Chương IX

Mai về đến nhà, tíu tít nói với Dậu:

- Chị ơi, hôm nay em lại giao hàng, bà Nhàn đi vắng, chỉ có ông chồng ở nhà. Ông ấy đo không quen, của mình có hai mươi thước rưỡi, lại lóng cóng đo thế nào thành những hai mươi sáu thước, lợi được mấy thước chị ạ.

Dậu vui vẻ:

- Ừ, cái lão ấy chỉ mê nhẩy đầm, còn việc buôn bán đều do người vợ, chứ lão biết gì đâu. Lúc nào hai chân cũng rún rẩy mà miệng thì cứ "tính tinh tinh, tính tình tình" những cái gì ấy.

Dậu nói xong, hai chị em cùng cười. Bỗng Dậu hỏi:

- Thế họ có giả cho tiền kỳ trước hay không?

- Không!

- Thế kỳ này?

- Không, ông ấy chỉ biên sổ thôi và bảo bà ấy đi vắng để lúc khác lấy tiền.

Dậu há miệng, ngồi ngẩn người, mãi mới nói được, giọng rền rĩ:

- Thôi chết rồi! Lấy tiền đâu mua gà vịt, mai làm giỗ? Thế mà cũng nhắng lên được.

Mai biết mình bị mắng oan, nhưng không cãi lại. Lúc nãy vì được lợi mấy thước "rua", Mai mừng quá nên quên hẳn việc đương cần tiền để mai làm giỗ mẹ. Lúc này nhắc đến, Mai cũng thấy lo như chị, cô băn khuăn hỏi:

- Làm thế nào bây giờ?

- Làm thế nào! Còn làm thế nào được nữa!

Rồi như quá lo, Dậu rươm rướm nước mắt.

Mai ngập ngừng nói:

- Hay vay cụ Tư?

Dậu lườm em, không thèm trả lời. Mai lại tiếp:

- Hay bảo anh Thân vay tiền công trước?

- Nói dễ thế! Mới nhận việc mà đòi vay tiền công.

- Thế thì làm thế nào?

«Làm thế nào? Làm thế nào?» Câu hỏi ấy cứ lẩn quẩn trong óc hai chị em; họ không tìm được phương kế gì giải quyết nổi. Dậu nghĩ đến các thứ hiện có trong nhà, nhưng chẳng có thứ gì đáng giá, duy chỉ còn mấy đôi giầy nhung thêu cườm của ba chị em.

Dậu đứng lên lôi cái rương gỗ ở gầm phản ra, mở khóa lấy ba đôi giầy. Mai trông thấy, thoáng một giây, cô hiểu ngay chị đã nghĩ gì. Khánh đang nằm ở phản, nhổm dậy, chạy lại cầm lấy đôi giầy của mình, ngắm nghía, nét mặt tươi hẳn lên, cô ríu rít nói:

- Đẹp quá chị nhỉ?

Mai cũng vừa tới bên và đương cầm một chiếc giầy trên tay, trả lời Khánh:

- Chuyện! Hồi ấy, me phải đặt làm những ba đồng một đôi đấy.

Dậu lấy tay xoa xoa nhẹ lên mũi giầy có thêu một bông cúc trắng, nhụy bằng hạt cườm màu vàng tươi, giữa những chiếc lá cũng bằng hạt màu xanh xanh, tất cả nổi bật trên nền nhung đen của chiếc giầy.

Cô khẽ bảo:

- Giầy này hồi ấy là diện nhất đấy. Đẹp thật!

Mai nói:

- Giờ thì cổ rồi còn gì nữa!

- Ừ, cổ rồi, nhưng chắc còn bán được.

- Chị định bán?

- Ừ!

- Nhưng bán cho ai?

- Ra đầu phố Hàng Lược, có các hàng giầy cũ…

Khánh thấy nói đến bán, nét mặt buồn thiu, hỏi:

- Chị bán cả giầy của em?

- Bán thì bán cả, chứ còn giầy chị, giầy em gì nữa!

