9. Công kích cá nhân – khiến đối thủ câm nín

“Xúc phạm là một dạng tranh luận mà chỉ người thua mới dùng.”

Jean-Jacques Rousseau [*]

⚝ ✽ ⚝

Ngay cả trong thời cổ đại, người ta vẫn phân biệt giữa các cuộc tấn công vào nội dung ( ad rem ) và các cuộc công kích cá nhân ( ad hominem ) [*] . Và mặc dù chúng ta đã được dạy là không được xúc phạm người khác, không được ngắt lời, không được làm ồn,... nhưng chúng ta đều biết rõ công kích cá nhân là một cách hiệu quả để làm cho người khác sợ hãi và khiến họ câm nín.

Ông vua của những lời lăng mạ trong thời đại ngày nay chắc hẳn là Donald Trump. Phong thái thô lỗ, kiêu ngạo và xúc phạm của Trump đã giúp ông ta đạt được điều gì? Tổng thống Hoa Kỳ. Đó hẳn không phải là công việc kém quan trọng nhất trên thế giới đâu nhỉ. Nếu liệt kê hết tất cả những lời lăng mạ của ông ta thì sẽ đủ viết thành một cuốn sách. Một vài năm trước, New York Times đã đăng một bài báo đáng chú ý về 329 người, địa điểm và những điều mà Donald Trump đã từng xúc phạm, chỉ riêng trên Twitter [*] . Câu hỏi then chốt là tại sao những cuộc tấn công bằng lời nói của Trump lại hiệu quả đến vậy. Và đây là câu trả lời: Các đối thủ của ông, trong các cuộc tranh luận trên truyền hình chẳng hạn, không sẵn sàng cho các cuộc công kích cá nhân gay gắt như vậy và hoàn toàn mất cảnh giác. Hiệu quả của những cuộc tấn công dữ dội này không đến từ những lời xúc phạm kia, mà là từ phản ứng vô vọng của các đối thủ tranh cử. Đối với người xem, Trump là người đàn ông mạnh mẽ, trong khi các chính trị gia xung quanh ông trông yếu ớt và hoang mang.

Jeb Bush, người được yêu thích nhất của Đảng Cộng Hòa hồi đầu chiến dịch, đã lặp lại câu này trong nhiều cuộc tranh luận trên truyền hình: “Donald, ông không thể giành vị trí tổng thống nhờ lăng mạ người khác đâu.” Ông ấy đã sai. Hãy xem xét lý do tại sao những lời lăng mạ của Trump lại phát huy tác dụng:

• Đối với Rand Paul, Trump nói: “Tôi chưa bao giờ công kích vẻ ngoài của ông ấy. Và tin tôi đi, có rất nhiều thứ để bàn nếu muốn nói về nó.” Paul đã phản ứng như thế nào? Anh ta mỉm cười, không nói gì - và trông có vẻ yếu ớt.

• Trump liên tục ngắt lời Jeb Bush tội nghiệp bằng những tiếng rít “Sai rồi!” đã thành thương hiệu tai tiếng của ông. Bush đã phản ứng như thế nào? Anh ta cáu kỉnh, “Đừng ngắt lời tôi, thưa ngài!” Khi Trump ngắt lời ông một lần nữa, Bush thở dài hờn dỗi - và trông thật yếu ớt.

• Trong một cuộc tranh luận với Ted Cruz, ông ấy nói, “Ông chính là kẻ nói dối nhiều nhất.” Phản ứng của Cruz? Ông bẽn lẽn mỉm cười, nhìn vào chân mình - và trông thật yếu ớt.

• Trong một cuộc tranh luận khác, ông ấy nói với Marco Rubio rằng anh ấy là một người “nhẹ cân”. Rubio nhún vai, bất lực nhìn những người điều tiết tranh luận - và trông rất yếu ớt.

• Và cuối cùng là Hillary Clinton. Trong một cuộc tranh luận trên TV, ông ta đã ngắt lời bà 25 lần trong 26 phút đầu tiên. Và khi Hillary bảo rằng thật may là Trump không phụ trách luật pháp Mỹ, Trump đáp: “Bởi vì bà sẽ phải ngồi tù.” Một mối đe dọa rõ rành rành ngay giữa trận đấu truyền hình quan trọng nhất năm. Vậy mà bà ấy không nói gì để đáp lại, chỉ đặt micro xuống - và trông có vẻ yếu ớt.

