Vĩ thanh Sự im lặng

“Silence and Secrecy!” - “Sự im lặng và điều thầm kín”, - Carlyle thốt lên, - đáng lẽ ra phải dựng các ban thờ phụng chung cho chúng (miễn là ngày nay các ban thờ còn được dựng lên). Sự im lặng - cái bản năng trong đó thai nghén những sự nghiệp vĩ đại để rồi rốt cuộc xuất hiện hoàn hảo và hùng vĩ trong ánh sáng của một cuộc đời mà chúng được mời gọi làm chủ. Không chỉ Guillaume Thầm lặng, tất cả những vĩ nhân mà tôi biết, thậm chí những người kém xã giao và ít thận trọng nhất, tất cả đều kiệm lời về những dự định và sáng tạo trong tương lai. Bạn hãy thử, với những nghi hoặc nhỏ mọn đáng thương, giữ im lặng trọn vẹn một ngày xem; sang ngày hôm sau bạn sẽ thấy các kế hoạch và nhiệm vụ của bạn sẽ rõ ràng biết bao. Bao cái vụn vặt, rác rưởi đã bị những kẻ nô lệ thầm lặng này quét sạch trong chính bạn, cùng với đó cái tạp âm vô bổ của thế giới bên ngoài không xâm nhập được vào bạn.

Chẳng phải lúc nào ngôn từ, nói như người Pháp, cũng là nghệ thuật che giấu ý nghĩ của mình; thường thì đây lại là nghệ thuật làm át đi và đè nén nó, bởi vậy chẳng còn gì để che giấu nữa. Lời nói có sức mạnh ghê gớm, nhưng có thứ còn có quyền lực hơn. Có một câu tục ngữ Thụy Sĩ khẳng định điều này: Sprechen ist Silber, Schweigen ist Gold - lời nói là Bạc, im lặng là Vàng; hoặc còn có một câu hay hơn nữa: Lời nói là con của thời gian, im lặng là con của vĩnh cửu.

“Loài ong làm việc chỉ trong bóng tối, ý nghĩ hoạt động chỉ trong im lặng, đức hạnh không phô trương…” Thật sai lầm khi nghĩ rằng, chỉ có lời nói là sự giao tiếp thực sự giữa mọi người. Miệng lưỡi diễn giải tâm hồn cũng chỉ như nhãn hiệu diễn giải cho một bức tranh của Memling hay của một họa sĩ bậc thầy khác. Nhưng khi chúng ta thực sự muốn nói với nhau một điều gì đó, chúng ta nên im lặng. Nếu vào những thời khắc ấy chúng ta đi ngược lại cái mệnh lệnh vô hình và đầy uy quyền là phải im lặng thì chúng ta đã chấp nhận sự mất mát vĩnh viễn, những kho báu đạo lý lớn nhất của loài người sẽ không đền bù lại cho chúng ta được đâu, bởi chúng ta đã đánh mất cơ hội lắng nghe một tâm hồn khác và trao một khoảnh khắc tồn tại cho tâm hồn riêng của chúng ta. Trong nhiều cuộc đời các cơ hội như thế chẳng lặp lại hai lần. Chúng ta lời qua tiếng lại chỉ vào những giờ phút chúng ta không sống, vào những thời điểm chúng ta không muốn nhận thấy những người anh em của chúng ta, khi cảm thấy mình xa lìa cái chân lý hiện hữu. Cần phải cất tiếng nói, cứ như thế có một giọng nói nào đó cảnh báo chúng ta rằng, có cánh cổng linh thiêng đã khép lại ở đâu đó.

Đó chính là lý do tại sao chúng ta hà tiện sự im lặng đến thế. Ngay cả những người nông nổi nhất trong chúng ta cũng không chịu im lặng với một người lần đầu gặp gỡ. Cái bản năng của những chân lý siêu nhân mà tất cả chúng ta được ban cho cảnh báo ta rằng, im lặng với một người mà ta không muốn quen thân hoặc với người mà ta không yêu là một việc nguy hiểm, bởi lời nói gió bay, còn sự im lặng, dẫu nó tồn tại chỉ trong thoáng chốc thôi sẽ chẳng bao giờ biến mất. Một cuộc đời đích thực, một cuộc đời duy nhất để lại một dấu tích nào đấy là cuộc đời được đan dệt nên bằng sự im lặng.

