Chương 42 TÂM THỨC TÁI LẬP CHÍNH NÓ NHƯ THẾ NÀO?

S. R. nói rằng cô nhận thấy thật khó mà chống lại sự xao lãng. Những sự xao lãng này khiến tâm trở nên vụn vặt, tầm thường tới mức cô muốn thoát khỏi chúng. Dường như tình trạng này xảy ra rất nhiều, và thật khó hiểu, càng chiến đấu với chúng thì sự xao lãng dường như lại càng nổi lên. Cô không biết làm sao để thoát khỏi nó.

S. R. đã đặt ra vấn đề chính xác chưa? Có phải sự xao lãng khiến cho tâm vụn vặt và tầm thường, hay do tâm vụn vặt và tầm thường nên mới bị xao lãng?

Tâm thế nào thì mức độ xao lãng sẽ thế đó. Nếu tâm vụn vặt, nhỏ bé thì chống lại tình trạng xao lãng có ích lợi gì? Bạn càng chống lại chúng, tâm càng tái lập chính nó và vì vậy vấn đề rắc rối không giải quyết được. Không thể giải quyết một vấn đề trên bình diện của riêng nó.

Tâm thức vụn vặt, nhỏ hẹp sẽ bị xao lãng bởi những điều vô nghĩa. Vì vậy, vấn đề không phải là sự xao lãng, mà quan trọng là làm thế nào để đào sâu và mở rộng tâm thức. Kiến thức đơn thuần sẽ trở thành một thói nghiện, một dạng xao lãng khác có lẽ tinh vi hơn. Đọc sách và thu thập thông tin cũng là những sự xao lãng. Bằng những phương pháp này, bạn có thể mở rộng và đào sâu những tầng lớp bề mặt của tâm thức, nhưng chính các phương pháp này sẽ trở thành sự xao lãng và khiến tâm bị lệ thuộc vào đó. Sự lệ thuộc và gắn bó cũng là một kiểu xao lãng. Những việc gây xao lãng này có thể cao quý hoặc tầm thường, nhưng chúng góp phần kéo tư tưởng ra khỏi vấn đề trọng tâm – tức là bản ngã, cùng với những phiền não, sợ hãi, xung đột, niềm vui thoáng qua. Những mối bận tâm đem lại cảm giác khuây khỏa này dần dần làm tâm thức trì trệ, khiến nó trở nên vụn vặt, nhỏ nhặt, cố chấp. Những sự chuyên tâm hướng ngoại để mài giũa và đào sâu tâm thức có thể có tác dụng, nhưng nó không bao giờ đi được quá xa, bởi vì những sự chuyên tâm này trở thành phương tiện lệ thuộc và gắn bó. Chỉ thông qua sự tự nhận thức và sự tự biết mình mang tính khám phá mà tự nhận thức mang lại, tâm thức mới có thể thoát khỏi sự lệ thuộc và giới hạn của chính nó. Việc tự biết mình nuôi dưỡng tư duy đúng.

Sự gắn bó cũng tương tự như vậy. Chống lại nó là điều vô ích. Sự gắn bó chỉ là một triệu chứng – thứ chỉ dễ chịu chừng nào ta không nhận ra gánh nặng thật sự của nó – vốn có nguyên nhân ẩn sâu hơn nhiều. Bạn có thể vượt qua một sự gắn bó đó để rồi vướng vào một sự gắn bó khác, bởi trong sự gắn bó có đau khổ và chính nỗi đau “đang giải thoát” bạn, kéo bạn ra khỏi sự gắn bó cụ thể nào đó nhưng rồi ngay lập tức một sự gắn bó khác lại sinh ra.

Nỗi đau khổ không đem lại việc hiểu biết; thật ra nó là một lời cảnh báo. Sự gắn bó khởi lên từ nhiều nguyên nhân: sự cô đơn, sức mạnh và quyền lực mà tình trạng cô đơn sản sinh ra, nỗi sợ hãi và cái mà chúng ta gọi là tình yêu. Khi yêu người khác, chúng ta cảm thấy mạnh mẽ, sáng tạo, vui vẻ một cách kỳ lạ và người đó trở thành điều cần thiết cho hạnh phúc của chúng ta. Khi đó, tình trạng lệ thuộc và sự gắn bó phát triển. Chính sự lệ thuộc và gắn bó này, cùng với nỗi sợ hãi, đố kỵ, nghi ngờ và thất vọng của nó, cuối cùng sẽ phá hủy tình yêu. Bản thân tình yêu đã mất đi ý nghĩa của nó và ý tưởng cùng con người sẽ thế vào vị trí đó.

Chống lại sự gắn bó không giúp ta hiểu nguyên nhân của nó. Để hiểu sự gắn bó, trước tiên phải ngừng cưỡng lại nó, cần bình tĩnh và nhận thức được tầm quan trọng, bản chất nội tại và hàm ý của sự gắn bó. Hãy để nhận thức đó bung nở và lộ diện những nguyên nhân tiềm ẩn. Nhận thức sẽ không bung nở nếu bạn không trung thực và dứt khoát trong suy nghĩ-cảm xúc của mình. Chỉ có sự quả quyết mới có thể đặt dấu chấm hết cho việc khám phá những nội dung của tiềm thức, mà chỉ điều này mới có thể giải thoát suy nghĩ-cảm xúc khỏi tình trạng lệ thuộc, gắn bó.

Thông qua việc tự nhận thức, kéo theo sự tự biết mình và tư duy đúng, tâm thức-trái tim sẽ được đào sâu và mở rộng. Sự tự nhận thức này, cùng với tự biết mình và tư duy đúng, sẽ tuôn chảy vào những hồ thiền định sâu hơn và rộng hơn.