Chương 18

Bôtsê gói ghém đồ đạc lại. Các bạn đứng vây quanh y.

– Thế là cậu gặp được vợ rồi hả? Gơrebê hỏi.

– Phải, nhưng mà…

– Ở đâu?

– Ở ngoài phố, Bôtsê nói. Cô ta ở ngay khố Kele, gần phố Bi-ơ, cạnh hiệu bán ô cũ. Ngay lúc đó tớ không nhận ra được cô ta.

– Thế trước, chị ấy ở đâu?

– Ở trại gần Écphua. Nghe tớ kể đây! Cô ta ở gần hàng bán ô và tớ không trông thấy cô ta. Tớ đi gần cô ta và cô ta gọi tớ: “Ốttô, mình không nhận ra em à?”. Bốtsê lặng thinh một lát rồi đưa mắt nhìn một lượt những người nghe. – Các cậu ơi, làm sao nhận ra được một người đàn bà đã sút mất gần bốn mươi ký.

– Trại chị ấy ở là trại gì?

– Tớ cũng không biết, hình như trại Rừng thì phải. Tớ có thể hỏi sau cũng được. Nhưng hãy nghe cho hết đã. Trời ơi! Tớ cũng nhìn cô ta và gọi: “Anna! Em đấy à?” – “Vâng em đây”. Cô ta nói vây. “Em cũng đoán là anh về phép vì thế em trở về đây”. Tớ nhìn mãi. Trông người gầy nhom như con mắm, độ năm mươi lăm kiloo, có lẽ chỉ năm mươi thôi, áo rộng thùng thình như áo hình nhân.

Bốtsê thở dài đau khổ.

– Vợ cậu cao bao nhiêu? Phenman hỏi vẻ chăm chú.

– Cái gì?

– Vợ cậu cao bao nhiêu?

– Khoảng một thước sau. Có gì vậy?

– Thế thì cô ta đã lấy lại số cân trung bình rồi.

– Số cân trung bình à! Chuyện gì lạ vậy! – Bốtsê trợn tròn mắt chăm chăm nhìn Phenman. – Tớ không cần đến loại cân trung bình. Vợ tớ đã biến thành que củi rồi, sự thật là như vậy! Tớ muốn vợ tớ lại như trước, thành một người đàn bà đẹp, có cái mông trên đó người ta có thể để ghè vỡ được hạt rẻ chứ không lép kẹp như hạt cà phê đâu. Tớ chiến đấu vì cái gì? Vì hạt cà phê ấy à?

– Cậu chiến đấu vì đức quốc trưởng kính mến, và vì Tổ quốc đã sinh ra chúng ta – không phải vì cái mông của vợ cậu, Rôi-tơ nói. Sau ba năm ở ngoài mặt trận, cậu phải hiểu như thế chứ.

Bôtsê trông thật thiểu não. Y lần lượt quay nhìn từng người để phân trần.

– Tớ chiến đấu…tớ chiến đấu… vì cái gì tớ thích, vì cuộc đời của tớ, còn ngoài ra, tớ đếch…

– Thôi, đủ rồi! – Rôitơ giơ tay lên, dáng điệu có vẻ can gián. Cậu muốn chiến đấu vì cái gì thì chiến đấu, nhưng đừng nói với ai cả! Và cậu nên lấy làm mừng là đã tìm ra được vợ cậu, còn bình an vô sự.

– Tất nhiên tớ cũng mừng rồi, nhưng sao cô ta lại không khỏe mạnh và tròn trĩnh như trước?

– Nhưng, những đau khổ vặt vãnh ấy có thể chữa được! Vỗ cho cô ta béo lên!

– Vỗ cho béo! Nói thì dễ! Vỗ bằng gì? Bằng phiếu thực phẩm của bọn mình à?

– Cậu phải xoay xở tìm những thứ khác nữa.

– Cảm ơn cậu về những lời khuyên tử tế ấy, Bốtsê nói với vẻ chua chát và mỉa mai. Tớ chỉ còn ba ngày phép. Làm thế nào để vỗ cho cô ta béo được trong ba ngày? Dù có cho cô ta ngâm mình suốt ngày trong dầu cá thu rồi ăn sáu bữa một ngày, giỏi lắm cũng chỉ lên được một hay hai kilô. Chao ôi! Thế là đi đứt hết rồi.

