IV

Buổi chiều ở miền trung du quê Ron buông xuống sao mà trễ nải, sao mà ảm đạm. Nhưng chiều nào thì sau bữa ăn, Ron cũng phải ra đường hóng một tí cho khuây. Nhìn lên những dải đồi bát úp lắm lúc cứ ngỡ như mình đang ăn đậu, ở nhờ một nơi nào xa lạ! Lâu lắm mới thấy có một người đạp xe, vội vã vượt qua rồi lại chìm sâu vào yên ắng đến nao lòng. Tiếng loa công cộng từ phía nông trường bộ thỉnh thoảng lại rộ lên, và đâu đó có tiếng hú gọi đơn độc. Mấy tháng nay về nằm nhà, Ron vẫn chưa thiết gì đem giấy tờ, thủ tục nộp cho địa phương, kể cả giấy sinh hoạt Đảng. Ron cũng không thiết đi chơi, không thiết thăm hỏi ai, kể cả họ hàng, kể cả ủy ban nhân dân thị trấn, kể cả nông trường bộ. Không còn cái hào hứng để tán phét với mấy đồng chí lãnh đạo về tình hình Hà Nội, nhất là vấn đề thời sự. Bây giờ là Ron về hẳn rồi. Chẳng đến thì cũng có lúc đến, chả vội vã gì. Thế rồi Ron cứ tự khất lần, nay bảo mai, mai bảo ngày kia, ngày kia bảo ngày kìa... Và hôm nay thì có vẻ như đã quá ra. Quá thì quá. Chậm thì chậm. Chẳng ai người ta bắt bẻ cái anh đi mấy chục năm bây giờ về nghỉ. Chuyện ấy thì Ron chẳng ngại, chẳng buồn. Chỉ buồn vì nỗi con người ta kể cũng khó lường. Hồi Ron chưa về, vợ anh lúc nào cũng bảo: "Mình nghỉ đi. Chỉ cần có mình ở nhà trông con cho em... Trông vườn tược cho em..." ấy vậy mà mới về được bấy nhiêu ngày mà xem ra đã có nhiều sự khác quá. Hai đứa con trước đây quý bố là thế, bây giờ về, xem ra chúng nó cũng bình thường, thậm chí có lúc chúng xa lánh mình, cái gì cũng mẹ, lúc nào cũng mẹ... Thế mới biết các cụ đã dạy trăm điều đúng cả trăm: "Xa thương, gần thường" mà lỵ. Mọi chuyện đều phải có cái bắt đầu thế nào, mặc dù thực ra thì nó đã bắt đầu rồi. Có hơn trăm ngàn bạc, Ron định đưa cho vợ "muốn làm gì thì làm" ấy, chưa kịp làm gì đã phải cầm xuống lo cho bà Mão. Cũng may là anh em họ tốt, họ gánh đỡ cho tới hai phần rồi. Thời buổi bây giờ làm gì cũng khó quá. Mới đầu vợ Ron tính mua lợn, mua cám, mua ngô, Ron ở nhà chăm, vừa nhàn, vừa vui. Nhưng Ron tính khác. Lợn gà nuôi phải có tay, có kinh nghiệm, mà Ron lại ú ớ cái khoản chăn nuôi lắm, không lường trước, nó dịch cho một cái, có khi mất cả chì lẫn chài! Chi bằng số tiền ấy hẵng cứ gửi vào tiết kiệm. Mình nghèo, cái anh tiết kiệm là chắc nhất. Nhà nước người ta cầm tiền hộ cho mình, vừa yên tâm lại vừa có lãi. Thế là cùng xuôi tai, cùng thống nhất. Đã thống nhất rồi thì cứ thế mà làm, không hiểu sao lại đi nghe người ta gièm pha rằng tiền gửi tiết kiệm chỉ vài ba tháng là coi như mất toi một nửa: "Ơ hay sao lại mất nhỉ" Ron hỏi và vợ anh trả lời ráo hoảnh: "Trượt giá chứ còn sao nữa? Nhà nước mình không kịp trượt giá do con buôn nó chỉ đạo đâu!"- "Thế à? Thế thì rút về!". Nhưng sự việc không phải đơn giản thế. Ron cầm sổ ra xin rút, người ta trả lời: "Bác gửi dài hạn kia mà?"- "Tôi có biết dài với ngắn gì đâu. Gửi là gửi mà rút là rút, tôi cần thì tôi rút chứ lỵ!" - "Thế trước khi gửi bác không xem quy định chung à?"- "Không!"- "Vậy yêu cầu bây giờ bác xem". - "Tôi mong các cô thông cảm, tôi mới về hưu nên chưa quen..." - "Chúng em cũng mong bác thông cảm cho chúng em. Nguyên tắc quy định là..."- "Nguyên tắc con khỉ! Quan liêu nó vừa vừa chứ!"- "Ơ kìa, có bác quan liêu thì có..." - "Không quan liêu thì cửa quyền..." Ron ức quá quẳng sổ đấy, đùng đùng bỏ về. "Đấy các cô muốn ăn cướp thì cứ việc!"

