TÌNH HÌNH KINH TẾ CỦA THIỀN LÂM ĐỜI ĐƯỜNG-

Cơ sở vật chất và sự phát triển phồn thịnh của Phật giáo đời Đường là nền kinh tế tự viện lớn mạnh. Do vương triều nhà Đường áp dụng chính sách lợi dụng Phật giáo nên số lượng tự viện và tăng ni đời Đường tăng nhiều hơn so với đời trước, quy mô của tự viện cũng ngày càng lớn hơn. Đến đời Đường Võ Tông, Hội Xương pháp nạn đã tàn phá kinh tế tự viện, địa vị của nền kinh tế tự viện kiểu cũ dần dần được thay thế bởi phương thức kinh tế thiền lâm kiểu mới.

Tự viện Phật giáo trong đời Đường được xây dựng với chi phí hết sức khổng lồ, như trong thời kỳ Võ Tắc Thiên, "dùng tài vật khắp thiên hạ, sức lực vạn người, lấy gỗ quý nơi rừng sâu xây tháp, dùng vàng ròng đúc tượng" (Cựu Đường Thư, quyển 101). Những chi phí này, ngoài sự ủng hộ của đế vương, giới quan lại quý tộc, còn có từ việc kinh doanh điền thổ của chính tự viện. Khi chưa tách rời tự viện thông thường để lập thiền lâm riêng biệt, thiền tăng cũng được đãi ngộ vật chất như tăng đồ các tông phái khác, kinh tế thiền lâm như một hệ thống kinh tế độc lập vẫn chưa hình thành.

Vào giữa thế kỷ 8, Mã Tổ Đạo Nhất ở Giang Tây lần đầu tiên đề xướng phương thức sinh hoạt kết hợp nông thiền, môn đồ sống tản cư ở núi rừng phương nam, mỗi người tự lập chỗ tu, thu nhận đệ tử truyền thiền pháp, sống kiểu tự cấp tự túc. Dựa vào đặc điểm sinh hoạt của thiền tăng, Bách Trượng Hoài Hải cải cách chế độ tự viện thời trước, đề xướng phép "phổ thỉnh" tụ tập lao động, không dựa vào thu nhập từ việc cho thuê trang viên tự viện và lợi nhuận từ việc thuê sức lao động. Nhờ đó, thiền lâm có được sự chủ động trong vấn đề sinh tồn, giúp Thiền tông dần dần phát triển lớn mạnh trong những điều kiện khó khăn. Những cải cách này đã đưa phương thức sinh hoạt và sản xuất của xã hội thế tục vào nội bộ Phật giáo, chỉ trừ gia đình vợ con, cuộc sống thiền tăng giống như một gia đình tiểu nông, vị sư trụ trì là "gia trưởng", tăng chúng là "con em" trong nhà.

Giữa thế kỷ 9, hệ thống kinh tế thiền lâm ở Giang Nam đã phát triển vững mạnh, tiêu chí cơ bản để đánh giá là sự xuất hiện phương thức kinh doanh trang viên. Xem trong các điển tịch Thiền tông, trang viên được hình thành thuộc hàng sớm nhất là Nam Tuyền trang ở Trì Châu của Nam Tuyền Phổ Nguyện. Đến cuối đời Đường, số lượng trang viên thiền lâm dần tăng lên, như Tuyết Phong trang ở Phúc Châu của Tuyết Phong Nghĩa Tồn, Nga Hồ trang ở Tín Châu của Trí Phù. Sự kinh doanh của trang viên thiền lâm cũng đã bắt đầu sử dụng phương thức địa tô, lấy ruộng đất cho tá điền thuê. Đây là phương thức kinh doanh điền thổ giống như trang viên địa chủ từ sau khi chế độ quân điền (phân phối ruộng đất dựa theo số người trong hộ) bị hủy. Đến lúc này, nền kinh tế thiền lâm tiểu quy mô trong thời kỳ Bách Trượng Hoài Hải đã phát triển thành hệ thống kinh tế tự viện đại quy mô kiểu địa chủ, và tinh thần bình đẳng "trên dưới như nhau cùng chia sức làm việc" đã bị thay thế bởi quan hệ giai cấp nghiêm cách kiểu phong kiến.

Bia đá, năm Thần Long nguyên niên đời Đường.

.

Bích họa ở Đôn Hoàng về cảnh cày ruộng trong mưa, từ phẩm Dược thảo dụ của Kinh Pháp Hoa. Bức họa có phong cách phác thực tự nhiên, không cảm thấy không khí tôn giáo xa cách thế gian mà đậm đà hương vị đời sống.

Vào thời Đường mạt, Ngũ Đại, quy mô thiền viện không ngừng tăng lên, phương thức sản xuất đại trang viên bắt đầu hình thành, như chùa Đồng Khánh ở núi Đại Vị, Đàm Châu, "tăng nhiều đất rộng, có hơn ngàn tá điền". Hệ thống kinh tế thiền lâm phát triển lớn mạnh cũng có nghĩa là thời kỳ độc thịnh của Thiền tông đã sắp đến.