– Tại sao lại đi đứt? Cậu còn con bé hầu bàn béo để an ủi cậu.

– Đúng đấy! Tớ đã hứa là khi nào tìm được vợ nhất định tớ sẽ không gặp con bé ấy nữa. Tớ là chủ gia đình chứ có phải là thằng mò gái đâu. Nhưng bây giờ tớ lại thích con bé hầu bàn hơn.

– Thật ra thì tính chất của cậu hời hợt lắm, Rôitơ quả quyết.

– Tớ không hời hợt đâu. Trái lại, những chi tiết nhỏ nhất cũng làm tớ xúc động đến cùng. Nếu không tớ đã thấy mình sung sướng. Nhưng các cậu không thể hiểu được điều ấy đâu.

Y quay lưng lại mọi người và vứt nốt những vật cuối cùng vào trong sắc.

– Cậu đã tìm được chỗ để ở cùng với vợ chưa? Gơrebê hỏi y. Hay cậu trở lại nhà cũ của cậu?

– Tất nhiên là không rồi! Chúng tớ đều gặp tai nạn. Nhưng chẳng thà ngủ dưới một cái hầm rượu còn hơn ở đây thêm một ngày. Điều đau khổ nhất là vợ tớ không nói gì với tớ nữa. Tớ vẫn yêu vợ, thật vậy, nếu không thì lấy nhau làm gì? Nhưng cứ như bây giờ, chẳng còn gì thú hết. Cơ sự đã ra như thế thì tớ làm gì được? Tất nhiên cô ta cũng thấy như vậy.

– Chỉ có ba ngày, cậu có thể đóng kịch một chút cho chị ấy vui lòng cũng được chứ sao!

– Nằm trên giường, một người đàn bà có thể giả vờ được chứ một người đàn ông thì không, Bốtsê nói. Tớ cứ trở ra mặt trận mà không gặp cô ta lại hay hơn các cậu ạ. Gặp nhau chỉ thêm đau khổ cho cả hai.

Y đưa sắc lên vai rồi đi. Rôitơ nhìn theo y rồi quay lại Gơrebê.

– Còn cậu. Ra sao rồi?

– Mình phải đến văn phòng tiểu đoàn đây. Có lẽ phải có giấy tờ đặc biệt để lấy vợ.

Rôitơ cười tai quái.

– Thằng Bốtsê bị xúi quẩy mà hình như cậu không thấy sợ chút nào nhỉ?

– Không. Mình đã có những mối lo khác.

– Gay lắm, viên thư ký văn phòng tiểu đoàn nói. Ở mặt trận gay lắm rồi. Cậu có biết, khi nào gay go thì người ta làm gì không?

– Người ta chuồn, Gơrebê đáp lại. Dễ như trò trẻ vậy. Nhưng tôi đã chuồn rồi vì tôi có giấy nghỉ phép đây.

– Anh tưởng có giấy nghỉ phép rồi là chắc ăn đấy hả? Viên thư ký cải chính. Nếu tôi đưa anh xem các lệnh vừa mới đến thì sao?

– Cứ đưa xem.

Gơrebê rút trong túi ra một bao thuốc là và đặt lên bàn. Lòng dạ anh thắt dần lại.

– Gay lắm, viên thư ký nhắc lại. Số thiệt hại rất cao. Đang cần phải cấp tốc có viện binh. Những người nghỉ phép không có lý do chính đáng phải đi ngay tức khắc. Thế đã đủ với cậu chưa?

– Được. Người ta gọi thế nào là lý do chính đáng.

– Bố mẹ, họ hàng thân thích bị chết, phải giải quyết công việc gia đình, bị ốm nặng, viên thư ký kể.

Gói thuốc lá chui vào ngăn kéo bàn làm việc.

– Này, hãy biến mất, giả vờ chết đi. Nếu không tìm ra cậu, thì chẳng ai tống cậu ra mặt trận đâu. Hãy tránh doanh trại như tránh hủi. Chui vào xó xỉnh nào cho đến hết phép rồi hãy lại đây. Cậu sẽ bị gì? Chẳng lẽ người ta phạt cậu về tội đi mà không để lại địa chỉ? Dù sao thì cậu cũng trở ra mặt trận, có thế thôi?