Trump cũng áp đảo các đối thủ chính trị của mình ở cấp độ vô ngôn và liên ngôn: cử chỉ cơ thể của ông ấy là mở rộng nhất, ông ấy nói to nhất và ông ấy không bao giờ để bất kỳ ai ngắt lời mình - đối thủ lẫn người điều tiết cuộc tranh luận.

Trong The Art of Always Being Right (tạm dịch: Nghệ thuật của việc luôn đúng ), Schopenhauer khẳng định rằng cách tốt nhất để phản ứng lại những lời lăng mạ là bằng những lý lẽ thực tế: “Việc giải thích với ai đó một cách từ tốn rằng họ nhầm rồi, họ đã đánh giá sai và đưa ra kết luận thiên lệch... sẽ khiến họ thấy chua chát hơn cả một cụm từ thô thiển, xúc phạm.” [*] Nhưng ông ấy mới là người nhầm! Bởi vì để giải thích bất cứ điều gì với bất cứ ai, trước tiên bạn cần phải nói được cho hết câu. Trump không cho ai sự xa xỉ này - ông ngắt lời tất cả các đối thủ của mình trước khi họ có thể bắt đầu. Trong các cuộc tranh luận nghiêm túc giữa các học giả, cách hiệu quả nhất để phản bác lại người kia có thể là bình tĩnh làm điều đó. Tuy nhiên, trong thế giới của Trump, lý trí thường thất bại trước sự khiêu khích.

⚝ ✽ ⚝

Tại sao sự lăng mạ hiệu quả?

Câu hỏi đặt ra là tại sao những lời lăng mạ lại được việc. Đó là bởi vì chúng làm tổn thương cái tôi của chúng ta. Và khi bản ngã bị thương, chúng ta chìm trong cảm xúc tiêu cực. Những thứ này thường mạnh đến mức khiến khả năng suy luận của chúng ta bị tê liệt ngay lập tức, gây ra sự cố “sập nguồn” trong thời gian ngắn. Vài phút sau, lòng kiêu hãnh bị tổn thương mới giải phóng được sức mạnh thì đã quá muộn để lội ngược dòng, và chúng ta sẽ đứng đó như những kẻ thất bại, tương tự các ví dụ trên.

Trong các buổi “huấn luyện trở lại” của mình, tôi thấy hiện tượng này mỗi khi tôi buông lời xúc phạm vô cớ - vì mục đích luyện tập - vào một người tham gia hội thảo. Họ ngồi đó như một con thỏ trước ánh đèn pha, sững sờ. Chúng ta chưa bao giờ được dạy để phản ứng nhanh chóng và bình tĩnh trước những lời lăng mạ và các chiến thuật tranh luận bất công (ngắt lời, nói tục, trích dẫn sai,...). Trường học là một vườn địa đàng không thực, nơi chúng ta dành hàng giờ để viết bài luận, học thuộc lòng các bài thơ và cách diễn giải chúng. Nhưng khi một đồng nghiệp chọc tức ta bằng lời chế nhạo, “Bài thuyết trình của anh đúng là tệ hại!” chúng ta thấy mình câm nín và chỉ có thể cau có nhìn lại. Sự kiêu hãnh, tự ti và thiếu thực hành khiến những kẻ ác tâm dễ dàng lợi dụng khả năng tự vệ bằng không của nạn nhân.

⚝ ✽ ⚝

Có nên xúc phạm người khác?

Hãy quay lại triết học một chút. Rousseau nói rằng những lời xúc phạm là “lý lẽ” của những người sai. Và điều đó có thể đúng. Schopenhauer cũng sắc sảo không kém khi nhận xét rằng, đúng thì cũng tốt thôi, nhưng được tin tưởng mới là một đẳng cấp khác. Ông viết: “Một người đàn ông có thể đúng một cách khách quan, dẫu là trong con mắt của những người ngoài cuộc, và đôi khi đối với chính mình, anh ta chả tốt đẹp gì?” [*]

Bất cứ ai muốn vươn lên dẫn đầu, và đạt được những gì mình muốn bằng mọi giá, đều có thể dùng cách lăng mạ người khác. Nếu bạn muốn thao túng ai đó, trước tiên cần xác định xem đối thủ có điểm yếu không, có thể tìm thấy chúng ở đâu và bằng cách nào. Đó là ngoại hình? Sự thất bại trong nghề nghiệp hoặc đời tư của họ? Họ ít được công nhận? Những sai lầm quá khứ? Một tai tiếng? Mỗi người đều có điểm yếu. Và nhiệm vụ của bạn là tìm ra chúng, giúp các cuộc công kích cá nhân của bạn trở nên mạnh mẽ hơn.