NHỮNG CON ROI MÂY

Sau khi nhận nhiệm vụ làm giám học, tôi suy nghĩ suốt đêm và thấy rằng công việc chỉnh đốn nhà trường rất phức tạp, nhưng tựu trung thuộc hai lĩnh vực: một là chỉnh đốn kỷ luật và nề nếp học sinh mà tôi cho là ưu tiên thứ nhất, hai là chỉnh đốn nề nếp văn phòng, ưu tiên thứ hai.

Về ưu tiên thứ nhất thì tôi làm thế nầy:

Ngay sau ngày nhậm chức, tôi đề nghị anh hiệu trưởng triệu tập khẩn cấp đại hội phụ huynh học sinh.

Một tuần sau, đại hội được khai mạc với rất đông người tham dự. Sau lời giới thiệu của anh hiệu trưởng, tôi vào đề ngay, chẳng cần dông dài:

- Kính thưa quý phụ huynh học sinh, tôi xin thành thực thông báo cho quý vị rõ: trong thời gian vừa qua, do sự xáo trộn trong thành phần lãnh đạo nhà trường, kỷ luật của học sinh đã xuống dốc đến mức trầm trọng, nếu không chấn chỉnh được thì rất tai hại cho công tác dạy dỗ các em. Việc chấn chỉnh kỷ luật học đường là điều cấp bách và hoàn toàn cần thiết cho sự giáo dục các em. Nhà trường đề ra hai biện pháp và xin trao quyền cho đại hội chọn một trong hai biện pháp đó. Biện pháp thứ nhất là thiết lập hội đồng kỷ luật thường trực. Mọi vi phạm của học sinh đều được đưa ra hội đồng kỷ luật xử phạt với hình thức cao nhất theo quy chế. Mọi quyết định của hội đồng kỷ luật đều được ghi vào học bạ, tạo nên một vết đen rất khó xóa trong lý lịch học sinh. Đó là biện pháp thứ nhất. Và đây là biện pháp thứ hai.

Tôi dừng lại, bưng ly nước lên uống. Cả hội trường im phăng phắc, mọi người đều tỏ ra căng thẳng, nhìn tôi như thôi miên.

Tôi chẫm rãi đặt ly nước xuống và nói vào máy vi âm:

- Biện pháp thứ hai mà nhà trường đề nghị là học sinh phạm lỗi không bị đưa ra hội đồng kỷ luật, nhưng bị xử phạt bằng roi mây, không ghi vào học bạ. Tôi xin nhắc lại, xử phạt bằng roi mây và không ghi vào học bạ, nghĩa là lý lịch của học sinh vẫn trinh trắng sau khi thọ phạt xong. Ngoại trừ khi nào lỗi của học sinh quá sức trầm trọng mà roi mây chắc chắn không còn hữu hiệu nữa thì hội đồng kỷ luật mới được triệu tập một cách bất thường. Đó là biện pháp thứ hai. Tôi trân trọng xin quý vị suy nghĩ và quyết định cho phép nhà trường áp dụng biện pháp nào trong hai biện pháp mà tôi vừa trình bày xong.

Cả hội trường ào ào bàn tán sôi nổi. Kết quả thì ai cũng đoán được: một trăm phần trăm tham gia biểu quyết và một trăm phần trăm chấp thuận biện pháp thứ hai, tức là biện pháp xử phạt bằng roi mây. Nhiều phụ huynh còn phát biểu một cách nhiệt tình:

- Các thầy cô cứ đánh đi, đánh cho thực đau đi. Đó là các thầy cô thương con chúng tôi, chúng tôi rất biết ơn.

Dạo đó, việc dùng roi đối với học sinh không được Bộ Giáo dục cho phép nhưng cũng không chính thức bị cấm đoán. Gần như Bộ thả nổi vấn đề. Trường nào dùng roi thì Bộ làm ngơ, nhưng bị rắc rối thì ráng mà chịu.

Rắc rối thì chỉ về phía phụ huynh học sinh thôi. Nay đại hội đã đồng thanh chấp thuận rồi, chẳng còn gì phải ngại. Tôi nháy mắt cho cô thư ký ghi vào biên bản và sau đó ngồi yên để anh hiệu trưởng điều hành nốt buổi họp.

Ngay ngày hôm sau, tôi cho xuất quỷ mua hai chục cây roi mây, chia cho anh tổng giám thị mười lăm cây, tôi thủ năm cây.

Một thông cáo nẩy lửa do tôi soạn và ký tên được thông báo đến các lớp, với những điều khoản thực rõ ràng về kỷ luật học đường.

