Chương 18 Trịnh Cán

Mẹ con nàng Hoan và thế tử Trịnh Tông trải qua những ngày yên bình ở hành cung Tử Trầm sơn. Nguyễn Khản ở đây lâu ngày cũng có phần yên phận. Xuân quận công qua đời, vị thế của anh em Khản không còn được như trước. Hai cha con Hoàng Ngũ Phúc và Hoàng Đình Bảo ngày càng lộng quyền. Gia đình họ Ngô bỗng dưng trở nên đắc lực. Khản từ lâu đã nhận ra, với Trịnh Sâm, Khản chẳng khác nào một vật trang trí nơi lầu son gác tía của vương phủ, đến nay càng thấm thía. Ngẫm ra, thân phận cũng từa tựa một cung tần mà Sâm có thể lúc sủng ái, lúc bỏ bê. Nhưng mà chẳng sao, vì Khản chẳng quá quan tâm đến sự sủng ái. Mưu lớn chưa thành mà lòng nhàn tản đã xâm chiếm tâm can. Những ngày nơi đây, lòng Khản nguội lạnh dần. Bon chen địa vị mà làm gì, dấn thân thế cuộc mà làm gì. Nơi đây mình chàng cô độc, đã mòn dần sự tinh nhạy nơi triều chính. Thi thoảng, Ngô Thì Nhậm có ghé qua giảng lời Khổng,Trình cho thế tử Trịnh Tông; Khản cũng mặc, chẳng buồn đôi co. Nhậm là kẻ trầm lặng, nên đôi khi hành cung cô tịch. Hai kẻ ganh nhau, im ắng, mặc thế tử múa kiếm vung gươm dưới ánh chiều tà. Khung cảnh ấy, Khản vẫn chứng kiến chính bản thân mình rõ rệt, chứng kiến lòng nhiệt huyết đang lịm dần. Lớn lên là một danh sĩ xứ Hoan, chàng đã lao vào thế cuộc gì thế này? Lòng chàng bất chợt thương cho Ngô Thì Nhậm. Nhậm chẳng phải cũng giống chàng lắm sao? Khi trời tối hẳn, ấy là lúc say sưa chè chén. Khản lại say, lại vung gươm ngạo nghễ. Ấy thế mà, cứ mỗi một cuộc say, chàng lại diễn Nôm một đoạn trong “Chinh phụ ngâm khúc”. Dần dần cũng đã sắp hoàn thành rồi.

Ngàn lau nghi ngút khói xây, Con chim bạt gió ấp cây thét sầu. Trông chàng sông uốn vòng câu, Về xa thấp thoáng thuyền đâu buổi chiều. Tùng thu mấy gốc đìu hiu, Trời tây khách quạnh, đường rêu ngậm ngùi. Nọ trông góc bể bên trời, Ải du ngàn dặm biết vời là đâu.”

Mỗi hôm rồi lại mỗi hôm, ca ngâm của Khản càng não lòng, bi thiết. Trong cơn say, nỗi buồn mênh mang mà chính Khản cũng không sao thấu hết cứ thế tràn ra. Nàng Hoan tỏ ý không vui. Thế tử Trịnh Tông vẫn nhắm mắt nghe, dù chẳng hiểu hết, nhưng điệu say buồn ấy ngấm vào người khiến cậu bé thấy dễ chịu. Cứ thấy Khản túy lúy ca ngâm, Trịnh Tông lại nhớ đến mấy câu:

“Bồ đào mỹ tửu dạ quang bôi, Dục ẩm tỳ bà mã thượng thôi. Tuý ngoạ sa trường quân mạc tiếu, Cổ lai chinh chiến kỷ nhân hồi.”(1) Sách thánh hiền Tông không để vào lòng, nhưng mấy câu thơ bi tráng ấy thì dù có muốn xóa bỏ vẫn cứ hằn in trong tâm. Ngô Thì Nhậm thực chẳng muốn nhìn cảnh túy lúy ấy, lại càng không muốn sự bi thiết làm xao động bản thân. Nhậm vẫn tìm cớ về kinh thành để thoát khỏi hành cung núi Tử Trầm. Với Nguyễn Khản và Trịnh Tông thì sự có mặt của Ngô Thì Nhậm hay không cũng vậy mà thôi, vẫn cứ say, vẫn cứ múa kiếm, vẫn cứ ca ngâm. Tối nay, Khản cho gọi một phường ca trù vào tấu khúc “Chinh phụ ngâm” phỏng theo phần diễn Nôm của chàng. Phường ca trù hứa hẹn rằng khúc ca này sẽ là tuyệt tác có một không hai. Hai thầy trò Nguyễn Khản và Trịnh Tông ngồi cùng nhau chúc rượu, mặt mũi rạng ngời. Thanh nhàn lâu ngày đã cho người ta cái vẻ phong lưu hơn đời ấy. Tiếng đàn dồn dập, tiếng phách kinh tâm. Khản chau mày. Lại có thầy đàn ảo diệu đến vậy ư? “Thiên địa phong trần Hồng nhan đa truân Du du bỉ thương hề thùy tạo nhân” Đào nương cất tiếng hát như than như thở. Những vần thơ của Khản được lẩy trong tiếng đàn u tịch: “Đông tây từ cách ngọn đào Ruổi rong chưa biết trận nào thu công. Xưa nay mấy đấng anh hùng, Mũi tên hòn đạn đột xung những liều. Ruộng nghiên đổi lấy ấn đao, Thuở vào ải ngọc chàng Siêu đã già.” Ca nương giọng đã say lòng, tay đàn càng vi diệu. Nếu mà đem tay đàn ấy so với Nguyễn Gia Thiều thì Thiều còn kém một bậc. Khản vừa muốn lại gần để nhìn kỹ mặt người chơi đàn, lại vừa không muốn phá vỡ điệu khúc có một không hai này. Buổi đêm vì nhạc vì thơ mà hiu hắt cô tịch. Nhạc dừng, phách ngưng, mưa bỗng rơi. Lạnh lòng, lửa run. Khản run run, nước mắt đã hoen đáy mắt lúc nào không biết. Trịnh Tông lên tiếng phá vỡ bầu im lặng: - Phường ca trù nói chính thầy đàn này đã soạn khúc nhạc! Tuyệt quá phải không thầy! Khản chỉ gật gật không nói gì. Hồn vẫn chưa thoát được cơn ám ảnh. Trịnh Tông ra lệnh: - Mời giáo phường lĩnh thưởng, riêng thầy đàn không rõ có thể cùng thầy trò ta uống vài chén rượu chăng? Giáo phường quỳ rạp tạ ơn thế tử và quan đại học sĩ. Thầy đàn bước từng bước chậm rãi đến bàn rượu. Nguyễn Khản kinh ngạc, “ồ” lên một tiếng. Thầy đàn ra hiệu im lặng. Trịnh Tông biết ý, xua hết giáo phường, cung nữ và thái giám ra ngoài. Thầy đàn cúi người: - Chẳng hay thế tử và quan đại học sĩ có vừa lòng với khúc nhạc của tôi? Khản lắc đầu: - Tóc đã có sợi bạc rồi mà vẫn hứng chơi trò này sao? Trịnh Tông bấy giờ đã nhận ra người thầy đàn ấy chính là Nguyễn Gia Thiều. Cũng phải thôi, các phường ca trù vốn chỉ để mua vui, sao có được kỹ nghệ điêu luyện và học thức uyên bác để viết ra điệu khúc như thế. - Dạ thưa thầy và thế tử, tôi nghe ông trưởng phường nói đại học sĩ muốn tìm người tấu khúc Chinh phụ ngâm, tôi quả rất hứng thú, nên đã nhận lời. Nhưng hôm nay, mượn thân phận thầy đàn tới đây tấu nhạc bởi vì có nguyên cớ khác! Nguyễn Khản biết cách suy nghĩ của Thiều, nếu không phải là việc gấp thì sẽ không lộ liễu rời chức phận ở kinh thành để tới đây gặp Khản và thế tử. Thiều đã tới tận đây, tức là kinh thành có sự biến lớn rồi. Thiều tiếp lời: - Đặng Thị Huệ vừa sinh con trai, đại vương vui mừng lắm, liền đặt tên là Cán, chính là tên của đại vương khi còn nhỏ. Khản nhíu mày: - Vậy chẳng phải có ý bảo đứa bé này chính là người kế thừa sự nghiệp