Về tới nhà rồi mà anh vẫn còn tức run người lên. ở tỉnh lẻ nó khổ thế? Mà đã bảo là gửi rồi thì cũng phải để cho nó nóng chỗ cái đã, vừa mới gửi đã đòi rút, ai chả tức! Cứ tính quẩn, nghe quẩn ba cái bà ngồi lê ở cổng nông trường bộ, về nhà sinh sự, thật chả ai người ta ngửi được!

Vợ Ron không nói không rằng, chị biết không thể giải thích được cho Ron bèn lẳng lẳng đội nón ra quỹ tiết kiệm, nói ngon nói ngọt thế nào, cuối cùng người ta cũng thông cảm mà linh hoạt cho rút. Thật hú vía. Cũng chính vì thế không khí gia đình mới trở nên nặng nề. Mấy hôm trước thì còn "Mình ơi... mình này..." Mình mình như thế, có đến con kiến trong lỗ cũng phải bò ra. Thế nhưng ngày nào "mình" cũng cứ nằm nhà, đi đi lại lại, lẩn thà lẩn thẩn như cái bóng, đến nồi cơm cũng chả thèm nấu, đem cây giống về nhờ "mình" giâm hộ mà "mình" cũng quên, để thối cả gốc! Con cái học hành thế nào "mình" cũng chả biết. Hơn thế, sáng nào "mình" cũng ra chợ ngó nghiêng rồi đem về vài tờ báo, rồi "mình" ngồi đọc! Báo với chả chí. Có mà báo cô, báo hại chứ thời buổi bây giờ ngồi không mà đọc báo! "Mình" đừng tưởng lương hưu của "mình" gạo sổ của "mình" đã là ghê lắm! Lương của mình may ra đủ cho khoản chè lá với lại mua thuốc lào, dăm bánh xà phòng là cùng! Thế còn em và con thì "mình" tính thế nào? Rồi lại thêm cậu Trào sang: "Em thấy anh cứ ở nhà mãi, nó mụ người đi. Hay là anh sang nhà em, em chỉ cho mấy đám đất đầu thừa, đuôi thẹo vỡ ra trồng sắn?" Thú thực thì Ron cũng thích có việc gì đó làm. Nhưng hễ cứ động đến dao cuốc là tay chân rủn ra. Làm như thế, kết quả cũng manh mún lắm. Nhưng cái chính là người ta nhìn vào, đi mấy chục năm, về nhà làm cái gì cho ra làm, ai lại đi khòm lưng xuống mà vỡ đất "đầu thừa đuôi thẹo" mới nghe cũng chưa được chứ nói gì làm? Ai chứ Ron thì thà chết anh cũng không bệ rạc thế! Nghĩ vậy nên Ron lờ đi. Anh cầm điếu cày lên rít. Rít hết điếu này tới điếu khác. Đó là những hơi thuốc lào đầy tính toán. Thà xin ra ngoài nhận chân gác cổng hợp đồng cho một cơ quan nào đó còn hơn. Mình quen ở tập thể, sinh hoạt tập thể, làm chủ tập thể rồi, bây giờ về nhà, cái gì cũng thấy nó chướng mắt. Chướng mắt mà nói tức thì là anh lắm điều. Té ra nguồn vui còn mỗi điếu thuốc lào. Từ ngày về nhà, Ron hút thuốc lào không còn kén chọn như trước nữa. Cái điếu cày của Ron mới đầu cũng sạch sẽ, nhưng điếu sạch phải có thuốc ngon. Mà ở xứ này thuốc ngon kiếm đâu ra? Đã thuốc không ngon lại còn bán đắt. Đắt gấp hai Hà Nội. Hà Nội cái gì cũng tiện. Tắm thì gánh nước máy về nhà, tha hồ dội. Thực tình, mấy hôm đầu về nhà, nghĩ tới tắm giặt là Ron rùng mình. Cả xóm có mỗi cái ao, nước ăn cũng đấy mà tắm giặt cũng đấy! Muốn sạch thì ra sông. Mới đầu Ron ra sông thật. Nhưng rồi xa, nhưng rồi người ta thấy Ron đi tắm mà cũng kỳ công quá, người ta hỏi, thành thử cũng ngại. Ngại thì gánh nước về nhà mà tắm. Nhà có mỗi cái vại chứa nước ăn, vợ con nó còn chịu được nữa là mình. Thế rồi quen dần. Ron tính số xi măng, sắt thép đem về để xây giếng, nhưng vợ Ron không nghe. Xây giếng phải mất nhiều gạch lắm, mà gạch thì chưa ai rỗi mà đóng! Nói thế tức là nói kháy nhau chứ có vui vẻ gì. Thế thì cho cậu Trào mượn xây nhà vậy. Cho cậu Trào mượn bao giờ anh chị làm nhà cậu ấy trả! Quanh đi quẩn lại, việc gì cũng chẳng ra việc gì. Ron lại hút thuốc. Hút thuốc và hút thuốc, suốt đêm ngồi nghĩ miên man, nghĩ mãi chẳng đâu vào đâu thành thử lại hút thuốc. Suốt ngày ra quẩn vào quanh, tính làm việc này, việc khác, nhưng rồi làm gì cũng chán, thành thử lại hút thuốc. Có hôm vợ Ron đã nhắc khéo. "Ông không lo giữ sức, cứ thức đêm ngồi chò chõ hút thuốc lào vặt thế, rạc người ra mất!". Dạo này vợ Ron gọi Ron là "ông" rồi! Sợ tốn tiền thì có chứ sức khỏe của Ron, Ron biết chứ. Đã thế Ron thôi vậy. Tính Ron đã nói là làm. Sống ở trên đời để người ta khinh Ron không chịu được. Thiên hạ khinh mặc người ta, đằng này vợ khinh thì quá lắm. Ron sẽ thôi thuốc. Không hút thuốc cũng chẳng chết! Vả lại ở xứ này, thuốc hôi xì xì, quả hút vào nghe cứ nóng ran cả ngực lên thật!

