Chương 26 NHẬN THỨC LÀ GÌ?

Từ nơi xa, B. mang đến một câu hỏi: “Nhận thức là gì và làm thế nào người ta có thể nhận thức được?”.

Để trả lời câu hỏi thuộc loại này, cần phải xem người đặt câu hỏi suy nghĩ như thế nào và hoàn cảnh tổng quan của anh ấy. Vì vậy, chúng tôi đã trò chuyện về cuộc sống của anh, về những rắc rối của cuộc sống và những nỗi đau của nó, cùng vẻ đẹp của các ngọn núi.

Nhận thức xuất hiện thông qua sự gạn lọc và hiểu biết. Nó không phải là thứ mà bạn chấp nhận một cách mù quáng, cũng không là sản phẩm của bất cứ uy quyền nào. Nó vốn dĩ là kết quả và cũng là khởi đầu của sự tự biết mình. Thông qua sự tự biết mình, ngọn lửa nhận thức mãnh liệt bắt đầu hiện hữu. Tư duy đúng có được nhờ tự biết mình và tư duy đúng là nhiên liệu cho cường độ và chiều sâu của nhận thức. Không có tư duy đúng thì không có sự gạn lọc, vốn không phải do sự quyết tâm hay nỗ lực thuần túy của ý chí sinh ra. Bởi vì ý chí chỉ đơn thuần củng cố các khuynh hướng, thói quen, và sự vô minh. Còn hiểu biết, sự gạn lọc có được nhờ tư duy đúng, lại sinh ra từ sự tự biết mình.

Do có sự rối loạn, mâu thuẫn trong suy nghĩ-cảm xúc của chúng ta, thứ khởi phát từ sự tham lam, sợ hãi và ngu dốt, nên chúng ta phải có được sự rõ ràng và hiểu biết thông qua tự nhận thức. Sự sáng tỏ này bị từ khước, bị che khuất khi có thái độ phán xét, phản đối hoặc tán thưởng đơn thuần, thay vì dõi theo suy nghĩ-cảm xúc, xem xét một cách thấu đáo và sâu sắc hết mức có thể. Để có thể suy nghĩ kỹ càng, xem xét thấu đáo, phải có sự tự nhận thức và nhận thức này sẽ chấm dứt đột ngột nếu có phán xét.

Để hiểu biết rõ ràng thì phải có trình tự, có nhận thức về ý thức ở những mức độ khác nhau – cảm giác, cảm xúc, trí tuệ, vật chất, lý tưởng, lý trí. Mặc dù mỗi mức độ của ý thức “tách rời” nhau, nhưng giữa chúng đều có mối tương quan. Đối với mỗi mức độ, phải có sự gạn lọc, và khi mỗi suy nghĩ-cảm xúc khởi lên, hãy theo dõi nó, suy nghĩ-xem xét nó kỹ càng. Với mỗi lần gạn lọc suy nghĩ-cảm xúc, nhận thức sẽ trở nên nhạy bén và mạnh mẽ hơn. Do đó, với mỗi suy nghĩ-cảm xúc, khi suy nghĩ, xem xét một cách bao quát, nhận thức sẽ trở nên rộng mở. Với kinh nghiệm, những đầu mối quan trọng để dõi theo của suy nghĩ-cảm xúc, và cả những đầu mối không quan trọng, sẽ xuất hiện. Khi chú tâm vào thứ gì khác, bạn sẽ thấy rằng những dao động của suy nghĩ-cảm xúc đều được ghi nhận một cách vô thức, điều này sẽ tự phóng chiếu ra khi bạn lần nữa tập trung chú ý.

Thông qua sự gạn lọc và hiểu biết rộng rãi, tâm thức sẽ trở nên tĩnh tại trong sự nhận thức sâu sắc. Trong sự nhận thức tĩnh lặng này, cảm nhận khởi lên mà không có nguyên nhân, một sự cảm nhận không là sản phẩm của bất kỳ tác động hay khao khát nào. Khi cảm giác, niềm vui, trạng thái xuất thần này khởi lên, tâm trí ngay lập tức chộp lấy nó, tích trữ nó để tận hưởng. Hoặc nó tự nhủ: “Niềm vui mới mẻ này thật dễ chịu biết bao”, và như thế, trong chính việc thưởng thức, tận hưởng niềm vui đó, trạng thái xuất thần này lại được tích trữ trong ký ức để thưởng thức. Vì vậy, thực tế sinh động của cảm giác bao la này bị mất đi, trong khi tâm thức bám víu vào ký ức chết và trống rỗng của mình. Một lần nữa, việc gạn lọc và hiểu biết về khao khát bám chặt vào một trải nghiệm này – biến nó thành một thói quen, một nơi nương tựa, một sự an toàn – phải có được bằng cách theo dõi nó một cách bao quát và nhờ đó mang lại nhận thức thậm chí còn sâu sắc hơn và lớn hơn về sự tĩnh lặng vô lượng. Trong đó có tình thương vô lượng của thực tại. Nhận thức này, ý thức này vô cùng nhạy cảm và vô cùng hợp lý.