Xếp hàng

Đến cửa hiệu "Hàng nội hoá" trên phố Bachêka tôi rẽ sang Nhà bưu điện mới và thấy một đoàn người không biết bao nhiêu mà kể xếp hàng rồng rắn thành một cái đuôi dài. Đây không phải cái đuôi thường mà là cái đuôi cong queo, thắt nút như cái đuôi ngựa thồ.

Ngã tư bị tắc đường. Dân tài xế thò hẳn tay ra ngoài đập cửa thình thình, cằn nhằn:

- Thời buổi thế này mà lại cầm còi!

Họ hãy thử đến nhà vượt qua cái đám đông này xem sao!

Còi chả là gì, có đến bắn pháo cao xạ cũng chẳng ăn thua. Đoàn xe chìm trong dòng người, vướng trước, vướng sau nhích lên từng tí một với tốc độ năm phút một mét, có khi còn ít hơn.

- Chen kiểu gì thế?

- Nhìn đằng trước xem!

- Vào hàng đi.

- Hàng đâu?

- Hàng nào chả thế, vẽ chuyện!

- Các bạn ơi, những người này còn lâu mới tiếp cận được phép văn minh. Chúng ta đang ở thế kỷ hai mươi. Mà thế nào là thế kỷ hai mươi văn minh.

Thế nào là văn minh? Văn minh thứ nhất là bom nguyên tử, thứ hai là xếp hàng. Dù muốn hay không muốn, bạn cũng phải lĩnh hội được hai điều này... Cẩn thận! Phải nhìn chứ, mắt để đâu!

- Không đâu, ông bạn, còn nữa. Văn minh còn là cả ni lông, kẹo cao su, và xin thưa cả quần áo tắm nữa... Này, cẩn thận, mù à? Giẫm cả vào chỗ chân đau người ta!

- Còn dao cạo râu "Gilét" nữa, quên à? Đã nói đến văn minh thì phải kể tới Gilét"...

- Còn "hu-la-húp"?... Đồ con lừa, xô đẩy thế à?

- Tôi rút ra một điều: khi nào chúng ta còn chưa học được cách xếp hàng, thì chưa thành người được. Ôi! Lách đi đâu thế này?...

Ai đó ở phía sau kêu to:

- Tránh ra, bẩn đừng kêu!

Một người qua đường nói với bạn mình:

- Đã thành hàng rồi thì phải đứng vào hàng. Nghe theo lời khuyên thông thái đó, tôi cũng đứng vào hàng. Mà thật ra, anh vừa dừng lại một cái, ngay phía sau đã thành hàng nối đuôi rồi.

- Cầu trời phù hộ cho người đã nghĩ ra xếp hàng.

- Đừng quên tắc xi nhé! Xếp hàng là một, tắc xi là hai.

Bà già đứng trước tôi hỏi:

- Xếp hàng mua gì thế?

- Mua gì mà chả được? Đã có hàng thì cứ xếp.

- Họ bán cho cái gì cũng được.

- Ít phút sau chính người nói câu đó lại hỏi người bên cạnh:

- Cậu biết xếp hàng mua gì không?

Sau đó anh ta lại phải trả lời đúng câu hỏi đó của một người khác.

- Mua gì mà chẳng được.

Tiếng một người nói:

- Nếu không xếp hàng thì làm sao mà chống được nạn đầu cơ.

Người thứ hai khẳng định:

- Cái bọn đầu cơ chết tiệt ấy làm chúng ta khánh kiệt! Hoan hô người nghĩ ra xếp hàng.

Hai viên cảnh sát, một ở cuối hàng, một ở đầu hàng luôn mồm hô to:

- Không ồn ào!

- Đứng vào hàng đi!

- Dẹp ra cho ô tô qua!

Chúng tôi nối đuôi nhau mà bước, đúng hơn là nhích lên từng tấc đất để tiến lên. Chín giờ sáng tôi có một cuộc hẹn. Lúc này đã gần chín giờ.