– Tôi cưới vợ, Gơrebê nói. Đó có phải lý do chính đáng không?

– Cậu lấy vợ à?

– Phải, mà vì thế tôi mới đến đây. Tôi muốn biết tôi còn cần gì ngoài sổ quân nhân.

– Cưới vợ? Có lẽ đấy cũng là một lý do chính đáng. Tôi nói có lẽ thôi.

Viên thư ký châm một điếu thuốc.

– Có lẽ đấy là một lý do nhưng liều lĩnh làm gì? Cậu là lính, sổ quân nhân của cậu là đủ để cậu lấy vợ. Nếu cậu cần gì khác nữa, lại đây tìm tớ, tớ sẽ giải quyết kín đáo cho. Cậu không còn bộ nào khá hơn để mặc à? Không lẽ cưới vợ với bộ binh phục dã chiến.

– Có thể đổi quần áo ở đây được không?

– Đến kho quân nhu, viên thư ký nói. Cậu cứ nói là cậu lấy vợ và tớ giới thiệu đến. Cậu không còn vài điếu thuốc ngon à?

– Ở đây thì không còn nhưng tôi có thể kiếm ra được.

– Không phải để cho tớ mà hỏi cho người giữ kho quân nhu đấy.

– Để tôi lo. À, thế đàn bà lấy chồng trong thời chiến có cần giấy tờ gì đặc biệt không?

– Không biết, nhưng nếu có thì kể cũng lạ, tất cả đều được đơn giản hóa rồi! Viên thư ký xem đồng hồ. Đến ngay kho đi, chắc cậu giữ kho còn ở đấy.

Gơrebê đi sang phía doanh trại dành cho kho quân nhu. Phải leo lên tận gần mái nhà. Viên quản lý quân nhu là một người to béo, có đôi mắt rất lạ vì màu hai con mắt khác hẳn nhau. Mắt trái màu xanh như phẩm gần như tím, mắt phải nâu nhạt mầu hạt dẻ.

– Anh đừng nhìn tôi như một quái vật vậy, y gay gắt ngay. Anh không thấy mắt giả bao giờ cả à?

– Có, nhưng chưa bao giờ thấy màu này cả.

– Đồ ngốc, mắt này không phải của tôi, viên quản chỉ vào con mắt màu tím. – Của một cậu cho tôi mượn đấy. Hôm qua mắt của tôi rơi xuống sân gạch. Những của này mỏng mảnh quá! Đáng lẽ phải làm bằng nhựa thì hơn.

– Chất đó dễ cháy lắm, Gơrebê nhận xét.

Thấy các huân chương của Gơrebê, viên quản quân trang mỉm cười.

– Đúng đấy. Nhưng tôi không có quân phục cho anh đâu. Rất tiếc. Tất cả các thứ ở kho còn tồi hơn của anh.

Y nhìn Gơrebê với con mắt long lanh. So với nó, thì con mắt màu hạt dẻ như lơ đãng. Gơrebê đặt một hộp thuốc lá của Binđinh lên bàn. Con mắt màu hạt dẻ để lộ vẻ chăm chú rõ rệt. Viên quản quay đi và trở về ngay, mang theo một cái áo va-rơ.

– Bây giờ thì tôi chỉ có cái này thôi.

Gơrebê không đụng đến chiếc áo va-rơ. Anh rút ở trong túi ra một chai cô-nhắc dẹt mà anh ngẫu nhiên mang theo và đặt gần bao thuốc lá. Viên quản lại biến đi và lần này mang ra một cái quần còn mới, Gơrebê xem kỹ cái quần. Anh dở quần ra, thì thấy là viên quản đã gấp cái quần để cố che một vết ố bằng bàn tay. Gơrebê nhìn vết ố rồi chai rượu và không nói gì.

– Không phải máu đâu, viên quản giảng giải, dầu ô-liu hạng nhất đấy. Chủ nó mặc ở Ý về. Tẩy qua một lượt bendin là sẽ không thấy gì nữa.