Mai và Khánh lẳng lặng đưa giầy cho Dậu gói lại, lòng tuy tiếc nhưng không dám phàn nàn gì, hai cô đã trông thấy mắt Dậu có ngấn lệ… Dậu mặc chiếc áo dài, với chiếc nón treo trên tường, rồi cầm bọc giầy đi ra cửa. Mai nhìn chị. Bông hoa hồng thêu bằng hạt cườm đỏ tươi, rực rỡ trên mũi giầy của Mai, vẫn còn rõ ràng trong óc cô. Mai tiếc lắm, mặc dù chân cô bây giờ đi đôi giầy ấy đã chật, cô vẫn thích. Cô còn nhớ như in cái tết cuối cùng khi mẹ cô còn sống.

Mẹ sắm cho ba chị em, ba đôi giầy, ba cái quần cẩm châu trắng. Mỗi người mặc một chiếc áo bom-bay hồng, ngoài phủ áo sa-tanh màu da đồng.

Quần và áo tới nay đã rách hết rồi, chỉ còn lại đôi giầy, vì ít có dịp đi đến, nên vẫn mới; thế mà nay phải đem đi bán. Mai thở dài, quay vào, cô thoáng thấy Khánh giơ tay quệt vội nước mắt, nhưng Mai giả vờ như không biết. Lúc sau, Thân đi làm về, không thấy Dậu, anh hỏi Khánh:

- Chị Dậu đâu?

Khánh không trả lời, Mai đáp:

- Chị Dậu đi bán giầy.

Thân ngơ ngác, không hiểu, hỏi lại:

- Bán giầy, giầy nào?

- Giầy cườm của chúng em.

- Sao lại bán, bán làm gì?

Mai đáp:

- Tại hôm nay em đi giao hàng, người ta còn chịu lại, chưa giả tiền, thành mai không có tiền làm giỗ, nên chị Dậu phải đem giầy đi bán.

Thân cau mặt, gắt:

- Cái cô ấy, thật chẳng ra làm sao! Lòng thành có sao cúng nấy, việc gì mà phải cầu kỳ!

Mai cãi lại thay cho Dậu:

- Thế nhưng còn người nọ, người kia. Vả lại, em chưa thấy nhà ai ngày giỗ mẹ lại cúng rau cháo… Đã mời cả bác, lại còn đằng chú Hàn, bà cụ Tư, cô Tần, chẳng lẽ để người ta ngồi không?

- Tôi không bảo ngồi không, nhưng sao không làm mâm cơm rau luộc như ngày thường ấy? Mình sống thế nào, cúng thế, đối với vong hồn đẻ mà còn phải khách sáo nữa sao? Còn bác, chú Hàn hay ai nữa, họ đến nhà ta cốt họp mặt trong một ngày kỷ niệm, ăn cơm cúng để nhớ người đã khuất, như thế mới phải; chứ mình không có, mà làm ra có, đem bán cả giầy đi để làm cỗ thì giá vong hồn đẻ có biết, chắc người cũng chỉ thêm buồn.

- Nói như anh ấy. Ngày giỗ lại bảo luộc rau cúng. Gàn chết người. Tại thế nên chị Dậu với em có dám bảo anh lo tiền đâu.

- Lo ở đâu ra? Việc gì phải lo cho khổ? Mình đã khổ nhiều rồi, lại còn phải cầu kỳ cho khổ thêm. Mà bán giầy được bao nhiêu, chắc gì đủ làm cỗ à?

- Chẳng đủ thì lại lo sau.

Hai anh em đương đối đáp với nhau thì Dậu về.

Mai không thấy chị cầm gói giầy, biết chị đã bán xong rồi. Tự nhiên cô thấy thót ở tim, với một ý nghĩ chợt đến: "Thôi thế là mất, từ bây giờ chẳng còn trông thấy đôi giầy kỷ niệm ấy nữa." Và những lời Thân nói lúc nãy hình như đúng. Đúng thì đúng nhưng mà… mời bao nhiêu người, bưng mâm cỗ chỉ có rau muống, thì không thể đúng được. Dậu vừa cởi áo dài, vừa nói:

- Đi mấy hàng mới có một người mua. Ai cũng chê kiểu cổ, mình bảo có cổ mới bán rẻ.

Quay sang phía Mai, Dậu nói tiếp:

- Cô có biết được bao nhiêu không, ba đồng tất cả.

Mai kêu lên:

- Ba đồng cả ba đôi. Giời ơi! Đẻ đóng ba đồng một đôi, mới đi có ba ngày tết năm ấy.

- Chuyện, mua vải bán áo mà lỵ. Thôi, làm tạm cũng đủ. Tôi thấy người ta mua con gà, khá đáo để, chỉ có mấy hào thôi.