- Này ông bạn, ông đến sau tôi! Đừng có trâng tráo thế!

- Thưa ông bạn đáng kính, chính ông trâng tráo thì có. Tôi đứng đây bấy giờ. Người này đến, chen lên trước, người kia đến cũng chen lên trước, tôi đã không thèm dây vào, nhưng xem ra không nói được.

Một người trong hàng nói:

- Thời bây giờ là thế, ông bạn ơi, biết làm gì được. Như tôi đây, đã hai mươi hai năm vẫn chỉ là anh công chức quèn. Bọn trẻ ranh ngày nào, nay đã trưởng phòng, giám đốc đàng hoàng.

Ai đến cũng len lên trước...

- Xin lỗi ông, họ bán gì thế?

- Ối trời, chính tôi cũng không biết. Tôi đứng đây đã hai tiếng, người nào bảo bán lốp ô tô, người khác lại nói bán dầu hỏa.

- Tôi mua lốp làm gì?

- Ơ, cái cô này, thế mà cũng nói! Thánh Ala đã cho ta lốp thì rồi sẽ cho ta cả chiếc ô tô.

- Không hiểu họ có bán cho cả bốn chiếc lốp một lúc hay không?

- Tôi cũng không biết. Đã thấy ai ra đâu mà hỏi.

- Thế những người mua rồi biến đi đâu hết?

- Họ cho ra cửa sau để khỏi chen lấn.

Đã mười giờ rưỡi. Người xếp hàng ngày càng đông thêm.

- Này, họ bán lốp theo giấy đấy. Ai không có giấy không mua được đâu.

- Giấy gì? Giấy của Đảng dân chủ à? Lạy trời, may quá tất cả chúng ta đều là người dân chủ.

- Nếu họ bán dầu hoả, thì xếp hàng làm gì.

- Bán gì mà chả mua, miễn là có bán.

- Thế đựng dầu vào túi à? Tức thật, nhà có can không biết mà mang đi.

- Thì lấy phiếu trước, chạy về nhà lấy can ra vẫn kịp.

- Thế người ta phát phiếu à?

- Cậu ở trên trời rơi xuống à? Ai nó bán dầu không phiếu cho cậu? Đừng hòng nhé!... Này, nói mãi rồi vẫn cứ xô đẩy thế à?

- Xin lỗi, phía sau họ đẩy tôi.

- Ông biết không, tôi có việc cần.

- Việc cần!... Này, mọi người nghe thấy chưa, chỉ ông ta mới có việc cần, còn mọi người thì ăn không ngồi rồi. Nói thật dễ nghe nhỉ, ai chả có việc, ông cứ chờ đấy, không sao cả đâu.

- Hay nhỉ? Chẳng biết liệu đến trưa có mua nổi không?

- Chưa chắc... Chen đi đâu thế này? Anh định ngồi lên đầu tôi à?

- Chẳng biết tôn trọng người già chút nào cả. Thế mà cũng gọi là có giáo dục à?

- Chắc là ông đã ngoài bốn mươi tuổi?

- Sao anh lại nghĩ thế?

- Bởi vì khi ngoài bốn mươi tuổi người ta thường cảm thấy rằng trên thế gian không còn ai lịch sự và tử tế cả...

- Ông có biết hôm nay bán gì không?

- Inxulin

- Inxulin là cái gì?

- Là thuốc bệnh tiểu đường.

- Tôi dùng nó làm gì? Không cần.

- Ông anh thật gàn dở. Thế nào là không cần?

Cứ mua rồi bán lại. Ông Inus láng giềng nói chỉ có mua đi bán lại như thế mà giàu to đấy. Ông mua ở đây giá hai lia rưỡi, bán đi được những hai mươi lăm lia cơ đấy!

- Các ông biết không, hoá ra nước mình đang mở ra những lĩnh vực hoạt động mới.