Roi mây trong tay nam giám thị, roi mây treo la liệt trong văn phòng. Chưa có em nào bị đánh đòn cả, nhưng chỉ hai tuần lễ sau, kỷ luật và nề nếp học tập tiến triển khả quan. Những con roi mây chỉ có tính cách răn đe chứ đâu có thầy cô nào muốn đánh đòn các em. Điều nầy làm cho tôi rất vui lòng. Các nhân viên phòng Tổng giám thị và hầu hết giáo sư trong trường đều hợp tác tích cực với tôi. Đó là lý do chính yếu để đạt được kết quả nhanh chóng.

Có lần, một cô giáo rất trẻ mới ra trường, về trình diện tôi để nhận việc. Điều lo lắng nhất của các cô ra dạy năm đầu là cách xử trí đối với học sinh phạm lỗi, nhất là học sinh vô lễ. Ở hầu hết các trường, chuyện rất thường xảy ra là học sinh chọc ghẹo các cô vừa mới rời trường sư phạm. Đặc biệt, các cô tốt nghiệp Đại học Sư phạm, giáo sư trung học đệ nhị cấp, phải dạy lớp lớn trong trường, khi tuổi đời của các cô không hơn học sinh là bao. Chắc chắn, ở trường sư phạm, người ta có đặt vấn đề nầy ra nhưng có lẽ không ai giải quyết được ổn thỏa cho các cô yên lòng.

Cô giáo trẻ đang trình diện tôi cũng trong tâm trạng đó. Cho nên, sau khi xin tôi cho biết những điều cần thiết về chương trình dạy và thời dụng biểu, cô hỏi:

- Thưa ông giám học, ở đây học sinh có ngoan không?

- Khá ngoan nhưng thỉnh thoảng cũng có em vi phạm kỷ luật, điều đó không trường nào tránh khỏi.

Cô giáo trẻ lưỡng lự một chút rồi đi thẳng vào đề:

- Thưa ông Giám học, học sinh vi phạm kỷ luật, nhất là tội vô lễ thì nhà trường dùng biện pháp nào?

Tôi không trả lời tiếp mà chỉ lên vách tường: sau bàn làm việc của tôi, lủng lẳng hai cây roi mây, sau chiếc bàn cạnh cửa để tôi tiếp học sinh, thêm ba cây nữa. Thế là đủ năm cây trong phòng giám học. Cô giáo trẻ nhìn mấy cây roi một cách ngạc nhiên, ở trường Sư phạm người ta không bao giờ dạy cho cô sử dụng những món nầy. Cô lắc đầu trong thực tội nghiệp.

Tôi nhìn cô và suýt bật cười. Với cơ thể yếu đuối mảnh mai, với gương mặt hiền lành và non choẹt thế nầy thì làm sao sử dụng được vũ khí mà «ông giám học» trao cho.

Tất cả học sinh đều biết chính tôi đang chủ trì việc chấn chỉnh nề nếp học đường và là tác giả của «đạo luật roi mây» nên tỏ vẻ sợ hãi tôi. Khi tôi đứng trước cửa văn phòng, các học sinh lớp nhỏ không dám đi ngang qua mà lại đi vòng cột cờ để về lớp mặc dù xa hơn. Tôi buồn lắm nhưng đành phải thế thôi.

Tuy nhiên tôi không quá lạc quan. Tôi biết, sự ổn định tạm thời mới chỉ là bước đầu. Bước thứ hai phải là sự tâm phục ở học sinh, phải dài lâu mới xong được. Hiện tại, các em chỉ mới vào nề nếp ở nơi nào mà mắt tôi có thể nhìn đến. Rất cần thiết phải rèn cho các em gìn giữ tác phong, mọi nơi mọi lúc, dù có tôi hay không. Và tôi buộc lòng phải sử dụng roi mây đến hai lần.

Đây là lần thứ nhất.

Giờ ra chơi khá dài giữa buổi học, cô giám thị đi kiểm tra các lớp mười hai. Có một nam sinh đứng quay mặt vào tường với vẻ lén lút. Cô bước lại xem và bắt quả tang cậu ta đang hút thuốc lá. Bị buộc quăng thuốc và bị la rầy trước mặt các bạn gái, em nam sinh nổi tự ái, cự lại:

- Cô bảo cấm học sinh hút thuốc lá, văn thư nào quy định như thế, cô cho em xem đi.

Đòn phân công nầy thực bất ngờ và độc đáo. Chuyện cấm học sinh hút thuốc lá trong trường là chuyện quá thông thường, cũng như cấm học sinh ở trần vào lớp vậy, làm sao tìm ra ngay được một cái văn thư như thế? Vậy là cô giám thị ngớ người ra một lúc và chịu thua. Gặp lúc tống giám thị không có mặt nên cô đành báo cáo lại sự việc cho giám học giải quyết.