– Nếu dễ như thế, tại sao nó không tẩy lấy mà lại đem đổi.

Viên quản nhe hàm răng giả ra.

– Có lý đấy. Thằng cha muốn có một bộ quần áo dã chiến cơ. Đại khái như bộ anh đang mặc ấy. Nó làm việc văn phòng ở Milăng[77] trong hai năm trời, và trong thư nào viết về cho vợ chưa cưới, nó cũng kể chuyện chiến đấu của nó. Nó không thể nào về nhà lại mặc một cái quần mới chỉ bị vết dầu xà-lách. Quả thật là tôi chỉ có thứ này là tốt nhất để đưa anh đấy.

Gơrebê không tin lời viên quản một chút nào nhưng anh không còn gì để đấm mồm y nữa. Tuy vậy anh vẫn cứ lắc đầu.

– Được rồi, viên quản nói. Tôi đề nghị với anh thế này nhé: anh cứ mang bộ quân phục này đi và cứ giữ cả bộ của anh lại. Thế là anh có hai bộ. Được chứ?

– Anh không cần có bộ cũ cho đúng với sổ sách trong kho à?

Viên quản xua tay vơ vẩn.

– Đã từ lâu, số quân phục trong kho có đúng với số ghi trong sổ đâu. Anh biết bây giờ có cái gì đúng với sự thật nào?

– Không có gì cả.

– Đấy, thấy không!

* * *

Đi qua bệnh viện thành phố, anh đứng lại. Anh sực nhớ rằng anh đã hứa sẽ đến thăm Mútđích. Anh ngần ngừ một lát rồi đi vào. Anh mê tín cho rằng hễ làm một việc tốt thì số phận của mình sẽ khá hơn.

Những người bị cưa chân tay ở tầng gác thứ nhất. Những người bị thương nặng không thể dậy được và những người mới mổ ở dưới nhà; trường hợp có báo động chuyển họ ra hầm dễ hơn. Trường hợp bắt buộc, những người bị cưa chân tay cũng có thể xoay xở lấy được mà không cần đến nhân viên bệnh viện. Một người cụt chân có thể nhờ hai người cụt tay dìu xuống thang.

Thấy Gơrebê đến, Mútđích lộ vẻ sung sướng.

– Tớ cứ nghĩ là cậu không đến.

– Tớ cũng vậy, thế mà tớ đang ở đây này, Gơrebê nói.

– Tốt lắm, Stốcman cũng đang ở đây. Các cậu đã ở cùng với nhau ở châu Phi phải không?

– Phải.

Stốcman bị mất cánh tay phải. Gã đang chơi bài với hai người cụt khác.

– Kìa, Gơrebê, gã kêu lên. Cậu làm sao thế?

Gã tự nhiên đưa mắt tìm vết thương để giải thích việc trở về của người bạn cũ.

– Không sao cả. Gơrebê đáp.

Tất cả đều nhìn anh với cái nhìn giống của Stốcman. Anh cảm thấy như có lỗi, và anh hạ thấp giọng, nói tiếp: “Mình nghỉ phép”.

– Tớ tưởng cậu đã bị sứt mẻ khá nhiều ở châu Phi nên người ta để cậu về hẳn nhà.

– Không, cậu đã thấy đấy. Người ta chữa chạy cho tớ để đưa sang Nga.

– Dù sao cậu cũng đã gặp may. Tất cả đều bị bắt. Không kịp đưa đi bằng máy bay.

Một người đánh bài vật bài xuống bàn.

– Thế nào, chơi bài hay là nói chuyện đấy? Hắn sỗ sàng nói.

Gơrebê thấy hắn không còn chân. Hắn còn mất hai ngón tay phải và không có lông mi. Mi mắt hắn chắc đã bị cháy nên đỏ hồng và bóng nhoáng.

– Các cậu cứ chơi đi, Gơrebê nói, tớ không ở đây lâu đâu.

– Một vòng nữa thôi. Xong ngay đây! Stốcman nói.

Gơrebê ra cửa sổ ngồi bên Mútđích.

– Đừng giận Ácnôn, hôm nay nó đen lắm, y thì thầm.

– Cậu cụt chân ấy à?

