NGƯỜI VIỆT CAO QUÝ

Linh mục Cras là người Pháp nhưng có tên Việt Nam là Đỗ Minh Vọng. Cha là giáo sư của Đại học Văn khoa Sài Gòn và Đại học Đà Lạt trước đây.

Hơn ba mươi năm trước, nghe nói Cha có ý định nhận Việt Nam làm quê hương thứ hai và quê hương cuối cùng của mình. Ngày xưa, vị ân nhân Yersin cũng đã làm như thế. Trong tám mươi năm đô hộ, thực dân Pháp đã để lại đây rất nhiều hình ảnh xấu xa làm hoen ố cả nước Pháp. May có những người như Yersin, cha Cras v.v... đem lại hình ảnh tuyệt đẹp để thay thế hình ảnh xấu xa của thực dân, làm sống dậy cảm tình của dân chúng Việt Nam đối với nước Pháp. Họ đâu phải là ân nhân riêng của Việt Nam thôi đâu.

Ở Đại học Đà Lạt, Cha Cras đã khai mạc buổi học đầu tiên trong quãng đời sinh viên của tôi. Buổi sáng hôm đó, gió lạnh bắt đầu thổi về thành phố hoa anh đào thơ mộng. Nhưng trong phòng học thì không khí ấm áp vì hơi người của mấy chục sinh viên. Một số sinh viên mặc veston, số khác mặc sơ mi, khoác áo len và có cà vạt cẩn thận. Hôm nay là ngày khai giảng với Cha Cras mà.

Cha bước vào với dáng đi chậm rãi và trịnh trọng. Tất cả đứng dậy chào một cách kính cẩn. Vị linh mục già leo lên bục giảng, đứng nghiêm cúi đầu thực sâu để chào lại sinh viên. Cha ngẩng lên và vẫn giữ thế đứng nghiêm trọng khi cả lớp se sẽ ngồi xuống, chuẩn bị đón nhận câu nói đầu tiên của Cha. Trong đầu mỗi người đều hình dung câu mở đầu của Cha, đại loại sẽ là: «Bonjour les jeunes gens», hay thân mật hơn: «Bonjour mes amis». Nhưng không, Cha nói: «Chào anh chị em» bằng tiếng Việt, phát âm không chỉnh lắm nhưng giọng nói thực trang trọng, thực thân ái, thực gần gũi với chúng tôi, những người sinh viên Việt Nam. Buổi học kế tiếp là của một giáo sư Việt Nam chính cống nhưng câu chào đầu tiên lại là câu tiếng Pháp.

Sau câu chào bằng tiếng Việt, cha bắt đầu giảng bài. Cha vẫn đứng thế nghiêm trên bục giảng, hai tay đưa về phía trước chênh chếch hướng lên. Cha vẫn giữ nguyên tư thế của một linh mục truyền giảng trong thánh đường.

Tôi chỉ được học với Cha vài buổi về triết thuyết Hiện sinh rồi về Sài Gòn theo học khoa học, không còn bao giờ gặp Cha nữa. Tuy nhiên trong ký ức của tôi, Cha là người thầy Đại học đầu tiên của tôi.

Các bạn của tôi còn tiếp tục học ở Đà Lạt kể rằng sinh viên kính trọng Cha Cras vô cùng. Có khi, để phê bình bạn mình, họ nói:

- Mày không xứng đáng là học trò của Cha Cras.

Tôi cần nói thêm một chút, so với sinh viên Sài Gòn thì, nói chung, sinh viên Đà Lạt giàu hơn, sành đời hơn và... kiêu căng hơn. Thế mà họ luôn luôn tự coi mình là những đứa học trò bé bỏng của Cha. Cha là một người thầy đúng nghĩa.

Cha am tường nền văn hóa và văn học Việt Nam một cách lạ lùng. Có lần, cha thuyết trình về Nguyễn Du và truyện Kiều; cử tọa gồm sinh viên, giáo sư, giáo viên, học giả, v.v... Rất tiếc, tôi không đi dự được, nhưng một người bạn của tôi, giáo sư môn quốc văn, đi dự xong về kể:

- Truyện Kiều là tác phẩm đứng trên vị trí cao nhất của nền Văn học Việt Nam. Mình mê truyện Kiều từ thuở bé và đã dạy quốc văn nhiều năm. Nhưng khi nghe Cha thuyết trình xong, mình cảm thấy xấu hổ vì hiểu biết về truyện Kiều của mình có quá nhiều thiếu sót!

Người bạn đó là giáo sư trung học, tốt nghiệp ban Việt Hán ở Đại học Sư phạm Sài Gòn, có nhiều năm trong nghề. Sự xấu hổ của anh thực là trí thức. Ngày nay, không mấy người biết xấu hổ khi kẻ khác chỉ ra cho thấy cái dốt hoặc cái sai của mình.