- Thế ông nghĩ sao? Xếp hàng không phải chuyện đùa đâu nhé. Nhờ xếp hàng mà người ta xây được nhà đấy... Này, bỏ khuỷu tay ra khỏi đầu tôi đi.

- Tốt hơn hết là ông cắt cái đầu khỏi tay tôi đi!

- Xin lỗi ông làm ơn cho hỏi, người ta bán cái gì vậy.

- Vải thô.

- Vải gì.

- Tất nhiên là vải Mỹ rồi. Bây giờ cái gì cũng Mỹ cả.

- Không phải vải thô đâu. Không biết mà cũng đòi nói, ximăng đấy.

Bà già đứng trước tôi giọng giận giữ:

- Không phải vải thô, không phải muối, không phải dầu hoả. Các ông các bà không nghe đài à?

- Chúng tôi vẫn nghe. Nhưng sao cơ?

- Toà thị chính cấm mọi thứ xếp hàng, chỉ được xếp hàng mua cà phê. Do vậy bây giờ không còn xếp hàng gì khác, ngoài xếp hàng cà phê. Tin về bán cà phê truyền nhanh như chớp khắp dòng người xếp hàng.

- Cà phê? Hay thật đấy!

- Nếu bán cà phê thì tôi đứng hai ngày cũng được. Chưa mua được tôi quyết định không về.

- Chỉ lệnh ban ra thế này: chỉ được phép xếp hàng mua cà phê. Xếp hàng mua thứ khác sẽ bị trừng phạt.

- Tại sao vậy?

- Vì phe đối lập cố tình gây ra cảnh xếp hàng chen lấn để đổ lỗi cho chính phủ không kiểm soát nổi thị trường, để giá cả đắt đỏ lên vùn vụt.

- Có thể chúng ta đang xếp hàng đây cũng do bàn tay của phe đối lập xếp đặt. Nào ai biết được.

- Không, không phải thế. Ông không thấy cảnh sát đứng lù lù kia để giữ gìn trật tự đấy à? Mười một giờ trưa... Chỉ còn độ mười bước nữa là đến cửa hàng. Các rèm cửa sổ đều được buông kín nên không biết bên trong làm gì.

- Người ta bán cho nhiều không?

- Mỗi người năm mươi gam.

- Lấy đâu ra ngần ấy bán đủ cho mọi người.

- Bán cho có năm mươi gam thì riêng tôi, tôi không thể đứng lâu như thế này.

- Cốt sao mua được năm mươi gam đã, rồi cho thêm vào hai cân đỗ nghiền trộn đều lên thế là có hai cân rưỡi cà phê loại ngon rồi.

Một người nói với bạn:

- Này, mình quên không mang tiền theo, cậu cho mình vay hai lia rưỡi nhé.

Người kia trả lời.

- Cũng được, nhưng không phải cho vay - Cậu đưa cho mình nửa suất cà phê của cậu.

Đám đông nhốn nháo, ầm ĩ cả lên. Người thì la hét, người kêu cứu, người bị chèn ngã, người rơi túi sắc, người bạn lạc bạn... Thôi thì đủ kiểu lộn xộn... đủ kiểu xô đẩy, chen lấn từ mọi phía... Cuối cùng tôi cúi đầu chui vào dưới tấm sắt để mở một nửa.

Người bán hàn hỏi bà già đứng trước mặt tôi:

- Bà mua số mấy?

- Lại còn theo số nữa à?

- Không có số sao mua được. Bà nói nhanh nhanh lên chúng tôi không chờ được đâu.

- Đã xay chưa? Con hãy bảo họ xay cho bà mịn vào, mịn nhất ấy!

- Mịn hay không mịn, thì cũng thế thôi, bà ơi, chỉ còn loại tuyết thôi.

- Ôi trời đất ơi, tôi sống ngần ấy năm, tóc bạc trắng mà chưa bao giờ nghe ai nói cà phê có tuyết cả.