– Phải. Vợ nó đến đây hôm qua. Mỗi lần vợ nó đến thăm là thế nào nó cũng lên cơn.

– Mày nói chuyện gì thế? Ácnôn quát lớn.

– Chúng tao nhắc đến các kỷ niệm cũ. Không được phép nói à?

Ácnôn lên tiếng càu nhàu rồi lại cắm cúi chơi.

– Ngoài cái đó ra ở đây kể cũng vui. Mútđích lại say sưa nói tiếp với vẻ miễn cưỡng. Các cậu ấy tốt cả. Ácnôn là thợ nề, nó cũng khó hợp với bọn ở đây lắm. Mẹ nó cho biết là vợ nó đã lừa nó…

Stốcman vứt bài xuống bàn.

– Đen thật! Mình đã chắc ở bốn con át của mình!

Ácnôn cười khẩy rồi bắt đầu trang bài.

– Nhiều khi, người ta tự hỏi là nếu muốn lấy vợ, thì mất một tay hay một chân, cái nào quan trọng hơn, Mútđích nói tiếp. Stốcman cho là tay. Nhưng nằm trên giường mà chỉ có một tay thì làm sao ôm vợ được? Mà muốn gì thì cũng phải ôm vợ chứ phải không?

– Không quan trọng đến thế đâu, điều quan trọng là sống đã.

– Phải, nhưng điều an ủi đó có giới hạn thôi, cậu thấy chứ. Sau chiến tranh, các cách nhìn đều thay đổi. Trước kia cậu là một anh hùng, bây giờ cậu trở thành một người tàn tật.

– Tớ không nghĩ thế, vả lại, có những bộ chân tay giả tuyệt lắm.

– Tớ không nói đến làm việc đâu, Mútđích nói.

– Sự thật thì phải thắng trận đã, Ácnôn vẫn nghe bỗng kêu lên. Nếu tất cả những thằng trốn lính đều đi đánh nhau thì chúng ta đã không bắt buộc phải rút lui mãi thế này.

Gơrebê không trả lời. Không thể nào tranh cãi với những thương binh bị cụt chân tay được, khi người ta đã mất một bộ phận trong người, bao giờ người ta nói cũng có lý. Có thể tranh cãi với một người bị thương ở phổi hay ở tim, với một người mà cuộc đời luôn bị đe dọa, hay chỉ là một chuỗi dài những ngày đau khổ, nhưng điều kỳ quặc là không sao tranh cãi được với người bị cụt chân hay tay.

Ácnôn lại chơi tiếp.

– Cậu nghĩ thế nào về điều ấy, Ernest! Một lát sau Mútđích hỏi. Tớ có một cô bạn thân ở Munstơ, chúng tớ vẫn viết thư cho nhau. Cô ta tưởng tớ chỉ bị thương xoàng ở đùi. Tớ chưa dám nói thật với cô ta.

– Cậu cứ bình tĩnh chờ và lấy làm sung sướng là không phải đi nữa.

– Thì tớ vẫn làm như thế đấy, Ernest, nhưng không thể kéo dài mãi tình trạng này được.

– Chà! Cứ thế này, các cậu cũng đã làm tớ buồn nôn lên được rồi! Một thương binh ngồi bên những người đánh bài bỗng kêu to. Các cậu cứ việc uống và trở thành những con người đi!

Stốcman phá lên cười.

– Mày làm sao vậy? Ácnôn hỏi gã.

– Tao tưởng tượng là đêm nay, một quả bom cỡ lớn bỗng rơi trúng chỗ chúng ta đây, - đúng giữa phòng này và nó làm chúng ta nát như cám thì ra sao nhỉ! Thế thì chẳng phải bàn tán dài dòng làm gì!

Gơrebê đứng dậy. Anh nhận thấy người bị thương muốn uống nước và muốn trở thành người, đã bị cụt chân. Tự nhiên anh nghĩ, vì một quả mìn hay tại rét.

– Không biết máy bay của chúng ta làm gì? Ácnôn gầm lên. Phải cho tất cả ra mặt trận. Ở đây không còn thấy chiếc nào cả?

– Ở mặt trận cũng vậy, hầu như không còn thấy chúng nữa.

