Chương 61 GIỮA NHẬN THỨC VÀ XAO LÃNG

K. L. phàn nàn về tình trạng yếu đuối của mình. Anh cho biết mình không thể giữ được ý hướng nhận thức; anh có thể có nhận thức trong một lúc, nhưng rồi anh lại để mình bị xao lãng, bị phân tâm. Anh rất bực bội với bản thân vì đã gặp tình trạng này trong một khoảng thời gian. Mỗi khi anh nhận thức được, anh cũng biết là sẽ có một khoảng thời gian mình bị phân tâm, lơ đãng. Anh buồn bã nói rằng hẳn là anh khiếm khuyết ở đâu đó.

Sự thu hẹp và mở rộng, hòa nhập và phân tán không ngừng này là hoang phí, khiến cho tâm thức-trái tim mất đi tính nhạy cảm. Nỗ lực rồi lại lãng phí công sức sẽ làm suy yếu cơ cấu của sự hiểu biết được duy trì liên tục. Trong quá trình lãng phí này, tính linh hoạt cần thiết của tâm thức sẽ bị mất đi. Cũng như những ai đi từ sự hào hứng này sang sự hào hứng khác, từ sự hài lòng này sang sự hài lòng khác, từ cái gọi là yếu tố kích thích tinh thần này qua yếu tố kích thích khác, sẽ bị mất đi khả năng mềm dẻo, vì thế mà gây ra xung đột không ngừng, với sự lãng phí giữa những giai đoạn có sự nhận thức và giai đoạn bị phân tâm, gây ra tình trạng trì trệ mệt mỏi và sự rối loạn mà anh đã biết. Điều này làm cùn mòn tri giác và khả năng hiểu biết.

Nhận thức không phải là một thói quen có thể trau dồi. Nó bắt đầu hiện hữu khi hiểu được những nguyên nhân khiến cho tâm thức-trái tim trở nên trì trệ, vô minh. Thói quen chỉ làm cho sự thiếu suy nghĩ tiếp tục kéo dài và một giải pháp thuần túy để trở nên có nhận thức thì không có nhiều tác dụng. Giống như bạn không thể khỏe mạnh nếu ăn những thức ăn có hại cho sức khỏe, bạn sẽ không có trí tuệ nếu tâm thức chất đầy những suy nghĩ dại dột. Trong sự hiểu biết, và nhờ đó loại trừ những suy nghĩ-cảm xúc nhỏ nhen, ngu muội, thì trí tuệ sắc sảo sẽ được đánh thức. Nhờ tìm hiểu, quan sát sự xao lãng, nhờ nhận thức được về chúng, anh sẽ nhận ra chúng bắt đầu mất sức thu hút, không phải thông qua quá trình loại trừ hay từ chối, mà thông qua sự thấu hiểu. Thấu hiểu là sự tưởng thưởng cho chính nó. Phụ thuộc vào người khác hay hoàn cảnh để có được sự kích thích cho nhận thức là vô ích, bởi vì sự nhận thức không tồn tại nhờ bất cứ điều kiện hay tác nhân kích thích bên ngoài nào, mà phải nhờ mối quan tâm được thức tỉnh.

Anh cho biết rằng mình rất nhiệt tình quan tâm mỗi khi có nhận thức rõ ràng, nhưng vì vậy mà nó thường chậm trễ.

Chính trong những khoảng giai đoạn lờ đờ, hoang phí này, anh phải hiểu được bản thân để có thể nhận thức. Trong những giai đoạn này, trí tuệ được thức tỉnh. Hầu hết mọi người đều sống trong những đợt thăng trầm. Khi người ta đang ở những đỉnh cao thì sẽ có sự rõ ràng và trật tự. Còn khi người ta ở những vực sâu thì xảy ra sự rối loạn và xung đột. Và chính trong những lúc này ta phải nhận thức, để mang lại sự thấu hiểu và tự do. Thoát khỏi những vực sâu đó là tăng thêm sự xao lãng, nhưng quan sát và khám phá những nguyên nhân gây ra vực sâu, gây ra những thung lũng, những sự rối loạn sẽ giúp làm rõ những đỉnh cao. Bạn không thể khám phá nếu kết án hay mong muốn loại bỏ những đáy sâu. Việc đồng nhất hóa sẽ chỉ nuôi dưỡng tình trạng rối loạn và phiền não. Chỉ khi nhận thức không chọn lựa, người ta mới trau dồi được sự thấu hiểu.

Sự lãnh đạm – không nóng cũng không lạnh – là cái giá của sự thiếu tập trung.