PHẦN III - Chương 1 NÚI RỪNG VÙNG SAN BERNARDINO
Chỉ có hai khả năng, - Paul Hazzard nói - Một là ta rơi xuống cái hố rất sâu, hai là xuống sông Mississippi rồi.
Chiếc Ford mui trần mang biển số bang Texas của chúng tôi đang là đang chúi mũi xuống, nếu tôi không ghì chặt tay lái thì đã húc đầu vào kính chắn gió rồi. Paul mở cửa bước xuống xem, mới đi được hai mét đã bị sương mù nuốt chửng, mất tăm. Anh hiện ra, đến tựa cửa xe bên tôi.
— Chắc không rơi xuống sông. Không thấy có thuyền bè. Chắc xuống hố thôi. Nhưng sao có tiếng ùng ục rất lạ.
Anh ta cười phá lên.
— Chắc thế. Mình cũng buồn cười đến ngạt thở luôn. Nhưng còn phải làm gì nữa chứ, chỉ cười thôi à?
Cảnh tượng thật lạ lùng: Sương mù dầy đặc đến nỗi chỉ trông thấy nửa trên người anh ta. “Cặp giò của anh đâu rồi?” Như cảnh quay kỹ xảo trong phim ấy! Anh ta bảo: “Nhấn còi”.
Tôi ngoan ngoãn bấm còi tuy thầm cho là vô ích: Ngoài hai mươi thước chẳng có ai nghe thấy. Hôm nay là ngày 10 tháng giêng, ở Louisiane, phía Tây Nam New Orleans, đại khái gần một thành phố nhỏ tên là Larose.
— Nữa.
— Hết điện mất.
— Còn hơn là ngồi trong xe hết đêm. Mà nó lại đang lún.
Quả thật độ nghiêng tăng thêm, nói theo ngôn ngữ hàng hải thì chiếc Ford càng lúc càng lật sang bên phải. Và tiếng ùng ục nghe rất rõ. Chúng tôi từ bang Texas kế cận sang đây. Paul Hazzard vừa mừng năm mới bên Arizona cùng với gia đình tôi. Anh đã góp phần đáng kể tạo không khí hội hè, nhưng tôi thấy ngay anh ta đến trang trại không phải chỉ để chén chú chén anh. Anh kéo tôi ra một chỗ thầm thì: “Có muốn làm wildcater với tôi không?” Tôi pha trò: “Đừng có rủ rê làm trò bậy bạ”. Thực ra tôi có biết wildcater là cái quái gì đâu. Anh ta giảng giải: Dịch sát nghĩa là “người thu hoạch hoang dã”, tức là người tìm kiếm và khai thác dầu mỏ trong những khu vực không thuộc quyền các công ty lớn rồi bán lại cho họ, được thùng nào bán thùng ấy. ”Tại sao tôi trở thành wildcater? - Vì anh sẽ được vài triệu đô nhiều ít gì cũng được khoản lợi tức kha khá hàng tháng. Mà chẳng phải bỏ ra xu nào nếu anh không muốn”. Tôi lại hay chuộng những áp phe thu lãi nhiều mà không phải bỏ vốn.
— Bóp còi nữa. Từng tiếng ngắn thôi.
Tôi nhấn theo điệu bài “Đến với anh, hỡi gà mái thân thương”. Paul hể hả reo lên: “A, nghe biết liền: Marseillaise hử?” Vẫn giảng giải về dân wildcater, anh ta tiếp: Vấn đề chính không phải ở chỗ kiếm được vốn mà là kiếm ra dầu. Tôi cũng đoán biết được như vậy. Thế giải quyết vấn đề bằng cách nào? Ồ, dễ ợt: Thuê được tay chuyên viên thật cừ, kiếm ra cái mũi thính nhất, xác định thật chính xác nơi có dầu. Phương pháp cổ điển: Tuyển mộ một kỹ sư. Nhưng Paul biết có một tay còn giỏi hơn cả kỹ sư, một gã ở Louisiane “có cái mũi huyền thoại”.