- Buồn cười thật! Làm gì có cà phê. Cháu hỏi cụ số mấy cơ mà?

- Ba mươi lăm. Cho tôi cái có nơ ấy...

- Cụ vừa nói gì nhỉ?

- Thế có phải cháu hỏi số giầy không?

- Cháu bán mũ, cụ ơi, mũ đội đầu ấy mà.

Người bán hàng lấy mũ trong hộp ra.

- Ôi trời! Tôi lấy mũ làm gì nhỉ? - Bà già than thở. - Mà là lại mũ nam giới... Mà thôi, đã xếp hàng chắc là phải rẻ. Cứ bán cho tôi một chiếc, về cho thằng con trai. Giá bao nhiêu nhỉ?

- 86 lia 73 xu...

Bà già đưa tiền, cầm lấy chiếc mũ màu cà phê. Giờ đến lượt tôi. Người bán hàng nói:

- Đây là mũ ấy đấy, thưa ông, ngày mai không còn mà mua nữa đâu. Giờ thì cái gì cũng hiếm.

Ông chọn nhanh tay lên...

Mùa đông cho tới mùa hè, có bao giờ tôi đội mũ đâu. Nhưng nghĩ một lát, tôi cho rằng đã xếp hàng thế này hẳn phải rẻ, tôi liền mua một chiếc.

Người đứng sau tôi sốt ruột kêu ầm lên, cứ như là sắp bán hết mũ, không đến lượt anh ta mua nữa:

- Cho tôi bốn chiếc nhé! Một cái số năm mươi sáu, ba cái số năm mươi bảy.

Màu nâu hay màu be cũng được.

Tôi trả 68 lia 73 xu và cầm lấy chiếc mũ. Lối ra ở phía đối diện. Phải trèo lên cầu thang đi cửa sau ra phố khác. Đã 12 giờ kém 15 phút. Mua được cái mũ giá rẻ, tôi mừng qúa, quên cả mệt. Tôi ôm hộp mũ trong tay đi lang thang trên các phố cho đến tận chiều. Năm giờ chiều, tôi xuống bến ca nô về nhà. Vừa đến cửa bán vé, thì nghe thấy tiếng người gọi:

- Giepđét!

Tôi nghoảnh lại, hoá ra đó là người bạn học cũ, có biệt danh là Buckhan - gương. Cậu ta bị đuổi khỏi trường vì tư cách xấu. Để tôi kể các bạn nghe về hành vi của Buckhan. Anh ta dựng nghiêng chiếc gương con dưới gầm bàn để nhìn trộm đùi các cô giáo. Một lần anh ta bị phát hiện và bị đuổi học. Từ đây trở đi anh mang biệt hiệu Buckhan - gương. Lâu rồi chúng tôi không gặp nhau.

- A, xin chào Buckhan. Mạnh giỏi chứ?

- Cảm ơn. Tốt thôi.

- Giờ cậu làm gì?

- Chỉ trỏ.

- Chỉ trỏ gì?

- Gặp gì chỉ trò nấy. Chẳng hạn, ai có gì ế mình giúp bán hộ. Như hôm nay mình giúp một tay Do Thái bán được chín trăm bảy mươi cái mũ.

Nghe thấy chữ "mũ" tôi đã ngờ ngợ, liền hỏi:

- Cậu bán bằng cách nào?

- Rất đơn giản. Món mũ đó tay Do Thái đã xếp xó ba năm nay không thể nào bán được. Trong giới buôn bán ai cũng biết mình cả. Hắn mò đến sở tìm mình.

Thoả thuận với nhau hai mươi lăm phần trăm lãi suất. Đến ba giờ chiều mình bán hết sạch số mũ ấy! Cầu trời phù hộ cho hắn. Số tiền mà hắn phải trả cho mình là 850 lia. Đáng lẽ mình phải được 900 lia, nhưng khách hàng chen lấn làm vỡ tủ kính nên thiệt hại chia đôi.

