Làm thế nào viết được một bài báo
Người Pháp có một loại sách phổ thông hướng dẫn làm các việc khác nhau. Trong các cuốn sách đó, ta có thể tìm được nguồn thông tin hết sức phong phú trong bất kỳ lĩnh vực nào, từ công nghệ sản xuất giấy, kính đến lịch sử đấu tranh giành độc lập, dân chủ.
Chính những cuốn sách thuộc loại đó gợi ý tôi viết truyện ngắn này. Làm thế nào để viết được một bài báo? Tôi biết đề tài này sẽ vượt khỏi phạm vi chuyên mục trò chuyện với độc giả ngày chủ nhật trên trang báo. Nếu như viết sâu có tính chất khảo cứu thì phải viết vài tập sách. Tôi sẽ cố gắng trình bày hết sức ngắn gọn, theo những hiểu biết riêng của tôi về vấn đề này.
Làm thế nào để viết được bài báo? Chắc các bạn sẽ nói ngay: "Quá đơn giản. Có một ý tưởng nào đó nảy ra trong đầu anh. Anh cầm lấy bút và bắt đầu viết ra trên giấy, thế thôi!" Đâu phải thế. Viết mộit bài báo hoàn toàn không đơn giản như vậy đâu. Tôi sẽ kể bạn nghe chuyện tôi viết báo như thế nào. Chuyện thật một trăm phần trăm, không hề hư cấu chút nào.
Sáng nào tôi cũng đọc báo. Có lẽ cũng như mọi độc giả khác, mỗi lần cầm tờ báo lên đọc là mỗi lần tôi ngao ngán, buồn phiền. Tôi lấy bút đánh dấu những chuyện bực mình nhất. Mỗi ngày phải có đến mươi, mười lăm đề tài như thế. Trước đó, tôi đã cóp được cỡ bốn năm chục đề tài rồi. Tôi muốn sử dụng tất cả các đề tài này để viết, nhưng như thế thì tìm đâu cho đủ năm mươi tờ báo đồng ý đăng cho tôi ngần ấy truyện. Đành phải dừng lại ở một đề tài thôi.
Đắn đo suy nghĩ mãi, tôi chọn một đề tài vô thưởng vô phạt nhất, không có hại cho báo, không có hại cho tôi. Tôi không phê phán ai và cũng không viết mập mờ ẩn ý để tránh làm mếch lòng bất cứ ai. Tôi hài lòng với những gì mình đã viết ra. Nhưng như thế chưa phải là xong. Vợ tôi đang chờ ngoài cửa.
- Cho em xem bài anh vừa viết được không? - vợ tôi hỏi.
Thường thì tôi vẫn giấu kín những bài tôi viết, nhưng cô ấy vẫn tìm cách lục được để đọc. Lần này đọc xong, cô ấy nhăn nhó nói:
- Anh không nghĩ đến cái thân mình thì mong anh hãy nghĩ đến con cái.
- Có việc gì vậy? - Tôi hỏi.
- Lại còn việc gì? Thời buổi này mà anh dám viết những điều như thế à?
- Anh viết những điều gì không phải nào?
Thoạt đầu vợ tôi bảo phải bỏ chỗ này, chỗ kia, sau đó cần bổ sung thêm điều này, điều nọ... Thú thực tôi không có ý định làm tinh làm tướng gì trước độc giả, tôi làm theo những gì mà vợ tôi bảo.
Một lát sau thằng con tôi bước vào, mặt nó méo như cái bị
- Bố à!
- Sao?
- Chỗ này bố viết bị...
- Bị gì?
- Bố hơi gay gắt.
Thằng bé như muốn khóc:
- Bố bỏ con câu cuối nhé!
- Con ơi, câu cuối là linh hồn của cả bài báo đấy, con có hiểu không?
- Con kệ. Bố cứ dẹp bỏ cái linh hồn ấy đi.
Tôi đành xoá bỏ. Giờ đến lượt đứa con gái.
- Bố ơi...
- Gì thế con?
- Câu đầu tiên bố viết...
- Bố viết thế nào?
- Nó thế nào ấy, bố bỏ đi nhé.