— Tiếp tục chơi Marseillaise nữa, - Paul giục. - Nhưng phải nhảy xuống, xe đang lún sâu lắm.
Đừng hòng, tôi sẽ chìm cùng với con tàu. Dù sao, chính tôi đã thuê chiếc xe khốn kiếp này!
Tôi tiếp tục chơi dương cầm bài “Đến với anh, gà mái”. Đang nhấn còi thì ánh đèn pha bỗng chọc thủng màn sương, chiếc xe tải nhỏ hiện ra, một người xuống xe đến hỏi tôi nhiều thứ bằng tiếng Pháp, nhất là hỏi chúng tôi sao dám vào vườn ông ta mà bóp còi inh ỏi theo điệu Trên Cây Cầu Avignon thế này?
— Anh nói được tiếng Pháp chứ? - Thibodeaux hỏi tôi.
Tôi tin là được. Ông ta nói một câu gì đó, theo tôi hiểu, đó cũng có thể là tiếng Croate. Lẽ dĩ nhiên tôi không nhúc nhích.
— Anh hiểu tôi nói gì chứ?
— Không hiểu hết.
— Anh tin chắc là anh biết tiếng Pháp?
Tôi thanh minh: Theo tôi sở dĩ có khó khăn này là vì tôi sinh ra ở St. Tropez. Ông ta nói không biết St. Tropez ở đâu, chưa hề nghe nói đến. Ở miền Nam nước Pháp, một nơi heo hút, quê mùa, toàn những dân cù lần nói thứ tiếng Pháp cổ lỗ không giống tiếng Paris, tất nhiên. Tôi nói tiếng Pháp St. Tropez còn ông ta có lẽ nói tiếng vùng Paris, hai người không hiểu được nhau là chuyện bình thường.
Phải nói thế vì sợ ông già tốt bụng này nhảy xổ vào tôi. Ông có đôi bàn tay to như cuốn danh bạ điện thoại, cao lớn như Paul Hazzard nhưng nặng cân hơn nhiều. Tuy đã bảy chục xuân xanh nhưng xem ra ông có thể cho tôi cái bạt tai văng ra tận giữa vịnh Mexico là ít. Vả lại, người có “cái mũi huyền thoại” Hazzard vừa nói tới lại chính là ông này.
Ông chăm chú nhìn mặt tôi rồi bất thình lình bật cười:
— Đúng là dân ba láp chính hiệu!
Bằng tiếng Pháp gần như bình thường. Ông già chơi xỏ tôi!
— Ông cũng chả kém cạnh gì!
Ông ta chẳng lạ gì St. Tropez, đã nghe nói đến vùng ấy, nơi thiên hạ cởi truồng đi trên bờ biển. Ông mời uống whisky đựng trong chiếc hũ nhỏ, chắc là rượu do ông tự nấu với danh nghĩa người nấu rượu lậu có môn bài. Tên là Thibodeaux trùng tên với thành phố gần đây, tên tục là Duke. Chúng tôi lần lượt tợp rượu và có lẽ rượu nặng làm tôi cảm thấy sương mù đang tan. Đã nhìn rõ ngôi nhà chúng tôi đang ngồi, nó to rộng hơn lúc nãy thoạt nhìn; sau này đi xem kỹ mới biết: Bên trong nhà sang trọng cực kỳ, nhìn vẻ bên ngoài không thể ngờ tới. Chỗ chúng tôi ngồi là một hàng hiên rất mẫu, đặt chiếc ghế bành xích đu cũng rất mẫu. Thibodeaux ngồi trên chiếc ghế đó, đung đưa, hình ảnh sinh động của hạnh phúc hoàn toàn.
— Vùng này có cá sấu không?
— Một ít. Anh cần?
Bây giờ sương mù tan rất nhanh. Để lộ ra thửa vườn gợi nhớ những thửa vườn trong các đại khách sạn Florida. Chỉ khác một điều: Trong vườn có tiếng động không rõ là tiếng gì, nó giống tiếng hổn hển của máy móc cơ khí. Paul Hazzard chắc nghe đã thạo, lên tiếng hỏi: “Ngày được mấy thùng?”.