Bạn hãy bắt đầu im lặng hồi tưởng lại đi, ngay lập tức hãy đến với sự im lặng đi để nó tự bày tỏ chính mình. Nếu bạn có thể trong một khoảnh khắc thôi nhìn lại vào sâu thẳm tâm hồn mình, nơi các thiên thần trú ngụ, trước hết bạn hãy nhớ đến người mà bạn yêu quý sâu sắc, nhưng đừng nhớ đến những lời nói, những cử chỉ của người ấy, mà đến những phút giây im lặng mà bạn cùng trải qua với người ấy. Vì đặc tính của sự im lặng này làm bộc lộ bản chất tình yêu của bạn và tâm hồn bạn.

Tôi hiện đang nói về sự im lặng động, nhưng còn có sự im lặng tĩnh - phản ánh giấc ngủ, cái chết, sự không tồn tại. Đây là sự im lặng đang yên ngủ; khi ngủ, nó ít đáng sợ hơn lời nói; nhưng một cú huých bất ngờ có thể đánh thức nó, và đấy là lúc người anh em của nó lên ngôi - sự im lặng có hiệu năng lớn lao. Khi ấy bạn hãy cẩn thận đấy. Hai tâm hồn đuổi kịp nhau, những bức tường nghiêng đổ, những con đập vỡ tung và một cuộc sống bình thường nhường chỗ cho một cuộc sống khác, ở đó mọi sự trở nên nghiêm trọng, ở đó chẳng có gì được bảo vệ, chẳng có nụ cười, ở đó chẳng có gì chịu tuân phục, chẳng có gì bị lãng quên…

Bất kể ai trong số chúng ta cũng biết đến cái sức mạnh tăm tối này và những trò nguy hiểm của nó, và đó chính là lý do khiến chúng ta sợ im lặng một cách ghê gớm đến thế. Sự im lặng của chính mình trong lúc cô đơn chúng ta còn có thể chịu đựng nổi; nhưng sự im lặng của số đông là gánh nặng kinh khủng, sức nặng của nó khiến những tâm hồn cứng rắn nhất cũng phải run sợ. Chúng ta phung phí phần lớn cuộc đời đặng tìm kiếm những miền đất sự im lặng không ngự trị. Hai ba người ngồi lại trò chuyện với nhau, thế là trong họ không còn ý nghĩ nào khác ngoài cái ý nghĩ là phải tống cổ kẻ thù vô hình. Như nhiều tình bạn bình thường không có một cơ sở nào khác là nỗi căm ghét im lặng. Nhưng nếu bất chấp mọi cố gắng, nó vẫn len lỏi vào một trong số những người ngồi trò chuyện, - tất cả đều lo sợ hướng vào khía cạnh trọng đại và vô hình của sự việc, rồi chẳng mấy chốc vội vã giải tán để nhường chỗ cho cái điều bí ẩn. Trong tương lai họ sẽ tránh gặp nhau vì sợ rằng, dường như cuộc đấu tranh dai dẳng lại trở nên vô ích, cứ như thể một người trong số họ đã lén mở cửa cho kẻ thù.

Với nhiều người trong chúng ta sự im lặng xuất hiện chỉ đôi ba lần, không hơn. Họ dám đón tiếp vị khách ngụ cư này chỉ trong những dịp trọng đại và hầu như mọi người đều đón tiếp một cách xứng đáng: trong cuộc đời thậm chí của những kẻ bị ruồng bỏ nhất cũng có những phút giây họ hành động như thể họ biết rõ cái điều mà thần thánh biết.

Hãy nhớ lại cái ngày bạn bình thản đón nhận sự im lặng đầu tiên của mình. Giờ phút khủng khiếp bắt đầu khi nó xuất hiện trước tâm hồn bạn. Bạn thấy nó như mọc lên từ cõi thăm thẳm của cuộc sống mà người đời chẳng hề nhắc đến, từ nơi sâu tận của cái đẹp và nỗi sợ hãi, và bạn không rời xa được nó. Đó là điều xảy ra trong lần hò hẹn, trước cuộc chia ly, giữa những niềm vui lớn lao, cận kề cái chết, bên bờ của nỗi đau khổ tột cùng. Bạn hãy nhớ lại những thời khắc ấy, khi những viên đá quý hiển lộ và sự thật mơ màng bất ngờ thức tỉnh, và bạn hãy nói xem, sự im lặng khi ấy có cần thiết hay không, sự trìu mến của kẻ thù muôn đời bị xua đuổi ấy có tuyệt vời hay không.

