà vẫn bị tồn mãi trên kệ gỗ các hiệu sách, tuy “tại” nhà văn là chính, nhưng cũng có phần tại cả độc giả.
Sự thực thì không có nhà văn nào mà lại không mong sách của mình có đông người đọc. Thậm chí chẳng phải là quá nếu nói rằng sự đón nhận của đông đảo độc giả là một trong những mục đích của nhà văn. Dĩ nhiên như vậy không có nghĩa rằng vì mục đích ấy mà nhà văn sẽ trở nên dễ dãi với ngòi bút của mình, trái lại chính để “phục vụ” được đông đảo độc giả nên nhà văn phải dốc toàn tâm toàn lực để viết nên những tác phẩm thật sự có giá trị. Song, một tác phẩm có giá trị văn chương cao lại rất dễ trở thành một thách thức đối với độc giả, mà trước nhất là thách thức sự kiên nhẫn của họ. Bị độc giả thờ ơ, không kiên nhẫn, lảng tránh, bỏ qua không đọc, không bình luận, thế là một tiểu thuyết dù rất hay vẫn có thể đành cam chịu chìm bóng lịm tiếng đi trong suốt nhiều năm.
Do vậy nếu thừa nhận rằng nhiệt tình của đông đảo độc giả đối với các tác phẩm văn học có tác động nuôi dưỡng và thúc đẩy nền văn học phát triển lên thì những người yêu văn học cần “ủng hộ” nền văn học và hỗ trợ các nhà văn bằng cách nhiệt tình tìm đọc tất cả các tác phẩm văn học Việt Nam mà mình chưa đọc. Những tác phẩm của nhiều chục năm về trước, của hai cuộc kháng chiến, của thời kỳ đổi mới, của vài năm gần đây, và của ngay trong năm nay, ngay trong tháng này.
Việc mỗi người trong chúng ta nỗ lực tìm đọc tất cả những tác phẩm ấy còn có tác dụng như một sự thức tỉnh bản thân. Chẳng hạn sẽ có rất nhiều độc giả trẻ đương thời khi đọc lại một cách tương đối đầy đủ các tiểu thuyết Việt Nam thế kỷ XX sẽ thấy là mình đã bị dòng thời gian che mờ đi mất biết bao nhiêu áng văn chương quý giá và hữu ích cho đời sống tinh thần của mình. Còn lớp độc giả lớn tuổi nếu chịu đọc cũng sẽ nhận ra là mình hiểu ít đến nhường nào những giá trị tinh thần tươi sáng và kỳ thú của thời đại mới.
Văn Nghệ Trẻ, số' 41, 2005, ký tên Nhật Giang