Thibodeaux giơ bàn tay phải, cụp một ngón cái: Bốn. Paul: “Mỗi ngày thu nhập được một trăm, trăm hai chục đô la nhỉ!”
Ông già đặt hũ rượu xuống, ngồi thụt sâu vào ghế vớ chiếc đàn guimbarde bật nhẹ cái lưỡi thép với vẻ đinh ninh ông đang chơi đàn.
— Gần được.
— Các giếng khác?
Đàn nín bạt. Tay phải giơ lên: Năm giếng nữa. Đàn lại bập bùng. “Mỗi giếng ngày được mấy thùng?” ba thùng. Tổng cộng mười lăm thùng. Cộng bốn thùng của giếng thứ nhất, được mười chín. Thibodeaux lại phừng phừng ranh mãnh nhìn tôi. Ông già đúng là đang đóng phim một chút, nhưng không sao, tôi cũng thấy thích.
— Thấy rồi chứ, - Paul nói. - Đây là điều tôi muốn chỉ cho anh thấy, vì nó mà tôi lôi anh đến tận đây, ngoài những lý do khác. Những con số vừa nói hoàn toàn chính xác cả. Anh có thể kiểm chứng. Thibodeaux là một wildcater, cỡ nhỏ thôi...
— Có chú ý đến mọi sự khác nhau, - ông già bổ sung.
— Ông ta có sáu giếng, lấy được mỗi ngày mười chín thùng. Lãi ròng: Khoảng năm trăm đô mỗi ngày. Anh biết ông ta phải làm gì để thu được số lãi ấy không?
Đàn càng tưng tưng ầm ĩ hơn. Sương tan hết, bầu trời Louisiane đẹp vô cùng.
— Hoàn toàn ”không phải làm gì". Và không phải bỏ ra một xu.
*Ở một nơi nào đó trên đất Pháp, ở Boulogne Billancourt, ở Colombey Deux Eglises hoặc Saint Quay Portrieux chẳng hạn, bạn có một mảnh vườn. Giả dụ bạn nảy ra ý tìm dầu mỏ trong vườn. Hơn nữa, giả dụ bạn tìm thấy nó. Lúc ấy bạn cũng đừng vội may sắm bộ cánh hoàng tử Ả Rập. Lòng đất là dinh cơ riêng của bạn không thuộc quyền sở hữu của bạn, vậy chỗ dầu dưới đó cũng không phải của bạn. Bên Hoa Kỳ thì khác. Bên ấy không những bạn có quyền khai thác toàn bộ số dầu nằm dưới hai luống cà chua trong vườn nhà bạn, mà còn được phép tha hồ bán cho ai trả giá cao nhất. Hơn nữa, bạn chẳng cần có vườn riêng hoặc có một tấc đất nào cả, rồi bạn sẽ hiểu.
Ta hãy trở lại giả thiết ban nãy: Bạn có mảnh vườn, bạn cho rằng, có thể đúng có thể sai, bên dưới có túi dầu. Tất nhiên bạn nghĩ đến việc khoan một cái giếng. Mọi việc bắt đầu từ điểm này đây. Muốn khoan giếng phải có tiền, nhưng bạn không có. Đừng buồn vội. Trước hết phải thuê một hoặc nhiều chuyên viên đến khảo sát. Phải là những người được đào tạo trong nghề ở đại học Texas, đã có kinh nghiệm vài năm hành nghề ở ngay Texas hoặc ở California, Ả Rập Saudi chẳng hạn. Có nhiều chuyên viên cỡ đó, họ có thể đảm bảo phát hiện có dầu dưới gốc cà chua trong vườn bạn hoặc dưới bụi cỏ ngoài thảo nguyên với xác xuất chừng sáu chục phần trăm. Dĩ nhiên bạn phải trả công cho các chuyên viên. Phải mua sắm vật liệu, dựng dàn khoan trong vườn nhà, tiền công thợ. Tổng cộng lại mọi khoản chi phí, bảo hiểm, mỗi giếng ngốn của bạn năm chục ngàn đô. Mỗi đô ăn bốn franc rưỡi vị chi thành hai trăm hai lăm ngàn franc, hai mươi ươi hai triệu rưỡi xu.
