CÁI QUẦN SẠCH

Lúc nhỏ, tôi thích đọc sách tâm lý. Ở Đại học Sư phạm tôi lại được học môn tâm lý trẻ em. Khi ra dạy tôi thích để ý đến tâm lý học sinh. Nhờ đó, tôi đoán tâm trạng học sinh khá đúng. Người ta bảo: «Đôi mắt là cửa sổ của tâm hồn». Tôi hay nhìn tâm hồn các em qua hai khung cửa sổ nhỏ đó.

Có một lần ở trường Trung học Long Khánh, trong giờ học, tôi đang vẽ hình trên bảng. Như linh cảm một điều gì, tôi ngưng vẽ quay ngoắt lại nhìn xuống lớp. Tôi thẳng tay chỉ hai em ở bàn cuối, hét to:

- Đêm cuốn lịch Play boy lên đây!

Lịch Play boy là lịch có hình khỏa thân tục tĩu, rất phổ biến một cách lén lút trên thị trường.

Hai em sợ hãi mang cuốn lịch Play boy lên, trước mấy chục cặp mắt ngạc nhiên của học sinh trong lớp. Tôi cho trưởng lớp dẫn hai phạm nhân cùng tang vật lên văn phòng. Hai em bị đánh đòn và tự tay đốt cuốn lịch ngay trước cửa phòng giám thị.

Đến giờ chơi, vài em chạy theo tôi đến giữa sân trường, hỏi lý do nào tôi biết có lịch Play boy, trong khi hai em cuối lớp đang kín đáo để bên trên ghế ngồi. Tôi cười, giải thích:

- Khi tôi vẽ hình trên bảng thì vẫn tiếp tục đọc bài cho các em chép để tiết kiệm thời giờ và để duy trì trật tự. Tôi quay nhanh lại, thấy ngay hai em không chép bài. Tay hai em để bên dưới bàn, mắt nhìn lấm lét. Tôi khẳng định hai em đang phạm tội. Hai em không dám nhìn thẳng vào tôi mà nhìn xuống hay nhìn về một bên, nhưng trong đôi mắt của hai em tôi đọc được một vẻ gì đó không trong sạch và không thơ ngây. Mấy hôm trước, văn phòng có cho tôi hay, lịch Play boy đang xâm nhập vào các lớp. Thế là khá đủ dữ kiện để tôi kết luận tức thì.

Nghe tôi giải thích, các em vui vẻ về lớp. Từ đó, tôi để ý học sinh lớp nầy chăm chỉ hơn và không dám làm chuyện bậy bạ trong giờ dạy của tôi.

Tuy vậy cũng có nhiều lần tôi đoán sai. Một trong những lần đoán sai đó làm cho tôi nhớ mãi. Câu chuyện xảy ra ở một lớp Mười nam sinh của trường Thánh Mẫu Gia Định.

Nhà trường có tổng giám thị là một linh mục mà học sinh rất khiếp sợ vì con roi mây của cha. Cha sử dụng con roi rất hào phóng. Đi học trễ, vô kỷ luật, chạy xe trong sân trường, không mang phù hiệu, quần không đúng màu xanh đồng phục..., tất cả đều được xử lý bằng roi mây.

Có lần cha nói đùa với tôi: «Chúa sinh ra cặp mông của học sinh để người làm giáo dục phét roi vào đó». Theo cha, cái mông là nơi tốt nhất được dùng để điều chỉnh cái đầu cho các em; cũng như ta sửa cái cầu chì ở bảng điện dưới nầy thì cái đèn tuốt trên cao bật sáng. Quả thực, giáo dục có muôn hình muôn vẻ.

Dĩ nhiên, cha rất thương học sinh và mong muốn các em nên người. Nhưng cha càng thương thì học sinh càng sợ.

Hôm đó, tôi đang giảng bài thì có người nhân viên đem giấy gọi em Tuấn lên trình diện ngay cha tổng giám thị ở văn phòng. Tôi độc tờ giấy gọi rồi đưa cho em trưởng lớp ngồi ở bàn đầu để trao lại cho Tuấn. Sau đó tôi tiếp tục giảng bài trên bảng.

Độ mười phút sau, tôi sực nhớ chưa có em nào xin ra khỏi lớp nên đột ngột ngưng giảng và quay lại. Ở cuối lớp, có hai em để tay dưới bàn, mắt lấm la lấm lét. Một trong hai em là Tuấn vừa có giấy gọi của cha tổng giám thị. Tôi nhìn thẳng vào mặt, hai em cúi xuống, hai bàn tay vẫn giấu bên dưới. Tôi biết hai em đang giữ một món gì đó cấm mang vào trường. Tôi thẳng tay chỉ hai em, nói to như hét:

- Hai em đứng dậy, mang thứ bậy bạ giấu bên dưới lên đây.