Tôi tự nghĩ: «Rắc rối rồi đây. Kỷ luật và nề nếp học sinh như cái nhà mới dựng lên sơ sài. Nếu việc nầy không giải quyết dứt điểm, tiếng đồn vang đến các lớp, ắt sẽ có hậu quả rất xấu. Mặt khác, phải giải quyết cho nhanh gọn, không qua thủ tục rườm rà như hội đồng kỷ luật, hay viết giấy mời phụ huynh, cả tuần lễ sau mới đến. Dĩ nhiên, cuối cùng học sinh sẽ phải nhận lỗi, nhưng cả một tuần lễ chờ đợi phán xét, ảnh hưởng xấu lan rộng, không phải chỉ một lớp thôi đâu».

Suy nghĩ như thế, tôi quyết định ngay phải dùng biện pháp mạnh và tức thì. Tuy nhiên, phải rất thận trọng. Nếu là học sinh lớp nhỏ thì khá dễ. Còn cậu nầy là học sinh lớp mười hai, bắt đầu thành người lớn rồi. Mặc kệ, tôi phải liều một chuyến, phải chứng tỏ rằng mình dám đối xử với học sinh đồng đều như nhau, không kể lớp sáu hay lớp mười hai. Tôi phải chứng tỏ rằng mình cao hơn các em gấp bội.

Dòng tư tưởng trên đây, viết ra thì lâu nhưng thực sự diễn ra trong đầu tôi chưa đầy một phút. Tôi nói với cô giám thị:

- Cô hãy dẫn em đó lên đây để tôi giải quyết.

Cô giám thị tỏ vẻ mừng rỡ vì giao được chuyện rắc rối nầy cho cấp trên. Tuy nhiên cô vẫn áy náy:

- Thưa ông giám học, em học sinh đó nhất định đòi coi văn thư cấm hút thuốc. Khi em đó đòi hỏi như thế thì các học sinh bu chung quanh reo hò một cách vừa mất dạy, vừa khoái trá. Sự reo hò cổ vũ làm cho mặt em học sinh đó tự nhiên vênh lên. Nếu có văn thư đó thì mọi chuyện ổn thỏa. Nhưng tôi ở phòng tống giám thị lâu năm nên biết, hiện nay không thể tìm được cái văn thư đó trong trường mình đâu. Bây giờ làm sao? Không lẽ cử người về bộ xin ra một cái văn thư như thế hay sao?

Tôi dịu dàng nhìn người nhân viên có lương tâm chức nghiệp đó và cố trấn an cô ta:

- Được, cô hãy yên tâm. Dẫn em đó lên đây nhanh lên. Văn thư hả? Tôi có, cô đừng lo.

Cô tỏ ra ngạc nhiên và ra khỏi phòng.

Khi cô và em nam sinh bước vào, tôi trông thấy nhưng cố tình cắm cúi trong công việc. Tôi ra lệnh một cách rắn rỏi:

- Cô hãy để em đứng đó và về trông coi các lớp đi.

Tôi ngẩng đầu lên rồi cúi xuống ngay tức thì. Chỉ một thoáng rất ngắn ngủi nhưng đủ cho tôi thấy cái dáng cao gầy của em đứng khép nép bên bệ cửa. Nét mặt em khá hiền lành và có vẻ lo lắng. Tôi hơi yên tâm và cố kéo dài thời giờ làm việc để chờ đợi. Các bạn có đoán được tôi chờ đợi cái gì hay không?

Reng..., tiếng chuông thứ nhất bảo học sinh phải ngừng ngay các trò chơi trong giờ giải trí.

Reng..., tiếng chuông thứ hai bảo học sinh uống nhanh ly nước ở căng tin, trả tiền và lập tức trở về lớp học.

Reng..., tiếng chuông cuối cùng giục giã học sinh hàng ngũ chỉnh tề trước cửa lớp để đón giao sư đến vẫy tay cho phép vào học.

Thầy cô lục tục đến các lớp, tiếng nói chuyện của học sinh giảm dần. Tôi vẫn án binh bất động!

Tôi liếc lên, thấy mặt em quay ra ngoài, nhìn các bạn mình vào lớp. Tôi vẫn án binh bất động, chờ tất cả học sinh vào lớp. Tôi đoán biết tâm hồn em bắt đầu hoảng loạn. Tiếng chuông vào lớp, giây phút đột ngột im lặng trong sân trường, tiếng thầy cô giảng bài văng vẳng vọng đến, tất cả những thứ đó hợp lại tạo nên mãnh lực phi thường, làm rung động tinh thần của học sinh đang chờ lệnh phạt và chưa được vào lớp. Đó chẳng phải là khám phá gì mới lạ mà là tâm trạng mà tôi đã kinh qua khi còn là học sinh. Tâm trạng bất ổn đó triệt tiêu mọi năng lực phản kháng trong lòng kẻ phạm lỗi, và hơn nữa có thể làm cho kẻ phạm lỗi hối hận một cách chân thành.