Nhưng trong tay bạn ngay đồng xu đầu tiên cũng chẳng có.
Không sao.
Có một sự khác biệt nổi bật, đập vào mắt mọi người giữa hai cách quảng cáo của ngân hàng Pháp và ngân hàng Mỹ. Ngân hàng Pháp dõng dạc tuyên bố: “Hãy mang tiền của quý khách gửi cho chúng tôi“. Ngân hàng Mỹ: “Nếu quý khách cần đến một triệu đôla xin mời tới gặp chúng tôi” (If you need a million dollars, come to see us).
Số 50.000 đôla bạn đang cần, bạn chỉ việc đến vay ngân hàng. Tất cả. Ngân hàng thực hiện một số biện pháp đảm bảo, ví dụ: Kiểm tra để biết chắc có dầu dưới luống cà chua. Họ sẽ mở két bạc nhanh đến mức chính bạn sẽ kinh ngạc. Họ đồng ý cho bạn trả nợ rải ra trong mười năm, lãi suất 12 phần trăm một năm. Như vậy mỗi tháng bạn phải nộp cho họ, kể cả tiền lãi: 916 đôla. Tổn phí không chỉ có vậy (trong trường hợp tìm được dầu). Bạn còn phải nộp thuế, tuy không nặng như mọi người tưởng. Bạn chỉ là wildcater cỡ nhỏ, nghĩa là mỗi ngày sản xuất dưới một ngàn thùng, bạn sẽ được hưởng thuế suất ưu đãi (nhà nước khuyến khích việc tư nhân tìm kiếm dầu). Mỗi thùng dầu phải chịu thuế 7 phần trăm, tức 2,66 đôla. Một khoán thuế khác, “thuế một phần tư”, bạn nộp 30 phần trăm trên giá bán một thùng dầu 15,50 đôla, tức 6,75 đôla. Sau hết, khi đặt giàn bơm, lấy được dầu, bạn phải chi các phí tổn khai thác: Bảo dưỡng thiết bị, cung cấp năng lượng, giấy tờ, giẻ lau, chó giữ nhà hoặc chuông báo động để kẻ trộm khỏi vào lấy dầu lúc bạn nằm ngủ. Tổng cộng 3,26 đôla.
Bạn cộng tất cả lại: 2,66 với 6,75 và 3,26 thành 12,67 đôla mỗi thùng. Trong một tháng có ba mươi ngày, phải chi hết 380 đôla 10 xu. Nếu mỗi giếng cung cấp một ngày ba thùng - mức thấp nhất - bạn nhân lên với ba thành 1.140,30 đôla phí tổn mỗi tháng. Thêm trả tiền ngân hàng 916 đôla. Tính hết tất tật: 1.140,30 cộng 916 thành 2.056,30 đôla.
Xin bạn nhớ kỹ con số này cho.
Ai sẽ mua cho bạn số dầu bơm từ vườn cà chua nhà bạn? Các công ty lớn, mua với mọi sự thuận lợi cho bạn. Đồng nghiệp với nhau mà. Bạn bán mỗi ngày ba thùng cho Exxon hoặc Gulf. Mỗi thùng chứa 42 gallon, mỗi gallon là 3,7854 lít. Một thùng dầu như vậy chứa 158.99 lít. Exxon, hoặc Gulf trả cho bạn 38 đô. Giếng của bạn khai thác mỗi ngày ba thùng, bạn được 114 đô một ngày, 3.420 đôla một tháng 30 ngày. Chi phí mất 2.056,30, bạn còn lãi 1.363,70 đôla, trừ đi 20 đôla bảo hiểm còn được 1.343,70 đôla tức 6.046,65 franc Pháp, tức 6.046,65 franc Pháp. Số tiền đút túi đàng hoàng mà chẳng phải động chân động tay gì hết, ngoài việc ngồi lên ghế nệm xích đu hút thuốc vặt.