Và thế là sáng hôm ấy, khi con bé cái Tho và con bé cái Thi đang cạo quèn quẹt chảo cơm rang. Ron ngồi cửa nhà trên, gọi:

- Thi ơi, đem cho bố cái điếu.

Túm tóc đuôi gà của con bé ngúng nguẩy một lúc rồi rời chảo cơm, đôi chân trần đen nhẻm của nó hớt hải chạy lên nhà, lấy điếu cho bố. Nó còn nhanh nhảu cầm cả bó đóm, hộp thuốc và cái đèn hoa kỳ đặt trước mặt bố. Ron kéo con vào lòng hôn "chụt" một cái, rồi buông nó ra. Lòng anh chợt dâng lên tình cảm mà trước nay chưa bao giờ thấy. Anh lại gọi bé Tho:

- Tho ơi, cầm cho bố con dao rựa lên đây!

Bé Tho tưởng bố cần dao chẻ đóm, nó vừa xách con dao, vừa quệt mũi nói:

- Đóm còn khối ra...

- Không, bố làm cái này.

Hai con bé đứng trên thềm trố mắt nhìn bố cầm dao chẻ điếu. Nước điếu chảy tràn cả vào chân Ron. Vợ Ron từ dưới bếp lên, chị sợ quá lảng ra sau nhà chùi nước mắt.

- Từ nay bố không hút thuốc nữa.

Ron nói rồi lặng lẽ cầm chổi quét thềm. Hai con bé vừa sợ vừa không hiểu nhìn nhau. Rồi ra vẻ liền chị, con bé cái Tho mắng em:

- Cất đèn đi! Ai bao mày đem đèn ra đây?

