Chương 48 NHẬN THỨC QUÁ KHỨ THÔNG QUA HIỆN TẠI

T. R. là một người lính. Anh giải thích rằng anh có dòng máu giáo sĩ Do Thái trong người. Trẻ trung và đầy nhiệt huyết, anh nhập ngũ như bao bạn bè khác. Anh đã làm việc, cải thiện và hăm hở cố gắng, diễu hành và tập luyện đầy nhiệt tình. Trước đó, một người bạn đã cho T. R. xem một số bài nói chuyện được công bố của tôi, và dù không biết tại sao, anh cảm thấy một sự thôi thúc phải tham dự. Anh đã buộc phải rời trường đại học để nhập ngũ. Anh có nhiều hoài bão khác nhau, nhưng hẳn anh có thể trở thành một kiến trúc sư, một dạng nghệ sĩ sáng tạo nào đó. T. R. còn rất trẻ, chỉ khoảng hơn 20 tuổi. Anh lanh lợi và phản ứng rất nhanh.

Sau khi trao đổi vài câu, có thể dễ dàng nhận ra rằng trong anh là sự bối rối; nhưng bản thân anh lại hầu như không nhận ra điều đó. Nhìn bề ngoài, T. R. có vẻ bình tĩnh và dễ chịu. Song trong thâm tâm, anh không hề thấy thoải mái. Anh đã nói ra một, hai nhận xét cho thấy sự âu lo ngấm ngầm và vô thức của mình. Anh nói về một loạt ác mộng cứ lặp lại. T. R. không đặc biệt sợ chết cũng không bị rơi vào hội chứng sốt “ván cầu” mà một số người mắc phải khi sắp được điều động ra tiền tuyến. Anh nói thêm như một suy nghĩ ngẫu nhiên rằng có vẻ thật đáng tiếc nếu bị giết, vì anh cảm thấy mình có thể trở thành một kiến trúc sư tài năng hoặc một dạng nghệ sĩ sáng tạo đích thực. Anh tìm sự khuây khỏa trong men rượu và những hình thức khác. Anh không phải kiểu người yếm thế, nhưng anh có thể thấy mình đang trở thành kiểu người như vậy.

Có phải anh muốn nói chuyện một cách nghiêm túc, để diễn giải sâu hơn những gì anh đã kể trước đó? Anh trả lời rằng dĩ nhiên, đó là lý do khiến anh phải tới đây mà. Có lẽ khi đào sâu hơn vào tất cả điều này, anh có thể thấy mình đang lâm vào một tình thế vô cùng khó khăn. Anh cho biết mình lúc nào cũng cảm thấy có cái gì đó bên trong đang thúc giục mình, dù chỉ là mơ hồ. Anh nói thêm rằng có lẽ những cơn ác mộng liên quan đến tất cả điều này.

T. R. chỉ có thể tẩy sạch quá khứ bằng cách hiểu được nó. Nếu không thì nó cứ tự lặp lại, giống như một trải nghiệm chưa hoàn tất sẽ tự lặp lại chính nó nhiều lần, ký ức của trải nghiệm đó cứ tiếp tục, gây ra xung đột và xáo trộn. Anh không thể gạt quá khứ của mình sang một bên, anh phải nhận thức được về nó thông qua hiện tại chứ không phải như một thứ thuộc về quá khứ bị kéo vào hiện tại để xem xét. Nhưng khi cố gắng hiểu hiện tại, mối quan hệ của nó với quá khứ sẽ được tìm ra. Do đó, ta phải tìm hiểu quá khứ thông qua hiện tại.

Hiện tại của anh là môi trường nội tại và cả ngoại tại. Anh phải nhận thức được về nó để có thể phân tích và thấu hiểu nó. Sự tự nhận thức này chắc chắn sẽ gây ra sự bất mãn. Nếu sự bất mãn này vốn đã âm ỉ thì giờ nó sẽ bùng cháy. Sẽ không có bình an chừng nào các nguyên nhân của tình trạng bất mãn này còn chưa được giải quyết. Anh sẽ đối mặt với những khó khăn lớn hơn, chứ không hề giảm đi. Thông qua sự tự nhận thức này, những bản năng và định kiến của một người mang dòng máu giáo sĩ Do Thái vốn đang ngủ yên sẽ bị đánh thức, điều này vốn dĩ đã bắt đầu. Anh phải hiểu chúng, không phải bằng cách chấp nhận hay bác bỏ mà bằng cách quan sát chúng, các con đường và ý hướng của chúng, bằng sự chân thành và bao dung. Quá khứ giáo sĩ Do Thái này cùng với bối cảnh tôn giáo của nó sẽ không để anh được yên, cho dù anh có cố gắng trấn áp nó bao nhiêu đi nữa. Hiện tại và quá khứ sẽ ngày càng xung đột. Trừ phi anh thật sự hiểu nó, nếu không một khi anh đánh thức nó thì nó sẽ tự nhiên sản sinh ra những rối loạn ngày càng lớn hơn. Chế độ quân ngũ và sự cưỡng ép từ bên ngoài – mà người ta chấp nhận một cách nhẹ dạ và có lẽ là hăm hở – phải rơi vào xung đột với những truyền thống và khuôn mẫu bên trong, sâu xa hơn. Việc đơn thuần chấp nhận hoặc phủ nhận một cái gì đó không mang lại khả năng hiểu biết hoặc sự bình an cho tâm thức. Việc quy định cho cả nội tại và ngoại tại phải được suy nghĩ kỹ càng, xem xét thấu đáo và thấu hiểu sâu sắc. Nếu không thì chúng sẽ là những nguyên nhân của sự rối loạn dưới những hình thức khác, những cơn ác mộng… Việc đơn thuần chống lại hiện tại và vì vậy cũng chống lại quá khứ chỉ có thể mang lại mức độ trí tuệ cao nhất khi anh hiểu được quá trình mà trong đó, suy nghĩ-cảm xúc tuân theo chính nó, giới hạn chính nó, gây trở ngại cho chính nó. Tính tham lam, ham muốn và danh vọng là những nguyên nhân của quá trình tự khép kín này. Và thông qua sự tự nhận thức, yếu tố nuôi dưỡng sự tự biết mình và tư duy đúng, suy nghĩ-cảm xúc sẽ tự giải thoát mình khỏi những nguyên nhân này.