Từ lúc Dậu về, Thân không nói câu nào, lúc này anh đứng dậy, chụp mũ lên đầu, đi thẳng.

Dậu hỏi với theo:

- Kìa anh Thân, đi đâu đấy?

Nhưng Thân không trả lời, cứ đi.

Mai thuật lại những lời Thân vừa nói cho Dậu nghe. Dậu chép miệng, không nói gì. Thực ra, khi đã có tiền, sự lo lắng giảm đi, lòng tiếc đôi giầy lại tăng lên. Dậu cũng như Mai, thấy lời của Thân hơi có lý, nhưng làm cỗ cúng mẹ mà chỉ có rau muống luộc, chẳng ai lại làm như thế.

Chiều hôm ấy, Bảng đến, lúc cả nhà sắp sửa ăn cơm. Thoạt trông thấy Bảng từ ngoài cửa, Dậu đã cau mặt nói với Mai:

- Lại đến ăn hại! Sao mà ghét thế!

Mai nhìn chị, còn đương lạ lùng về câu nói đó thì Bảng đã vào tới nơi, tỏ vẻ sung sướng như người đi xa trở về nhà mình.

Cũng như Khánh, Mai vội reo lên:

- Anh về tàu nào thế?

Bảng vui vẻ:

- Tôi về sáng ngày, chuyến sớm nhất, nhưng còn bận công việc, bây giờ mới tới đây được.

Mai hỏi:

- Sao anh biết? Anh Thân viết thư cho anh à?

Bảng ngạc nhiên, hỏi lại:

- Biết gì cơ? Có việc gì thế?

Đến lượt Mai ngạc nhiên, nhìn Bảng.

Khánh láu táu nói:

- Mai giỗ đẻ em mà lỵ. Lúc nãy, chị Dậu em đã đi mua cả gà, vịt rồi cơ.

Dậu lườm Khánh. Bảng nhìn Dậu:

- Thế à? Thật không may quá, vì mai anh phải xuống Phòng sớm, không ở lại ăn giỗ đẻ được rồi.

Cái tiếng "đẻ" Bảng dùng tự nhiên quá, khiến Dậu sinh ngượng đến nóng cả người. Bảng vẫn tỏ vẻ thản nhiên. Mai nói:

- Em tưởng anh biết giỗ đẻ em, anh về, hóa ra anh lại phải đi ngay. Hay anh ở đến trưa mai vậy, chúng em cúng sớm.

- Không được. Công việc cần lắm! Anh cũng lấy làm tiếc. Thôi để sang năm vậy, còn nhiều lần.

Bảng dằn mạnh vào câu sau, rồi nhìn Dậu, cười tươi tắn. Anh cho là Dậu cũng đồng ý với anh; trong óc anh thầm có câu hỏi: "Phải không em?"

Thoạt thấy Bảng, Dậu khó chịu; cô tưởng Bảng về ăn giỗ, nhưng khi thấy Bảng nói phải đi ngay, tự nhiên Dậu lại có ý mong cho Bảng...; nhưng giá Bảng có ở lại, cô sẽ không thích.

Bảng ngồi được một lúc, chưa thấy Thân về, anh không chờ được lâu. Anh phải lại đằng hãng của sở ngủ để sáng mai theo xe hãng xuống Hải Phòng sớm.

- Kỳ này anh về vội, ít thời giờ quá. Đáng lẽ không rẽ lại đây, nhưng…

Bảng ngừng lại, không nói tiếp, nhưng Dậu hiểu.

Khánh và Mai cố giữ Bảng nhưng không được, đành phải để cho anh đi.

Bảng ra tới cửa, xong lại quay vào gọi Khánh, bảo:

- Khánh ra anh nhờ tí.

Khánh nhanh nhẹn đứng lên, theo Bảng ra cửa.

Bảng mở ví, lấy hai tờ giấy năm đồng, dúi vào tay Khánh, nói nhanh:

- Anh mới lĩnh lương. Anh bớt lại một số đủ tiêu, còn đây em cầm lấy để ăn quà. Đưa anh Thân giữ hộ, và đừng cho các chị biết. Đáng lẽ anh chờ anh Thân về, nhưng anh vội quá.

Nói xong Bảng hấp tấp đi liền.