của đại vương sao? Trịnh Tông nghe vậy buồn thiu. Lòng cậu không quên được sự lạnh nhạt của cha cậu đối với cậu, càng không quên được việc cha cậu bỏ bê, chẳng hề hỏi han đến cũng chẳng đặt tên cho cậu lúc cậu mới chào đời. Thiều nói tiếp: - Từ khi Đặng Thị Huệ mang thai, liền được phong là Tuyên phi. Đại vương còn đích thân tới khắp các đền chùa để cầu phúc cho đứa bé, những mong đứa bé sau này làm nên nghiệp lớn. Theo như tôi thấy, đại vương rõ ràng là có ý muốn phế truất thế tử đó. Trịnh Tông biến sắc, Nguyễn Khản thở dài: - Bà Hoan mà nghe thấy điều này, chắc sẽ làm loạn lên mất thôi! - Tôi tới để báo tin, các vị nên có sự chuẩn bị, nhưng cố gắng giữ thân, đừng làm gì để đại vương có nguyên cớ. Trịnh Tông xiết chặt chén rượu trong tay. Chén rượu vỡ tan tành. Miếng sứ mỏng sắc cứa vào tay cậu bé tứa máu. Thiều lựa lời khuyên: - Mong thế tử bình tâm. Cán còn nhỏ, địa vị của Tuyên phi chưa vững, không phải là không có cơ xoay chuyển. Cẩn thận giữ mình là được! - Tâm ý của các triều thần ra sao rồi? – Khản hỏi. - Ngô gia tâm ý bất nhất, rất khó đoán. Cha con họ Hoàng còn mải lo đánh Tây Sơn, nên không phải lúc nào cũng can dự được triều chính. Đặng Mậu Lân, em trai của Tuyên phi được đại vương và Tuyên phi dung túng làm bừa, nên các quan đều thấy chướng tai gai mắt. Tên Đặng Mậu Lân này, hành vi bừa bãi, thực đáng giận. Nói tới đây, Thiều không khỏi bực bội. Thiều lại tiếp lời: - Lòng bá quan vẫn hướng về thế tử, đó là điềm tốt, nhưng bất bình với đại vương thì đó lại là điều rất xấu. Trịnh Tông tuy chưa trưởng thành nhưng đã có nhận thức về triều chính, cậu mỉa mai: - Phụ vương của ta ư… hừ… thân làm phụ chính nhưng quyền át của vua, lại âm mưu giết hại thái tử Duy Vỹ, hãm hại biết bao tôn thất nhà Lê, ép họ phải làm giặc cỏ. Tội ấy, bia miệng còn đồn nhau, lòng người còn không phục! Thiều gắt lên nói át đi: - Chết thật! Sao thế tử lại nói lời đại nghịch bất đạo như vậy! Nếu để người ngoài nghe thấy thì đừng nói đến ngôi thế tử, ngay cả cái mạng cũng chẳng giữ được. Thiều trừng mắt oán trách Khản vì không biết tiết chế tuổi trẻ nóng vội của thế tử. Trịnh Tông vung tay: - Hành xử như phụ vương ta mới thực là đại nghịch bất đạo đó! Thiều nghiêm mặt: - Thế tử, xin hãy kiệm lời. Muốn nên việc lớn, không phải điều gì cũng nói ra được. Gió bắt đầu cuồn cuộn. Mưa trút xuống ào ào. Cây cối lay động liêu xiêu. Cả ba người cùng nhìn ra ngoài cửa sổ. Bão đã nổi lên. Thiều thở dài: - Kinh thành sắp tới, e chẳng thể yên bình nữa rồi! Đêm đã khuya, tôi xin cáo biệt! Trịnh Tông giữ Thiều lại: - Mưa to gió lớn, quan hiệu úy cứ ở lại đây qua đêm! Ta còn có nhiều điều muốn thỉnh giáo! Khản khuyên can: - Quan hiệu úy bí mật tới đây báo tin cho chúng ta, trong đêm nay nhất định phải vào kinh thành, nếu không đến sáng không thể có mặt để điểm binh. Mưa to gió lớn, vừa hay rất tốt để che giấu hành tung. Thiều cúi chào Nguyễn Khản và Trịnh Tông, rồi phi thân qua cửa sổ. Chàng đội mưa chạy lẫn vào đêm mù mịt. Khản và thế tử nhìn theo, mỗi người đuổi theo một ý nghĩ. Khản nói: - Tình hình này, tôi sẽ phải về cung một chuyến, để dò xét ý bá quan xem sao!

Chú thích: (1) Bốn câu trong bài “Lương châu từ” của Vương Hàn, có nghĩa là: Rượu bồ đào rót chén dạ quang/ Muốn uống nhưng tiếng tì bà đã giục lên ngựa/ Say khướt nằm ở sa trường người chớ cười/ Xưa nay chinh chiến mấy ai trở về đâu.