Anh bạn tôi nói tiếp:

- Bất tri tam bách dư niên hậu,

thiên hạ hà nhân khấp Tố Như

(Không biết ba trăm năm sau có ai khóc cho Tố Như hay không - Lời tự thán của cụ Nguyễn Du, Tố Như là bút hiệu của Cụ).

Chẳng ai khóc cho Tố Như cả. Người ta chỉ khóc cho thân phận nàng Kiều thôi. Nhưng đối với Cụ thì sự thán phục mỗi ngày một tăng, một phần cũng nhờ có những người như cha Cras, một người không phải đồng bào của Cụ.

Một trí thức ngoại quốc ca tụng di sản văn học Việt Nam. Đó thực là điều đặc sắc. Vì vậy, vào khoảng năm 1967, khi cuốn sách nhỏ «Người Việt Cao Quý» của một tác giả người Ý ra đời, lập tức nó gây được tiếng vang, đặc biệt trong giới giáo dục.

Tôi đọc và mê ngay, không phải vì có gì mới lạ mà vì đó là nhận xét hết sức nhiệt tình của một người ngoại quốc rất am tường về lịch sử, văn hóa và bản chất dân tộc ta.

Tôi đã sôi nổi giới thiệu quyển sách cho các lớp mà tôi đang dạy. Tôi nói với các em:

- Chính nhờ tác giả người Ý nầy mà dải đất hình chữ S thân yêu của chúng ta có thể ngời sáng trên bản đồ thế giới.

Nếu nghe người Việt ca tụng Việt Nam thì chúng ta vui thích vừa phải. Còn nếu nghe người ngoại quốc ca tụng Việt Nam thì nỗi vui thich đó tăng lên nhiều lần, cộng thêm với niềm hãnh diện lớn lao. Tôi dặn các em hãy mua cuốn «Người Việt Cao Quý» làm sách «gối đầu giường». Dĩ nhiên, rất nhiều em đã làm theo lời khuyên của tôi.

Tôi cũng thường nói về quyển sách nầy với bạn bè, nhất là bạn bè trí thức. Đa số đều khâm phục tác giả người Ý, nhưng cũng có người tỏ ý nghi ngờ. Riêng tôi thì không nghi ngờ gì cả.

Mãi sau nầy, tôi mới biết đó là tác phẩm của một người Việt Nam, giả danh người Ý. Tôi rất buồn vì trong giáo dục, mọi điều không trung thực đều đáng trách. Hơn nữa, chuyện lừa gạt nầy lại liên can đến việc đào tạo lý tưởng cho thế hệ trẻ. Làm cho các em mất lòng tin đồng nghĩa với sự đổ xuống sông xuống biển mọi điều tốt đẹp mà thầy cô muốn đưa vào tâm hồn các em. Cũng đến hàng trăm lần, tôi đã dạy cho các em, trước hết cần phải thành thực. Trong ba tiêu chuẩn của đạo đức làm người thì chân đứng đầu sau đó mới đến thiện và mỹ. Nghĩ đến các lời giới thiệu quá nhiệt tình của tôi lúc bấy giờ, tôi cảm thấy xấu hổ và phiền lòng.

Về sau nầy, tình cờ tôi biết được tên của nhà văn đã lừa gạt thầy trò tôi. Hiện ông còn viết báo. Trước 1975, đó là một cây viết quen thuộc. Tôi nhớ không rõ lắm, hình như ông là cán bộ nằm vùng, có lúc bị chế độ cũ bắt giam và ông đã cãi lại rằng không phải là người của Cách mạng dù ông chính là người của Cách mạng. Điều nầy không có gì đáng trách vì thuộc phạm vi chính trị. Cái gọi là đạo đức chính trị không bó buộc người ta phải luôn luôn thành thực. Nhưng trong lĩnh vực văn học và giáo dục thì không có lý do nào để biện minh được sự dối trá. Tôi cũng nghe nói về sau nầy ông có thú nhận việc mạo danh, nhưng thú nhận với lời lẽ hối hận hay hiu hiu tự đắc thì tôi không rõ. Tôi nêu kỷ niệm nầy ra không phải để biêu riếu, xin tác giả chớ phiền lòng. Tôi nêu ra vì đó là một chuyện có thực và để tôi được nói với các thầy cô trẻ rằng trước hết hãy dạy học trò của mình lòng chân thật. Theo các hiền triết phương Đông thì chân còn quan trọng hơn cả thiện và mỹ. Với Phật pháp, nói dối nằm trong ngũ giới cấm. Với Thiên Chúa giáo thì đức Thánh Cha người Ba Lan đã có lần tuyên bố rằng nói dối là cái tội lớn nhất ở con người.

Rõ ràng, chúng ta không nên nói dối bất cứ trong hoàn cảnh nào. Sản phẩm tiêu dùng mạo danh còn bị pháp luật ngăn cấm huống chi là tác phẩm văn hóa.