Mỗi khi Bảng có tiền, anh thường chia sẻ cho Thân, không cho Dậu và Mai biết, vì Bảng biết tính Dậu, cô sẽ xấu hổ khi nhận sự giúp đỡ của mình.

Còn Thân, tính rất khảng khái, không hề nhận sự giúp đỡ của ai. Nhưng đối với Bảng, anh lại rất tự nhiên, coi tiền của Bảng cũng như của mình, và thường nhận tiền của Bảng để chi việc gia đình mà không bao giờ kể lại cho các em biết.

Từ nãy Khánh đứng ngẩn người với số tiền trong tay, nhìn Bảng đi khuất, bây giờ mới chạy vào, quên cả lời Bảng dặn, Khánh mừng rỡ, vừa thở vừa nói:

- Chị Dậu, chị Mai ơi, có tiền, có tiền!

Vừa nói, Khánh vừa giơ tiền cho hai chị xem.

Mai giằng số tiền trong tay Khánh, nói rối rít:

- Ồ, những mười đồng! Ở đâu ra thế Khánh?

Khánh đáp:

- Anh Bảng…

Nhưng Khánh ngừng ngay lại, chợt nhớ tới lời Bảng dặn "đừng nói cho hai chị biết."

Mai hỏi dồn:

- Anh Bảng sao, anh Bảng đưa à?

Khánh cúi đầu, nửa nói, nửa ngừng:

- Nhưng anh ấy dặn em đừng cho các chị biết.

- Sao lại đừng nói, mà tiền gì?

Khánh đáp:

- Anh Bảng cho em ăn quà.

Mai buông một tiếng:

- Ồ!

Rồi cô thở mạnh, bởi cô đã đoán ngay là Bảng cho số tiền ấy, nhưng cô lại cứ muốn hỏi kỹ hơn, kỳ cho Khánh phải nói ra: "Anh Bảng cho em ăn quà."

Mặc dầu câu Khánh vừa trả lời vẫn không ra ngoài sự đoán biết của Mai, cô cũng thấy nhẹ nhõm như người giải được câu đố khó.

Còn Dậu, cũng như Mai, áng chừng số tiền ấy của Bảng, nhưng cô không nói gì cả. Sự cảm phục Bảng vụt có ở trong lòng cô, tự nhiên cô nhớ lại tất cả những cử chỉ cô thường đối với Bảng. Vừa lúc nãy, khi tưởng Bảng chỉ cốt về ăn giỗ mẹ cô, cô đã nói với Mai: "Lại sắp về ăn hại, sao mà ghét thế?"

Bây giờ, thầm nhắc lại câu nói ấy, Dậu thấy hối hận lạ. Mai băn khoăn hỏi Dậu:

- Sao anh ấy lại bảo đừng cho em với chị biết nhỉ, tại sao thế?

Dậu biết tại sao, và vì biết nên trong lòng cô bứt rứt khó chịu thế nào ấy, khi nhận thấy Bảng thật có lòng tốt với anh em cô. Cô trả lời Mai:

- Chắc anh ấy sợ cho chúng mình biết, chúng mình sẽ không nhận chứ gì.

Mai nói:

- Ừ, chắc thế, chứ chẳng nhẽ anh ấy lại bảo giấu chúng mình vì sợ chúng mình sẽ tiêu vào hay sao.

Dậu cười nhẹ:

- Anh ấy đưa cốt để giúp… mà lại sợ thế nữa thì…

Nói xong, không hiểu sao Dậu thấy tự thẹn, hai má lại đỏ ửng. Nhưng Mai không để ý, và như chợt nhớ ra, cô vui vẻ bảo chị:

- Đúng rồi, thảo nào tối hôm kia, đèn của nhà mình có hoa to thế.

Dậu bật cười vì câu nói của Mai, nhớ lại tối hôm kia, sau sau bữa cơm, mấy anh em còn đang ngồi bên ngọn đèn, nói chuyện, lo tính đến món tiền giỗ mẹ, thì Khánh chỉ vào ngọn đèn dầu trên bàn, reo lên:

- Ơ cái đèn, cái đèn có hoa kìa!

Thân nhìn hoa đèn, rồi lại nhìn các em, cười cười, nói đùa cho vui:

- Điềm phát tài đấy, chắc nhà mình sắp có tiền.