Sự bất mãn tìm thấy tính vô cảm trong việc tự biểu hiện, nhưng tự biểu hiện không phải là sáng tạo. Hầu hết mọi người bị lạc lối trong việc tìm cách tự biểu hiện và họ sẽ nhận thấy sự tự biểu hiện này tương xứng với mức độ bất mãn. Nhưng tự biểu hiện chẳng dẫn tới đâu cả, có lẽ chỉ dẫn tới đau khổ nhiều hơn cho chính họ, và vì thế cũng gây đau khổ cho những người khác, cho thế gian này. Tự biểu hiện là mở rộng của sự tự giới hạn và trong đó không có hạnh phúc. Tính sáng tạo bắt đầu hiện hữu khi sự thèm muốn của bản ngã được thấu hiểu, điều sẽ hóa giải sự thèm muốn đó một cách tự nhiên. Sự huyên náo của bản ngã ngăn cản sự tĩnh lặng của chân lý.

Chúng ta tạo ra một xã hội, một môi trường, rồi chúng ta phải tìm cách thoát khỏi đó. Mỗi hình thức đam mê nhục dục, giải trí, tiêu khiển và tôn giáo có tổ chức cùng với những nghi thức của nó trở thành một phương tiện trốn chạy được chấp nhận và tôn trọng. Những hoạt động gây xao lãng và trốn tránh này ngày càng trở nên quan trọng và cần thiết đối với một xã hội tôn trọng những giá trị trực quan, thiên về vật chất. Thay vì sửa đổi những giá trị này từ cơ bản, người ta lại tạo ra những trò gây xao lãng và trốn tránh tốt hơn, tinh vi hơn, điều này dẫn tới sự tàn nhẫn, các thảm họa, chiến tranh. Xã hội, môi trường là những thứ do chúng ta tạo ra. Chúng ta chịu trách nhiệm cho hiện trạng của nó, vì nếu không có chúng ta thì nó đã không tồn tại. Do đó, chúng ta không thể đổ lỗi cho nó. Nó hoàn toàn không tạo ra chúng ta, chính chúng ta trao cho nó sức mạnh và rồi nó thoát khỏi sự kiểm soát của chúng ta. Lúc đó, nó trở thành chủ nhân và chúng ta là nô lệ. Chừng nào quốc gia, xã hội, môi trường vẫn là nhân tố định hình, khuôn đúc con người thì con người còn trở thành nô lệ, thành một cỗ máy. Con người buộc và thật sự phải tìm một con đường thoát khỏi hành động máy móc và sự điều khiển của nó và như thế họ bị kẹt trong vòng lẩn quẩn. Để thoát khỏi vòng lẩn quẩn này, họ phải có nhận thức và có trách nhiệm. Quốc gia, xã hội không thể cứu anh được. Chỉ anh mới có thể giải cứu chính mình, không phải bằng cách cô lập bản thân, mà bằng cách giải thoát chính mình khỏi các yếu tố ràng buộc anh: nhục dục, đam mê vật chất, danh vọng cá nhân và sự bất tử.

Khi giải thoát chính mình khỏi những điều này, một suy nghĩ-cảm xúc bất diệt sẽ ra đời. Đó là điều anh cần phải khám phá. Nó hiện hữu trong bản thân anh chứ không phải trong bất cứ tôn giáo chính thống nào, không phải trong các nghi thức, không phải trong các nhà thờ hay giáo đường Do Thái, mà là trong chính anh. Để khám phá nó, phải có sự sốt sắng và linh hoạt thật sự. Đây là một hành trình mà phần thưởng đã nằm ngay ở vạch xuất phát.