***

Bây giờ thôi thuốc Ron sinh ra nghiện thắp đèn! Té ra người ta cũng có lắm cái để mà nghiện thật! Từ hôm chẻ điếu không hút thuốc lào nữa, Ron ngơ ngẩn quá ra, lắm lúc anh định sắm lại điếu, nhưng rồi nghĩ tới sự việc chẻ điếu các con đã chứng giám, giờ mà hút lại, chắc chúng nó cũng im mồm. Nhưng bụng chúng nghĩ gì có trời biết! "Từ nay bố không hút thuốc nữa?". Đó là một lời thề! Đối với ai thì được, nhưng đối với con mà nói một đằng, làm một nẻo, sau này hậu quả khôn lường. ấy là Ron nhớ tới câu nói của tay Khoái. Mới đầu Ron cũng không để ý, cứ sáng ra vợ đi làm rồi, con đi học rồi, ở nhà một mình, Ron cảm thấy chống chếnh. Miền trung du quê Ron mùa này, mưa chẳng ra mưa, nắng chẳng ra nắng. Trời lúc nào cũng thâm u, có cảm giác như sấp mưa, lại cũng có cảm giác như sắp nắng! ở ngoài sân thì thấy trời sang sáng, mà vào nhà lại thấy trời như sắp sập tối. Thành thử hễ cứ bước vào nhà, việc đầu tiên khiến Ron chú ý là phải thắp đèn. Cây đèn hoa kỳ từ ngày Ron thôi hút thuốc, cũng trở nên cô độc! Nhưng mà thắp lên, dẫu không để làm gì, hình như ngọn lửa cũng đem lại một ý nghĩa nhất định. Thế nhưng nếu như ngọn lửa riu riu cháy suốt ngày ở trong xó nhà mà không ai nhắc tới, dẫu nó có soi sáng được chút đỉnh vài thứ vật dụng xung quanh, thì cuối cùng chính ngọn lửa lại trở nên cô độc! Có lẽ vì vậy mà Ron hay thay đổi chỗ để đèn. Mỗi lần bước vào nhà, thế nào Ron cũng cầm đèn, khi thì đặt nó lên bàn thờ, lúc lại để xuống chân giường. Khi anh đem ra ngoài cửa, lúc để trong cái hốc gần lối ra vào buồng. Có khi Ron để đèn ngay trên cái phản gỗ xoan, cạnh mình, ngồi thừ cùng nó suốt cả tiếng đồng hồ. Rồi lại đứng lên, để nó vào chỗ nào đó. Tất cả những sự thay đổi ấy Ron hoàn toàn không để ý. Anh làm việc ấy như làm tất cả những việc mà anh đã làm. Nó cũng giống như khi khát nước thì ta tìm nước, khi thèm thuốc thì ta cầm điếu lên, cho thuốc vào nõ, rồi châm lửa, rồi rít! Hai đứa con Ron buổi sáng đi học, vắng nhà đã đành. Nhưng chiều chúng nó cũng đi. Đứa lên cơ quan với mẹ. Đứa đi kiếm củi, hái rau, hoặc làm cái gì đó ngoài ruộng, ngoài vườn. Thỉnh thoảng có hôm cả hai chị em cùng ở nhà hí húi trồng hoa trồng rau, hoặc trồng cây gì đó. Lắm lúc Ron muốn gọi con lại chơi, nhưng các con cứ có cái gì đấy sờ sợ bố.

Một hôm, cũng khoảng chiều chiều, hai con đang chơi ngoài vại nước, Ron mặc quân phục chỉnh tề, rủ chúng đi chơi. Nhưng cả hai đứa cùng có lý do:

- Con sắp gạo rồi, bố cho em đi chơi đi.

Bé Thi nũng nịu:

- ứ, chị Tho đi thì con mới đi cơ...

Ron đành lủi thủi ra bưu điện thị trấn một mình. Anh quyết viết lá thư cho thủ trưởng K. Lá thư có thể đếm được hàng trăm chữ chán, hàng trăm chữ buồn!

Ron không ngờ, khi anh về tới đầu ngõ, nghe tiếng con cái Tho mách mẹ.

- Mẹ ơi, hôm nào mẹ về mà xem, sợ lắm cơ.

- Tiên tật nhà cô, sợ sợ cái gì?

- Mẹ hỏi cái Thi mà xem, con không nói điêu đâu.

Hình như vợ Ron nghiến răng lại, túm áo con bé:

- Cái gì? Sao mày cứ úp úp, mở mở thế, hả?

- Con thấy bố làm sao ý.

- Làm sao?

- Con đã bảo là con không biết. Nhưng cơ mà...

- Cơ mà cái gì?

- Con thấy bố cứ suốt ngày đốt đèn!

- Tiên tật nhà cô, đốt đèn thì việc gì mà sợ?

- Hôm qua con vào tắt đèn đi. Một lúc sau bố vào nhà, bố lại đốt lên. Con lại tắt. Bố lại đốt đến ba bốn lần cơ. Con... sợ...

Ron nghe rõ tiếng vợ anh thở dài. Rồi im lặng. Anh cảm thấy người run lên, bước quay ra đường cái. Anh không muốn để vợ con biết chuyện ấy bị lộ. Ngày mai bố sẽ không thắp đèn nữa, con ạ. Bố thề là bố thôi không thắp đèn nữa. Cũng như bố đã thề không hút thuốc. Có cái gì mà phải sợ? Rồi có thể bố lại ra đi, nhưng lần này, nếu bố ra đi thì bố sẽ không theo con đường cũ nữa. Nhất định bố sẽ bình tĩnh làm lại từ đầu. Anh con cả của ông K. đã hứa giúp bố. Nếu bố thích thì nhất định bác ấy sẽ giúp...