Chương 24 TÌM KIẾM SỰ KHÍCH LỆ TỪ NGOẠI CẢNH
R. M. nói: “Tôi muốn hiểu và muốn được hiểu. Tôi là một nghệ sĩ, một họa sĩ. Tôi sáng tạo và tôi muốn những tác phẩm sáng tạo của mình được đánh giá cao”. Anh tiếp tục giải thích rằng anh cần sự khuyến khích, chứ không phải sự chỉ trích không ngừng từ báo giới và công chúng. Vị họa sĩ này không chỉ sống cho chính mình, mà còn cho những người khác. “Tôi muốn hiểu, và cũng muốn được hiểu” là chủ điểm cho toàn bộ buổi đàm luận của anh ấy.
Chúng tôi trò chuyện với nhau một lúc. Anh kể cho tôi nghe về cuộc sống, những vấn đề rắc rối và bất định của mình. Và tôi lập tức chỉ ra rằng việc chú trọng như nhau giữa việc hiểu và mong muốn được hiểu – giống như R. M. đang làm – là sai lầm nghiêm trọng, bởi vì một bên có tính sáng tạo, còn bên kia thuần túy là thỏa mãn. Một bên, cái quan trọng nhất, đến trong những khoảnh khắc của sự sáng tạo và vì các khoảnh khắc đó hiếm hoi, năm thuở mười thì mới có, nên tư duy chuyển sang sự khích lệ từ môi trường. Càng tìm kiếm sự khuyến khích và thỏa mãn từ bên ngoài thì những khoảnh khắc sáng tạo xuất thần càng trở nên hiếm hoi. Càng bị phân tâm bởi người khác, bởi những trò tiêu khiển, rượu chè, bởi nhiều phương tiện dẫn đến tự quên mình, thì khoảnh khắc sáng tạo tập trung chứa đựng sự hiểu biết lại càng yếu đi. Không thể hồi sinh khoảnh khắc này bằng sự xao lãng thông qua thay đổi địa lý, quang cảnh, hay môi trường, những thứ chỉ có thể tạo hứng khởi tạm thời và nông cạn. Chỉ khi tất cả sự xao lãng, cả bên trong lẫn bên ngoài, đều được thấu hiểu và nhờ đó mà vượt qua, thì thực tại không bị giản lược, khoảnh khắc sáng tạo xuất thần mới xuất hiện. Khoảnh khắc này là đỉnh điểm của sự hiểu biết phủ định ** , bởi vì cái không được tạo ra thì bao giờ cũng mới mẻ, bao giờ cũng sinh động, còn tâm thức thì luôn lén lút và gian xảo tìm kiếm sự thỏa mãn nơi sự an toàn, một chốn nương tựa, trạng thái nghỉ ngơi. Chỉ trong khoảnh khắc bất định lớn lao và mù quáng, tức là trong sự thanh tịnh sâu thẳm, hiểu biết mới xuất hiện.
** “Negative understanding” hay “negative knowledge”, là thuật ngữ chỉ những kiến thức về những điều không nên làm, những điều sai trái cần tránh. Đây là loại kiến thức đến từ kinh nghiệm trực tiếp.
Nhận thức được những xao lãng ở bên trong và bên ngoài là một điều vô cùng khó khăn và gian nan. Không phải khi khước từ chúng, mà khi hiểu được bản chất và phương cách của chúng, ta mới có sự tập trung không ngừng phát triển.
Sự tự biết mình hoặc tự nhận thức mang lại suy nghĩ đúng đắn, và nếu không có quá trình suy nghĩ đúng, vốn hoàn toàn khác với tư tưởng đúng đắn, thì không thể nào có được sự tập trung sáng tạo đã thoát khỏi mọi xao lãng.