– Sao cơ?

Gơrebê nhận thấy là anh vừa làm một việc khờ dại.

– Ở mặt trận, tất cả chúng tôi đang đợi những vũ khí bí mật, anh nói tiếp. Người ta nói chúng sẽ làm được những việc phi thường lắm.

Ácnon giận dữ nhìn anh chằm chặp.

– Cậu nói chuyện gì lạ vậy, mẹ kiếp! Nghe cậu nói người ta tưởng chừng chúng ta đã thua trận rồi. Không bao giờ, cậu có biết không, không bao giờ đâu! Cậu tưởng tớ muốn ngồi trên một chiếc xe lăn để đi bán diêm như những kẻ tàn tật trong chiến tranh trước đây hẳn? Chúng ta phải có quyền lợi chứ. Đức quốc trưởng đã hứa với chúng ta rồi cơ mà.

Hắn quẳng bài xuống bàn.

– Này, mở rađiô đi, người không chân nói, cho một tí nhạc nghe chơi nào. Mútđích vặn núm quay. Từ trong máy lọt ra một loạt những lời nói éo éo. Mútđích lại đưa tay về phía chiếc máy.

– Để yên đấy! Ácnon ra lệnh.

– Để làm gì? Diễn văn mà.

– Tao bảo là cứ để yên! Diễn văn chính trị đấy. Nếu mọi nguời chịu khó nghe đều, thì có lẽ tình hình còn khá hơn.

Mútđích đành chịu. Một loạt những tiếng hô chiến thắng [78] vang lên trong gian phòng. Ácnon lắng nghe, răng nghiến chặt. Stốcman ra hiệu cho Gơrebê và nhún vai. Gơrebê lại gần gã.

– Chào cậu nhé, tớ phải chuồn đây, anh nói.

– Cậu có việc cần hả?

– Không, nhưng tớ phải đi đây.

Khi đi ra, anh cảm thấy những cặp mắt của mọi người đè chĩu trên lưng anh. Anh có cảm giác như đang trần truồng; anh cố chậm bước để khỏi có vẻ chạy trốn. Mútđích nhảy cà thọt theo kịp anh và nói với anh trong bầu ánh sáng vàng úa ở ngoài hành lang.

– Lại đây chơi với chúng tớ nữa nhé. Hôm nay, cậu không gặp may đấy, thường ngày, không khí ở đây khác hẳn.

Gơrebê đã ra đến ngoài phố. Hoàng hôn đã xuống rồi. Đột nhiên nỗi sợ hãi lại xâm chiếm anh. Suốt cả ngày, anh đã trốn tránh được nhưng trong bầu ánh sáng lờ mờ của buổi ngày tàn này, hình như nó lại vươn từ khắp mọi chỗ tới anh.

***

Anh trở lại nhà Pônman. Ông già mở ngay cửa cho anh. Ông có vẻ như đợi một người nào khác.

– Anh Gơrebê đấy à? Ông nói.

– Vâng, tôi không làm mất thì giờ thầy lâu đâu, tôi chỉ muốn hỏi thầy một câu thôi.

Pônman tránh sang bên.

– Anh vào nhà đi, ông nói. Không nên đứng ở ngoài này. Họ đi vào căn phòng thắp cây đèn dầu. Gơrebê ngửi thấy có mùi thuốc lá mới hút. Pônman không có thuốc trong tay.

– Anh muốn hỏi gì, Gơrebê?

Gơrebê đưa mắt nhìn xung quanh.

– Thầy chỉ có một gian này thôi à?

– Có gì vậy?

– Có thể là tôi phải dấu một người trong vài ngày. Tôi có thể nhờ thầy trong vài ngày được không?

Pônman nín lặng.

– Không phải một người đang bị lùng bắt đâu. Gơrebê giải thích. Tôi hỏi thế để phòng xa thôi. Chưa chắc đã cần. Tôi sợ cho người đó. Có lẽ tôi tưởng tượng ra thôi.

– Tại sao anh lại đến hỏi tôi?

– Tôi không còn biết hỏi ai nữa.