Những nụ hôn của sự im lặng đau khổ, - vì sự im lặng thường chỉ hôn chúng ta trong đau khổ - chẳng bao giờ quên được; đó chính là lý do tại sao những người thường xuyên biết đến nó hơn sẽ cao thượng hơn những người khác. Có thể chỉ mình họ biết được cả một đại dương sâu thẳm và im lìm ẩn dưới lớp vỏ mỏng manh của cuộc sống thường ngày; họ đã đến gần bên Chúa, và những bước chân họ đi tới miền tươi sáng không bi xóa mờ, bởi có tâm hồn có thế không vươn cao, nhưng nó chẳng bao giờ sa ngã. “Sự im lặng - vương quốc của sự im lặng mới vĩ đại thay!” - lời ngợi ca của Carlyle, người biết rất rõ vương quốc này của đời sống, nó nâng chúng ta lên cao hơn các vì sao, dắt chúng ta xuống sâu hơn cõi chết… “Ôi, sự im lặng và những con người thầm lặng cao thượng… Họ hiện diện ở khắp mọi nơi, mỗi người ở trong lĩnh vực của mình; họ thầm lặng nghĩ suy và làm việc, những tờ báo buổi sáng không nhắc đến họ. Họ là muối của đất đấy, và đất nước nào thiếu họ là đất nước ấy đang ở trên con đường lầm lạc. Nơi ấy là rừng cây không rễ, cả đám cành lá đan cài vào nhau nhất định sẽ biến mất”.

Nhưng sự im lặng đích thực, mà để tiếp cận nó còn khó khăn hơn là tới sự im lặng thực tế được Carlyle có ý đề cập đến, chẳng phải đến từ các vị thần đang từ bỏ con người. Nó bao quanh chúng ta từ mọi phía, nó là cơ sở của đời sống nội tâm của chúng ta, và chỉ cần một ai đó trong chúng ta e dè gõ vào một trong những cánh cửa của sự vĩnh cửu, thì chính sự im lặng nhạy cảm đó sẽ mở cánh cửa ấy… Ở đây tất cả chúng ta lại bình đẳng trước cái hiện tượng vô tận; sự im lặng của ông vua và sự im lặng của kẻ nô lệ đều có chung một hình hài và cùng giấu dưới tấm áo choàng kín đáo của mình những kho báu như nhau.

Bí ẩn của sự im lặng này, - nơi trú ngụ cần thiết, bất khả xâm phạm của tâm hồn chúng ta, - không bao giờ biến mất. Nếu con người đầu tiên và cư dân cuối cùng của trái đất gặp nhau, họ có lẽ sẽ cùng nhau im lặng trong những nụ hôn, nỗi sợ hãi và nước mắt tuôn rơi, trong tất cả những gì chắc hẳn sẽ trở nên rõ ràng, không giả dối. Dẫu qua biết bao thời gian họ cùng hiểu - cứ như thể họ đã cùng ngủ chung trong một chiếc nôi - cái điều mà miệng lưỡi có đến ngày tận thế cũng chẳng thể dạy được cho họ.