Như đã thỏa thuận từ nãy, với sản lượng ba thùng - ngay bạn chỉ là một wildcater cỡ (rất) nhỏ, không có lệ luật nào ngăn các bạn làm lại cuộc vận động ngân hàng bỏ vốn, nhất là khi giếng thứ nhất đã thành công, để bạn khoan thêm thật nhiều giếng giữa các gốc cà chua. Và bạn cứ việc nhân 6.046,65 franc lên với số giếng.
Cũng như đã thỏa thuận với nhau, nếu bạn không hút được giọt nào, bạn vẫn cứ phải trả nợ ngân hàng. Chẳng cuộc phiêu lưu nào không có bất trắc.
Chưa hết. Bạn đã tìm thấy dầu trong vườn nhà, trong đầu tất nhiên sẽ nẩy ra nhiều ý khác (bạn thật là quái quỉ!). Ví dụ: Gạ người hàng xóm đứng “tên bạn“, khoan giếng trong vườn ”anh ta”. Luật cho phép thế, nếu anh hàng xóm bằng lòng. Nhưng không phải anh ta đứng vay tiền ngân hàng mà vẫn là bạn. Luật còn quy định: Nếu có dầu bạn phải trả cho chủ vườn 5,40 đôla mỗi thùng. Thành 480 đôla một tháng. Giả dụ chiếc giếng trong vườn người hàng xóm cho mức thấp nhất ba thùng ngày, bạn sẽ được: 1.343,30 trừ 480 còn 863 đôla trừ hết các khoản thuế má.
Nếu bạn khoan nhiều giếng trong vườn hàng xóm... Nếu bạn có nhiều hàng xóm dễ tính, hoặc lười biếng...
Tôi hỏi Thibodeaux: “Liệu tôi có sai không khi nghĩ rằng ông có khoan đôi ba giếng trong vườn hàng xóm?”
Chiếc guimbarde không im cho. Tuy Paul Hazzard và tôi đã ở đây mấy tiếng rồi. Chủ nhà mời ăn trưa với gia đình, một đàn Thibodeaux đủ mọi lứa tuổi và giới tính. Cuối bữa, vị trưởng tộc lại nhảy lên ghế xích đu, vừa tủm tỉm vừa gẩy bài “Ôi Suzannah”. Mãi mới thú nhận:
— Có, cũng có khoan đôi cái chỗ này chỗ kia.
— Bao nhiêu?
Ôi Suzannah lần thứ mười sáu hoặc mười bảy.
— 67 giếng có dầu.
— Là bao nhiêu thùng tất cả?
Ôi Suzannah...
— Cứ cho là 220 đi, anh bạn trẻ.
— Đã tính vào đây số 19 thùng, ngày của vườn nhà chưa?
Ôi Suzannah...
— Úi dào, anh bạn!
— 19 thùng ngày của giếng nhà cộng 201 thùng ngày của các giếng hàng xóm, thành... 68.915 đôla và 90 xu nếu tôi không lầm. Đúng không.
Ông già nhún vai. Chẳng có ý kiến. Ôi Suzannah! Đàn vẫn rít lên. Sáng danh Chúa! 68.915 đôla một tháng, trừ hết các thứ thuế. Tức 310.117,50 franc Pháp. Tôi tìm ánh mắt Paul Hazzard và phát hiện thằng thộn đang chết vì cười. Hắn nói:
— Thuyết phục ông già làm việc cho ta không dễ đâu. Tôi đã hỏi bốn lần. Cả bốn lần đều bị từ chối.
— Tại sao?
— Ông già thích chữ nhàn hơn!
"Chữ nhàn! Thế đấy. Với 32 triệu xu mỗi tháng. Chỉ ngồi gẩy đàn chơi.
Thibodeaux buông đàn, vươn vai, ngáp, mút một ngụm trong hũ, tủm tỉm cười bảo tôi:
— Thử đưa ra một lý lẽ nào lọt tai để tôi chịu đi với các anh khắp mấy bang Texas, Oklahoma, từ bỏ cuộc sống an nhàn ở nhà mình.
Ôi Suzannah!