Tôi ngạc nhiên thấy hai em vẫn ngồi yên không chịu đứng dậy. Bình thường, học sinh rất tuân lời tôi, sao hôm nay thế nầy? Gọi đứng dậy các em cũng không chịu đứng. Tại sao vậy? Thôi đúng rồi, cái thứ bậy bạ đó chắc chắn là kinh tởm và to bự lắm đang nằm trên đùi các em làm cho các em không thể đứng dậy được. Nghĩ thế, tôi bước xuống bục giảng hét lớn:

- Đứng dậy, đưa cái đồ dơ dáy lên đây ngay!

Lạ lùng thay, các em vẫn ngồi yên một cách sợ hãi. Tôi vừa đi xuống, vừa ra lệnh lần thứ ba, quyết liệt hơn:

- Đưa cái đồ dơ dáy ra đây!

Tôi đã xuống gần cuối lớp. Một trong hai em nói giọng run run:

- Thua thầy không phải dơ, quần sạch.

Cái gì mà quần sạch? Cái đồ dơ dáy mà tôi muốn nói là cuống lịch Play boy hay tập hình tục tĩu nào đó chứ có liên quan gì đến cái quần sạch của các em.

Tôi bước hẳn xuống cuối lớp, nhìn thẳng vào chỗ ngồi của các em. Tôi sững sờ. Cả hai đứa đều mặc quần lót ngắn ngủn, tênh hênh hai cặp đùi ra.

Chưa có chuyện gì trên đời làm cho tôi ngạc nhiên như chuyện nầy. Thấy tôi trố mắt nhìn, em học sinh run run giải thích:

- Cha tổng giám thị gọi thằng Tuấn lên trình diện.

Em ngừng lại, nhìn sang cặp đùi của thằng bạn khốn khổ kế bên rồi tiếp:

- Quần nó không đúng màu đồng phục nên nó năn nỉ mấy đứa chung quanh cho nó đổi tạm một lát để trình diện cha tổng giám thị, xong về đổi lại. Nó cũng nói cái quần nó vải mỏng quá, muốn đổi tạm cái quần vải dày hơn để bị đòn đỡ đau. Không có đứa nào chịu đổi vì sợ thầy biết thầy rầy. Nó cứ năn nỉ em mãi, em thấy tội nghiệp. Tụi em mới cởi quần ra chưa kịp đổi... Phải chi thằng khác chịu đổi thì em đâu có bị...

Em nín bặt, cúi gầm mặt xuống cặp đùi trần. Tôi cũng bất giác cúi xuống nhìn vào quần mình. Bỗng nhiên tôi thở dài và cảm nhận được một nỗi nhẹ nhàng rất phi lý khi thấy quần mình màu nâu, không đúng với màu đồng phúc của nhà trường!

Tôi cho hai em mặc quần vào. Đến giờ chơi, tôi đích thân dẫn em Tuấn xuống văn phòng để xin cha tổng giám thị tha cho em mặc dầu tôi chưa biết em có phạm tội hay không. Tôi làm như thế vì tôi hối hận đã nghi oan cho hai em mang những thứ bậy bạ vào lớp. Kể từ hôm đó tôi dè dặt trong việc xét đoán tâm lý học sinh.

Các nhà tâm lý học thực nghiệm cố đề ra những định luật tâm lý. Tôi cho rằng như thế là không đúng. Mỗi người là một vũ trụ riêng biệt và hoàn chỉnh, người ta chỉ gần giống nhau thôi chứ không thể giống nhau một cách tuyệt đối như các vật vô tri để có thể bị chi phối bởi những định luật bất di bất dịch.

Tôi đã thấy có thầy cô nhận xét học sinh một cách cứng ngắc qua suy luận chủ quan và cho rằng mình có kinh nghiệm trong việc nhận xét. Có kinh nghiệm đồng nghĩa với sự vịn vào những điều mà mình đã kinh quá. Như thế là đồng hóa một người với những đối tượng đã được tiếp xúc trước đó. Việc này thường dẫn đến sự đánh giá sai lầm, làm giảm hiệu quả giáo dục rất nhiều. Kinh nghiệm giáo dục là điều quý báu những người làm giáo dục không nên trở thành nô lệ cho những kinh nghiệm của mình.