Khi miệng lưỡi thiếp ngủ, là lúc tâm hồn thức tỉnh và bắt đầu hoạt động, bởi sự im lặng là cái bản năng tràn đầy hạnh phúc, đầy những điều bất ngờ và những mối hiểm nguy, mà ở trong đó tâm hồn tự do làm chủ bản thân mình. Khi bạn muốn dâng hiến trọn vẹn cho một người nào đó, hãy im lặng; nhưng nếu bạn sợ im lặng với người ấy - khi nỗi sợ này không phải là sự nghèo nàn và nỗi lo sợ thánh thiện của một tình yêu đang mong đợi điều kỳ diệu - thì hãy tránh xa nó, bởi tâm hồn bạn biết phải hành động như thế nào. Có những người, mà với họ ngay cả những nhân vật vĩ đại nhất dường như cũng không dám im lặng, và có những tâm hồn dẫu chẳng có gì phải che giấu, nhưng vẫn sợ hãi như thể có những tâm hồn nào đấy không để mắt đến chúng. Có những người đến lạ, ở họ không hề có sự im lặng và họ còn giết chết sự im lặng quanh mình - đó là những kẻ duy nhất đi qua cuộc đời mà chẳng được ghi nhận. Họ không đi qua được miền ánh sáng đem lại giác ngộ, miền bao la ánh sáng kiên định và xác tín. Chẳng thể hiểu nổi một người chẳng im lặng bao giờ. Có thể nói tâm hồn anh ta không có diện mạo. “Chúng ta còn chưa hiểu nhau”, - một người mà tôi yêu quý nhất đã viết cho tôi, - “Chúng ta vẫn chưa dám cùng nhau im lặng”. Quả thật là thế; chúng tôi yêu nhau sâu đậm đến mức sợ sự thử thách siêu nhân này. Và cứ mỗi lần, khi sự im lặng - thiên thần của sự thật tối cao và sứ giả truyền tin bí mật trong bất cứ một tình yêu nào - hạ cố đến với chúng ta, thì cái tâm hồn quỵ lụy của chúng ta có lẽ lại cầu xin sự khoan thứ và nài nỉ thêm một vài giờ cho sự dối lừa vô tội, một vài giờ vô tư trẻ thơ. Song dẫu có thế nào giờ phút im lặng cũng phải đến. Sự im lặng - mặt trời của tình yêu, và dưới mặt trời này những trái quả của tâm hồn chúng ta chín ngọt như trái cây nơi trần gian chín dưới ánh mặt trời. Nhưng cũng không phải vô cớ mà người ta sợ sự im lặng, bởi không thể biết mỗi lần sinh ra hình hài nó ra sao. Nếu mọi lời nói đều giống nhau, thì sự im lặng luôn luôn khác nhau, và trong phần lớn các trường hợp toàn bộ số phận phụ thuộc vào một điều là bản chất của sự im lặng đầu tiên được hai tâm hồn tạo ra sẽ như thế nào. Ta đâu biết được sự hòa nhập của các tâm hồn diễn ra ở đâu, bởi những nơi cất giữ sự im lặng ở cao hơn kho tàng trí tuệ, và thứ nước uống bất ngờ có thể cay độc hoặc ngọt lành. Hai tâm hồn tuyệt vời mạnh mẽ như nhau có thể tạo nên một sự im lặng đầy ác cảm và đấu tranh không khoan nhượng trong tàm tối, trong khi đó tâm hồn của kẻ chịu gông cùm theo một cách tuyệt vời lặng lẽ đến với tâm hồn người trinh nữ.

Chẳng thể tiên đoán được một điều gì, mọi việc diễn ra dưới bầu trời chẳng hề báo trước về điều gì; vì thế những cặp tình nhân dịu dàng nhất thường giữ đến phút chót mới cho nhà tiên tri vĩ đại về những điều sâu sắc của đời sống này xuất hiện… Khi ấy họ chợt hiểu ra, - một tình yêu đích thực sẽ đưa những kẻ thậm chí là nông nổi nhất đến gần hơn với trung tâm của đời sống, - mọi sự trước đây chỉ là trò trẻ con quanh tường rào, và ngay bây giờ đây những bức tường đổ xuống và đời sống lộ diện. Sự im lặng của họ, xét về giá trị của mình, sẽ giống hệt như các đấng thánh thần sống trong họ; nhưng nếu họ không tìm thấy nhau trong sự im lặng đầu tiên này, thì tâm hồn họ trong tương lai sẽ chẳng thể yêu nhau, bởi sự im lặng không bao giờ tái hiện. Nó có thể nảy sinh hoặc rơi xuống giữa hai tâm hồn, nhưng bản chất của nó chẳng bao giờ đổi thay. Và cho đến tận lúc những người yêu nhau trút hơi thở cuối cùng, nó vẫn giữ nguyên vị trí, dáng hình, sức mạnh nó có được vào thời khắc, khi lần đầu tiên nó thâm nhập vào căn phòng.