Gơrebê không thể nói những lý do gì đã thúc đẩy anh đi vận động như thế. Anh chỉ cảm thấy cần phải tìm ra một nơi kín đáo để đề phòng trường hợp xấu nhất xẩy ra.

– Ai vậy?

– Một cô gái mà tôi định cưới. Bố cô ta bị bắt. Tôi sợ rồi chính cô ta cũng bị bắt. Cô ta không làm gì cả. Có lẽ tôi cũng chỉ tưởng tượng ra thôi.

– Thời buổi này, không gì không thể xảy ra được. Pônman nói. Và càng cẩn thận bao nhiêu, càng đỡ phải hối hận về sau bấy nhiêu. Anh có thể sử dụng gian này lúc nào anh muốn.

Gơrebê thấy ấm lòng và biết ơn ông thầy.

– Cám ơn thầy, cám ơn vô cùng, anh nói.

Pônman mỉm cười. Bỗng nhiên ông có vẻ vững chãi hơn trước.

– Cám ơn thầy, Gơrebê nhắc lại lần nữa. Tôi hy vọng sẽ không cần đến nó.

Cả hai người đang đứng gần giá sách.

– Anh mang một hai cuốn đi mà đọc, Pônman dịu dàng nói, nhiều lúc nó giúp mình qua được một buổi tối trăn trở.

Gơrebê lắc đầu.

– Với tôi, nó không giúp được gì, anh nói. Nhưng tôi muốn biết điều này: làm sao hai thế giới này dung hòa được với nhau, một bên là sách vở, những tác phẩm lịch sử, triết học, bên kia là sự vô nhân đạo của bọn SA, các trại tập trung, những tội ác chồng chất đối với những người vô tội.

– Hai thế giới không thể dung hòa được với nhau, chúng cùng song song tồn tại riêng biệt nhau, có thế thôi. Nếu tác giả những cuốn sách này còn sống, chắc chắn những người đó sẽ ở trại tập trung.

– Chắc vậy.

Pônman nhìn Gơrebê.

– Anh muốn lấy vợ à?

– Vâng.

Ông già rút một cuốn sách ở trên giá ra.

– Tôi không có gì để tặng anh; anh cầm lấy cuốn này, không có gì để đọc cả, chỉ có tranh, toàn là tranh, có những lúc tôi không đọc nổi sách, thế là tôi xem tranh suốt đêm. Xem tranh và đọc thơ, - đèn còn dầu là còn xem. Sau đó chỉ còn cầu nguyện trong bóng tối.

– Vâng, Gơrebê nói, vẻ thiếu tin tưởng.

– Tôi đã nghĩ rất nhiều về anh và cả những lời anh nói lần trước khi anh lại thăm tôi. Không có câu trả lời nào cho anh cả. – Pônman nín lặng một lát rồi hạ giọng nói thêm. Chỉ có một câu trả lời: đó là lòng tin. Lòng tin, chúng ta chỉ còn có thế.

– Tin vào gì?

– Tin vào Chúa. Tin vào phần tốt của con người.

– Chưa bao giờ thầy hoài nghi?

– Có chứ, ông già đáp lại. Luôn luôn. Nếu không làm sao tôi có được lòng tin.

* * *

Gơrebê đi tới xưởng may. Gió đã nổi và những đám mây rách xơ xác lướt trên mái nhà.

Một toán lính đi đều bước qua quảng trường. Họ mặc binh phục dã chiến và đi ra ga, ra mặt trận…Đáng lẽ mình phải ở trong toán này, Gơrebê nghĩ. Anh ngước mắt nhìn bóng đen ngòm của cây tiơn đứng sững bên căn nhà đổ. Cũng như lần đầu anh trông thấy cây ấy, anh cảm thấy một nỗi vui kỳ lạ làm căng lồng ngực anh. Lạ thật, anh nghĩ, mình thương hại Pônman và không đợi gì ở thầy; nhưng mỗi lần đến thăm thầy, mình cảm thấy một cuộc sống mới, sâu sắc hơn nâng bổng mình lên, một cách vui vẻ…

[77] Thành phố lớn ở phía Bắc nước Ý, thủ phủ xứ Lômbắcđi

[78] Nguyên văn: sieg hiel! Có nghĩa là hô chiến thắng.