Thế vẫn chưa hết. Láng giềng tôi là một ông luật sư già, có nhiều kinh nghiệm. Không hiểu vợ hay con tôi sang nói gì với ông, mà ông ton ton chạy sang hỏi:
- Thế nào, hôm nay anh viết được bài gì đấy?
Tôi đưa cho ông đọc. Ông vừa đọc vừa sửa lại kính, thỉnh thoảng ho khan. Bên túi trái ông có quyển "Bộ luật hình sự", bên túi phải là quyển "Luật báo chí".
- Nghe tôi nói đây, - ông bắt đầu, - chỗ này dính líu đến một điều khoản của luật hình sự, khung hình phạt một năm tù...
Tôi vứt bỏ câu này.
- Còn chỗ này nữa... - ông tiếp tục.
- Sao ạ?
- Phạm luật báo chí. Khung hình phạt từ hai năm tù trở lên...
Tôi lại vứt bỏ luôn câu này.
Vẫn chưa hết. Khó khăn nhất vẫn là bố tôi. Ông gọi điện thoại bảo tôi phải đến ngay. Tôi vội vàng mang bài báo đến gặp ông.
Câu phủ đầu bố tôi nói:
- Anh là thân lừa ưa nặng. Bốn mươi tuổi đầu rồi vẫn dại. Bao giờ mới khôn lên được.
Tôi cứ nghĩ, cụ mắng thế là xong. Đâu có, cầm chiếc bút chì trong tay, cụ gạch lia lịa hết chỗ này đến chỗ kia, rồi nói:
- Bỏ những chỗ này.
Có trời chứng giám, luật hình sự, luật báo chí tôi không sợ bằng bố tôi. Tôi phải vứt ngay những chỗ bố tôi đánh dấu rồi mang bài báo đã "vặt lông, tỉa cánh" ấy đến toà soạn.
Liệu có trôi không? Chớ có vội. Chủ báo đọc qua, đề nghị:
- Ông có thể sửa lại để bài viết mềm đi một chút có được không?
- Trời đất ơi! Mềm làm sao được nữa, mềm nữa để vắt ra nước à?
- Hay là bỏ chỗ này đi?
- Ừ thì bỏ.
- Còn câu này sửa đi một chút.
- Ừ thì sửa.
Bây giờ thì hẳn các bạc nghĩ là xong rồi chứ gì. Chưa thể xong được. Nếu dễ thế thì ai mà chả viết được báo. Giờ đến lượt thư ký toà soạn nữa chứ.
- Câu này viết nhẹ đi một chút.
- Thế ạ, nhưng có bao nhiêu cách nói nhẹ nhàng trong tiếng Thổ tôi đã dùng cả rồi.
Tuy vậy tôi cùng ông thư ký vẫn cố tìm ra cách nói nhẹ nhàng hơn để đưa vào bài báo.
- Câu này cũng có vấn đề, hơi... có thể ta thay như thế này.
- Ừ thì thay.
- Xin lỗi, còn chỗ này...
- Thế thì bỏ vậy!
Vẫn chưa kết thúc. Độ một giờ sau có tiếng chuông điện thoại gọi:
- Anh Haxan đấy phải không?
- Vâng tôi nghe đây.
- Trong bài báo của anh có nhắc đến tên Ali phải không?
- Vâng.
- Thế thì hơi dở, chỗ chúng tôi có vị... lớn trùng tên.
- Vậy thì thay bằng tên Muxtapha.
- Chết! Chết! Lại càng không được, vị đó còn lớn hơn.
- Thế thì bỏ, để trống.
Một lát sau lại có chuông điện thoại:
- Có phải Haxan không?
- Vâng, tôi đây.
- Trong bài báo anh nói về việc... nhưng chúng tôi đã nhận được thông tin riêng, việc đó...
- Chỗ nào ông nhận được thông tin rồi thì gạch bỏ.
Kết cục sau bấy nhiêu lần cắt tỉa, bài báo trở nên cụt ngủn, trơ trụi như con gà vặt trụi lông. Ngày mai các bạn đọc nó, chắc sẽ buồn cười lắm. Làm sao không buồn cười được khi đọc phải những bài báo như vậy. Chính tôi cũng thấy buồn cười kia mà!
Nhưng ngay ngày hôm sau có một lá thư gửi toà soạn, đòi báo phải cải chính ngay tin đưa trong bài báo. Thế thì làm sao mà không cười được.