Khi bước vào đời, ta nhận thấy rằng, mọi việc lặng lẽ diễn ra theo một thỏa thuận trước nào đó; chúng ta thậm chí không nghĩ đến nó, song chúng ta biết nó vẫn treo lơ lửng đâu đó trên đầu chúng ta. Một người tầm thường nhất trong chúng ta cũng nở nụ cười trong lần gặp gỡ đầu tiên với mọi người, như thể từ lâu rồi anh ta đã là người cùng tham gia vào số phận của những người anh em của mình. Trong nhóm bạn bè của chúng ta, người nào diễn giải rõ ràng hơn những người khác thì người đó cảm thấy rõ hơn rằng, lời nói không diễn giải nổi các mối quan hệ thực sự giữa hai người. Nếu bây giờ tôi nói cho bạn về những dấu hiệu quan trọng nhất của tình yêu, cái chết và số phận, thì tôi còn chưa thấu đạt được cả về cái chết, lẫn tình yêu, cũng như tình bạn đâu; bất chấp mọi nỗ lực, giữa chúng ta sẽ mãi mãi còn lại cái sự thật chưa được nói ra mà chúng ta thậm chí cũng không muốn làm lộ ra. Thế nhưng chỉ có một mình cái sự thật không lời này sống giữa chúng ta mà thôi, ngoài nó ra chúng ta không thể nghĩ về một cái gì khác nữa đâu. Sự thật này là sự thật riêng có của chúng ta về cái chết, về số phận và tình yêu; chúng ta có thể thấy trước được nó trong sự im lặng. Ngoài sự im lặng ra, chẳng bao giờ còn có một cái gì trọng đại nữa. “Các chị ơi, - cậu bé trong một câu chuyện cổ tích nói, - chị nào cũng giấu một ý nghĩ thầm kín; em muốn được biết ý nghĩ ấy”. Chúng ta cũng đang sở hữu một điều gì đó mà chúng ta muốn nhận biết ra, nhưng nó ngự ở tầng cao hơn ý nghĩ thầm kín rất nhiều lần; đây là sự im lặng ẩn mật của chúng ta. Có hỏi cũng vô ích: bất cứ một chuyển động bất an nào của cái ý nghĩ dò xét thôi cũng cản trở ta sống một cuộc đời khác ẩn chứa trong sự ẩn mật này. Còn để hiểu rõ điều gì đang thực sự tồn tại thì cần phải nuôi dưỡng sự im lặng giữa mọi người, bởi lẽ chỉ trong sự im lặng mới bung nở những bông hoa bất ngờ và vĩnh cửu, thay đổi hình dạng và sắc màu theo tâm hồn mà chúng ta đang cận kề. Các tâm hồn được đánh giá trong sự im lặng, như vàng và bạc được đánh giá trong nước tinh khiết, và những câu chữ được chúng ta phát ngôn có ý nghĩa chỉ nhờ vào sự im lặng mà chúng bơi lội trong đó. Nếu tôi có nói với một ai đó rằng tôi yêu người ấy, thì người ấy vẫn sẽ không hiểu cái điều được tôi nhắc đi nhắc lại có lẽ với cả ngàn người khác, nhưng sự im lặng đến sau những lời thổ lộ, nếu tôi thật sự yêu, sẽ cho thấy những lời nói của tôi ăn sâu đến đâu, và làm nảy sinh sự tin tưởng thanh thản trong cái im lặng đó. Sự im lặng này và sự tin tưởng này là độc nhất vô nhị trong đời…

Chẳng phải là sự im lặng xác định và tạo nên hương vị tình yêu hay sao? Một tình yêu không có sự im lặng thì cũng chẳng có được hương thơm vĩnh cửu. Có ai trong chúng ta lại chưa từng biết đến những phút giây im lặng chia cách những đôi môi để gắn kết những tâm hồn. Cần phải không ngừng tìm kiếm chúng. Không có sự im lặng nào vâng lời hơn sự im lặng của tình yêu; chỉ có nó mới trọn vẹn thuộc về chúng ta. Những sự im lặng lớn lao khác - sự im lặng của cái chết, khổ đau và số phận - chẳng thuộc về chúng ta. Chúng đến gần chúng ta từ cõi sâu xa của các biến cố, vào giờ phút do chúng tự chọn lựa; ai không đón tiếp chúng cũng không nên tự trách mình. Nhưng việc đi đón gặp sự im lặng của tình yêu phụ thuộc vào ý nguyện của chúng ta. Chúng ngày đêm chờ đợi bên ngưỡng cửa nhà chúng ta, và cũng tuyệt vời như những người anh em của chúng. Nhờ chúng mà những người chưa từng biết đến những giọt nước mắt, cũng như những người vô cùng bất hạnh có thể sống trong mối liên kết hết sức mật thiết với những tâm hồn khác; đó chính là lý do mà những người đã từng yêu nhiều biết rõ những điều bí mật mà những người khác không biết đến, bởi trong cái điều mà một tình bạn và tình yêu chân chính và sâu sắc không nói ra ẩn chứa hàng ngàn ngàn ý nghĩ mà những sự im lặng khác chẳng thể diễn tả được.