Chương 33 CẦU NGUYỆN, MỘT VẤN ĐỀ PHỨC TẠP

N. đã gặng hỏi một cách khá gay gắt rằng tại sao tôi lại không quan tâm tới việc cầu nguyện mà chỉ chú tâm vào việc thiền định. Anh đặc biệt quả quyết rằng việc cầu nguyện, nhất là cầu nguyện Đấng Kitô, là con đường cứu rỗi bởi vì chỉ có duy nhất một đấng cứu chuộc.

Muốn xuyên thủng sự gay gắt này đòi hỏi thời gian và công sức. Nhưng dần dần N. bắt đầu cởi mở hơn và chúng tôi có thể nói chuyện mà không thốt ra những lời khẳng định ngu ngốc nữa. Đằng sau vẻ quả quyết này, anh đủ thông minh để khao khát tìm hiểu vấn đề. Và anh không hoàn toàn bị tình trạng hẹp hòi của mình nuốt chửng.

N. cho biết rằng anh vẫn cầu nguyện suốt nhiều năm nay, mặc dù anh không thuộc về bất cứ tôn giáo có tổ chức nào và cũng không thường đi lễ nhà thờ. Dù đạt được những lợi ích nhất định từ việc cầu nguyện, anh vẫn không thỏa mãn. Và càng lớn tuổi anh càng cảm thấy mình phải miệt mài cầu nguyện hơn.

Cũng giống như những vấn đề rắc rối sâu xa của nhân loại, cầu nguyện là một vấn đề phức tạp cần sự khảo sát cẩn thận và lòng kiên nhẫn không gấp rút đòi hỏi phải có ngay kết luận và quyết định dứt khoát. Nếu không hiểu bản thân thì có thể chính những lời cầu nguyện ấy sẽ dẫn tới sự tự lừa đối. Nếu ai đó theo đuổi việc cầu nguyện một cách khẩn khoản thì nó sẽ mang lại kết quả, điều cầu xin thường được ứng nghiệm và điều này chỉ làm tăng thêm những lời cầu nguyện khẩn khoản khác. Rồi thì, ta lại có lời cầu nguyện không dành cho vật chất hay con người mà để lĩnh hội, trải nghiệm thực tại, tức Thượng đế. Lời nguyện cầu này cũng thường được đáp ứng. Cũng có những dạng cầu nguyện đòi hỏi tinh vi hơn, ranh ma hơn, nhưng dù sao nó vẫn là đòi hỏi, là nài nỉ, van xin và đề nghị, cái khác là nó được thể hiện một cách thẳng thắn hay vòng vo mà thôi. Tất cả những lời cầu nguyện như vậy đều có kết quả của chúng, mang lại những trải nghiệm riêng, nhưng liệu các phương pháp đó có mang lại sự nhận thức về thực tại tối hậu không? Hãy cùng tìm hiểu loại cầu nguyện này.

Chúng ta thường nghe, và nhiều người cũng nói với tôi, rằng họ đã cầu nguyện với một đấng mà họ gọi là Thượng đế, họ thỉnh cầu cho những vật chất thế gian và lời cầu nguyện của họ đã linh nghiệm. Cuối cùng họ sẽ nhận được điều mà họ cầu xin nếu họ có tin vào đấng gọi là Thượng đế. Lời cầu nguyện cho sức khỏe, an nhàn và của cải thế gian thường được đáp ứng, tùy theo cường độ của lời cầu nguyện.

Chẳng phải chúng ta là kết quả của quá khứ sao? Và chẳng phải chúng ta đều có liên quan với các kho chứa khổng lồ tích lũy tham lam, hận thù và những điều đối lập với chúng hay sao? Khi khẩn cầu hoặc đọc lời cầu nguyện chỉ để van xin, chẳng phải chúng ta đã kích hoạt kho dự trữ này, khơi lên lòng tham và những thứ tương tự hay sao? Điều này đem đến phần thưởng đi kèm cái giá phải trả. Một lần nữa, khi chúng ta cầu nguyện để có thể lĩnh hội, trải nghiệm thực tại, tức Thượng đế, là chúng ta đang triệu hồi truyền thống được tích lũy hàng thế kỷ, thứ sẽ mang lại trải nghiệm của riêng nó, nhưng đó có phải là cái thực hữu không? Khẩn cầu một người khác, một thứ gì đó ở bên ngoài như vậy liệu có mang lại sự hiểu biết về chân lý? Đây không phải là cách tiếp cận “sai lầm” hay sao? Thông qua những phương tiện sai lầm, bạn thu được kết quả, bạn có được trải nghiệm, nhưng chúng có phải là cái thực hữu không?

Ngay từ lúc bắt đầu, chúng ta phải hiểu quá trình nhị nguyên đang hoạt động bên trong chúng ta: người cầu nguyện và đối tượng được thỉnh cầu. Để hiểu trạng thái nhị nguyên này, chúng ta phải hiểu chính mình, hiểu tâm thức-cảm giác của chúng ta. Nếu không hiểu điều này, không tự biết mình, thì việc cầu nguyện cùng với những kết quả của nó có thể trở thành chướng ngại vật, dẫn tới sự lừa dối. Tại sao lại tạo ra ảo tưởng, một thứ mà ta sẽ rất khó thoát khỏi? Hiểu được nhà tư tưởng và suy nghĩ-cảm xúc của họ chẳng khôn ngoan hơn là vun bồi cho tính nhị nguyên chỉ dẫn tới xung đột, rối loạn, phiền não hay sao?

Vậy thì, để hiểu, ta phải tự nhận thức, bởi vì từ tự nhận thức mới có tự biết mình. Không thể tự biết mình mà không có thiền định và thiền định không thể xảy ra nếu không tự biết mình. Tự biết mình có được từ việc tỉnh táo quan sát tất cả suy nghĩ-cảm xúc của chúng ta. Nhận thức này sẽ thật u tối nếu có sự đồng nhất hóa. Khi nhận thấy mình đang đồng nhất hóa và do đó ngăn cản sự hiểu biết, chúng ta phải nhận thức được sự cần thiết của việc suy xét độc lập một cách chân thành, bao dung và ngăn cản sự phán xét. Chúng ta phải quan sát những xung đột trong suy nghĩ-cảm xúc của mình, những mâu thuẫn của chúng, khao khát của chúng, mối quan tâm ẩn giấu của chúng. Nếu nỗ lực thực hiện việc này một cách nghiêm túc và tỉnh thức suốt cả ngày, chúng ta sẽ thấy mình luôn cần những khoảng thời gian để tự nhận thức, tự quan sát tận lực – một cách tự nhiên, không có bất kỳ sự ép buộc giả tạo nào. Từ sự tự biết mình này tư duy đúng sẽ xuất hiện.

Thiền định có mục đích là giải thoát suy nghĩ-cảm xúc để nó có thể khám phá, bởi vì điều được phát hiện, tức là sự thật, mang tính giải phóng và sáng tạo. Khi đã ngừng trở thành thứ gì đó, chấm dứt sự thèm muốn dưới nhiều hình thức, thì trạng thái nhị nguyên – tức là cái “tôi” và cái “không phải tôi”, người cầu nguyện và đối tượng được thỉnh cầu – sẽ biến mất. Và lúc đó chúng ta sẽ trải nghiệm sự tồn tại thật sự. Hạnh phúc của chúng ta nằm ở chỗ khám phá ra nó chứ không phải trong những ảo tưởng thèm muốn, dù cao quý đến đâu đi nữa.