- Nhưng cậu bán bằng cách nào?

- Mình thuê mười lăm thằng chuyên lang thang đầu đường xó chợ, mỗi thằng vài ba lia để chúng đứng xếp hàng trước cửa mỗi hàng khoảng độ nửa giờ. Ai đi qua thấy xếp hàng cũng dừng lại, đứng vào hàng. Mà cậu biết đấy, ở nước ta bây giờ người ta đâm ra nghiện xếp hàng. Mà khi đã xếp hàng rồi thì có đuổi họ cũng không ra. Sau đó thì chắc cậu đã rõ. Như là chiều hôm nay, chúng nó bán hết sạch số mũ và đóng cửa hàng. Dân chúng đổ xô vào mua.

Vất vả lắm mới kìm bớt lại được. Bọn ngốc nhiều thật đấy, bạn ạ.

- Đúng đấy, - tôi tán thành.

- Cậu không thể hình dung nổi trên đời này có bao nhiêu thằng ngốc đâu.

- Có mình hình dung được. Lại còn có những thằng đần đến mức...

- Giống lừa ở ta nhiều thật đấy.

- Đúng, nhiều lắm.

- Giá như cậu được nhìn thấy những thằng ngốc ấy.

- Nhìn thấy để làm gì? Mình biết rõ rồi. Nhưng loại mũ ấy có rẻ được chút nào không?

- Không rẻ hơn đâu, các cửa hàng khác cũng bán thế.

- Mình cũng muốn xem... Không, không phải xem lũ ngốc đâu, mình muốn xem những chiếc mũ ấy.

- Còn mười lăm phút nữa ca nô mới đến. Mình sẽ dẫn cậu đi xem những chiếc mũ ấy trong các cửa hàng mũ.

Tôi nhìn những tủ kính của cửa hàng mà không tin vào mắt mình nữa: toàn những loại mũ mà tôi mua sáng nay. Giá chung là 68 lia 73 xu một chiếc.

- Thế nghĩa là đáng lẽ được mua rất đàng hoàng thoải mái ở bất cứ cửa hàng nào thì lũ ngốc kia cứ nhất thiết phải chen lấn xô đẩy nhau xếp hàng để huých nhau, xé toạc quần áo nhau rồi mới mua được vẫn thứ đó với cái giá y như thế. Tôi nói giả bộ như không có chuyện gì xảy ra. - Quả thật trên đời này nhiều kẻ ngốc thật.

- Ngốc đến thế là cùng! Ngày mai mình sẽ đi bán điếu cho cửa hàng Grant.

Lão ta có cỡ ngàn chiếc điếu nằm bẹp gí trong kho mấy năm nay rồi.

- Điếu cũng có người mua à?

- Bọn ngốc ấy cái gì cũng mua. Cứ xếp hàng là tranh nhau mua. Điếu cũng mua, xe điếu cũng mua. Mình chỉ sợ độc một điều.

- Điều gì?

- Sợ không có đủ hàng để bán. Lúc hết hàng không khéo bị phá nhà chứ chả chơi.

Tôi và Buckhan - gương xuống ca nô. Đến nơi cậu ta hỏi.

- Cậu có hộp gì thế?

Tôi giấu chiếc hộp sau lưng để cậu ta khỏi nhìn thấy nhãn hộp.

- Mình mua đôi giầy đấy mà, - tôi trả lời nhuế nhoá cho xong chuyện.

Về đến nhà tôi đặt chiếc mũ lên bàn. Ngồi bên bàn làm việc thỉnh thoảng tôi lại ngẩng đầu lên nhìn nó. Một mặt chiếc mũ làm tôi nhớ lại cái ngớ ngẩn của mình, mặt khác nó cũng an ủi tôi: nếu không có nó, biết đâu này mai tôi lại mua xe điếu về. Lúc ấy tôi biết dùng nó vào việc gì?