Mắt Dậu và Mai sáng lên, một niềm hy vọng không đâu dâng lên trong lòng hai chị em, khi họ nhìn cái hoa đèn mà người ta vẫn cho là điềm phát tài. Song Dậu vẫn cứ nói một câu ngược lại với lòng mong ước của cô:

- Điềm ứng ở chỗ nào ấy, chứ mình còn có tiền ở đâu ra nữa mà hy vọng.

Mai mạnh lòng tin tưởng hơn, cãi lại:

- Biết đâu đấy, đã gọi là điềm phát tài thì tài lộc tự nhiên nó sẽ đến chứ lại.

Thân không có lòng tin như các em, nhưng anh cũng cứ nói đùa thêm một câu cho cả nhà vui lây:

- Ừ, biết đâu đấy, ngộ ngày mai mình ra khỏi cửa, bắt được tiền thì sao.

Dứt lời, Thân chợt nhận ra câu anh vừa nói, trái hẳn với tính tình của anh. Anh thầm nghĩ:

"Giá ví dụ mình có bắt được tiền thật, mình có tiêu không? Không bao giờ mình lại có thể tiêu như thế được, biết đâu gói tiền đó là vốn liếng của cả một gia đình. Nhưng chắc chắn người khác bắt được, họ sẽ tiêu, nếu người khác ấy lại là nhà giầu." Thế rồi Thân lại triết lý lẩn quẩn với những ý tưởng "giai cấp" theo thói quen của anh.

Còn Dậu thì nghĩ đến những món đồ nữ trang bằng vàng của mấy chị em cô. Hôm mẹ cô mất, người dì họ gọi cả ba chị em vào buồng, bảo:

- Nhà có đại tang, các cháu không được đeo các đồ vàng bạc nữa. Tháo tất cả ra để dì giữ hộ, khi nào đoạn tang dì giả lại cho mà đeo.

Rồi cố lấy giọng cảm động, người dì tiếp:

- Các cháu còn bé cả, giữ sao được, người ta lại…

Người dì không nói tiếp nữa, nhưng Dậu hiểu câu người ta đây, người dì muốn chỉ các người bên họ nội cô. Và tiếng "lại" có nghĩa là "lại lấy mất". Vì thế ba chị em cô cắn răng nhịn đau để tháo vội đôi hoa tai đương đeo, trao cho người dì; cả chiếc "lắc" vàng, đeo ở cổ tay Khánh, mà chính người dì đã đánh làm quà cho Khánh vào hồi Tết năm ngoái.

Thế rồi khi đoạn tang, chị em Dậu hỏi người dì, xin lại những thứ nữ trang đó, người dì trở mặt nói:

- Mẹ mày hồi xưa còn nợ tao. Tất cả những thứ ấy cũng chưa đủ giả đâu các con ạ.

Thế là cả ba chị em khóc mà trở về thuật chuyện cho ông bác và Thân nghe.

Bác cáu kỉnh, chửi người dì họ:

- Đồ ăn cướp cơm chim!

Lúc nói câu đó, ông cảm thấy ngường ngượng, ông thoáng nghĩ ruộng nương và đồ đạc của mẹ các cháu để lại, hiện ông còn đang giữ, nhưng ông tự nhủ thầm: "Rồi mình sẽ giả chúng nó chứ, mình sẽ giả chúng nó chứ! Khi chúng nó trưởng thành…"

Với ý nghĩ ấy và ngay lúc bấy giờ, ông rất thật lòng, làm ông hết ngượng, ông lại tiếp tục riếc người dì. Thân yên lặng, chẳng nói nửa lời, mặt anh tím lại, mắt sáng lên, hai đầu lông mày nhíu gần sát nhau.

Bây giờ, nhìn thấy cái hoa đèn, Dậu sực nhớ lại chuyện ấy và mong người dì sẽ trả lại cho chị em cô.

"Phải, nếu có phát tài thì chỉ phát tài việc ấy thôi." Cô nghĩ như thế. Lòng mong mỏi và hy vọng quá mạnh khiến Dậu vui sướng. Nhưng trong cái vui sướng ấy vẫn có một ý nghĩa phản lại:

- Dì ấy không giả lại đâu, làm gì có chuyện ấy.

Vì vậy, vừa hy vọng, vừa lo lắng, cô thầm khấn:

- Lạy Giời cho dì ấy giả chúng con, lạy Giời cho dì ấy giả chúng con.