Bây giờ tôi mới từ từ đứng dậy, sắp hồ sơ ngay ngắn, bước ra khỏi bàn. Nhanh như chớp, tôi chụp vai em, ấn xuống bàn, vói tay lấy cây roi mây trên vách, thẳng cánh giáng xuống ba roi. Tôi nắm lấy vai em lôi dậy, nói nhanh:

- Làm lỗi mà không nhận lỗi thì đáng ăn đòn. Lớn rồi phải đàng hoàng để làm gương cho các em lớp nhỏ, nghe chưa? Thôi, lần đầu thầy tha cho em, về lớp học nhanh lên, trễ mất mười phút rồi.

Tôi đẩy nhẹ em ra cửa. Tất cả các động tác trên tôi đã tính kỹ, diễn ra rất nhanh, không một kẽ hở để cho em phản ứng lại.

Em cúi đầu bước ra khỏi văn phòng, đi về lớp. Tôi đứng yên, nhìn theo bóng dáng cao gầy, đi thất thểu trong sân trường vắng lặng, nước mắt tôi chực trào ra. Tôi quay vào và vùi đầu trong công việc.

Trưa hôm đó, tôi bỏ cơm. Cứ mỗi lần la rầy học sinh nặng lời là tôi buồn bã, bỏ một bữa cơm. Hôm nay thì tệ hại hơn cả la rầy nặng tiếng!

Tôi còn buộc đánh đòn học sinh lần thứ hai và là lần cuối cùng. Đó là một trận đòn tập thể.

Trong mấy tháng vừa qua, khá nhiều đồng nghiệp tỏ ra xa cách tôi. Tôi cảm thấy cô đơn. Tôi biết họ muốn giữ một khoảng cách với người đang có tí quyền hành trong tay và đang sử dụng quyền hành đó một cách nghiêm túc. Họ không muốn người khác nhìn mình như những kẻ xum xoe với cấp trên. Đó là những đồng nghiệp rất tự trọng của tôi, những người trí thức đúng nghĩa, và hơn nữa, những thầy cô của các em.

Tôi muốn đồng nghiệp hiểu rằng, đối với tôi, chức vụ chỉ là cái áo khoác bên ngoài. Đến hoàng đế đi nữa, khi cởi long bào ra thì cũng vẫn cái cơ thể tầm thường của cha mẹ sinh ra. Nhưng cũng có khi cái áo bên ngoài làm biến chất cái cơ thể bên trong. Tôi không bao giờ là thế.

Tuy nhiên, quá bận rộn và mệt mỏi vì công việc, tôi không còn đủ sức phân trần nữa. Vì vậy, tôi vẫn cô đơn và mong đến ngay từ chức. Cũng may, có những người bạn thật thân thiết vẫn đến trò chuyện và tâm tình với tôi. Họ đứng trên cả cái dè dặt bình thường của người có tư cách, nhờ thế tôi được khá nhiều an ủi. Vì vậy, bên dưới chữ «bằng hữu» quý giá trong lòng, tôi trân trọng viết thêm chữ «biết ơn».

Tình hình nhà trường được cải thiện rõ rệt, nhiều người nhận xét như thế để khuyến khích tôi. Dĩ nhiên, đó là công lao của tất cả thầy cô và nhân viên văn phòng. Tuy nhiên, tôi vẫn ý thức mình là cái đích ngắm đầu tiên của những thử thách sắp tới. Tôi phải chuẩn bị vượt qua các thử thách trước khi làm tròn lời hứa với ông Phụ tá Bộ trưởng để được giải nhiệm và trở về với nếp sống đứng lớp bình thường và phẳng lặng.

Thử thách đó đến với tôi trong một cuộc họp hội đồng giáo sư, hai tháng một lần.

Trong buổi họp, một đồng nghiệp có ý kiến:

- Học sinh có kỷ luật rồi nhưng lười học bài lắm, anh giám học có biện pháp gì không?

Điều phi lý! Học trò không học bài là chuyện của thầy cô đúng lớp chứ, tại sao lại đùn đẩy trách nhiệm cho giám học? Thế nhưng, tôi hiểu đây là một thách đố của đồng nghiệp đối với tôi chứ không hẳn là một lời yêu cầu hữu lý. Nếu tôi từ chối, ắt sẽ bị đánh giá một cách không công bình, có thể phương hại đến uy tín của tôi và nhất là bất lợi cho tình hình mỏng manh của nề nếp nhà trường. Vả lại, tôi cũng hiểu rằng, kỷ luật và chăm học là hai mặt của cùng một bản chất. Nâng được một mặt lên thì sẽ lôi kéo mặt kia. Nếu hai mặt cũng song hành thì hiệu quả giáo dục càng nhanh chóng. Vì vậy, tôi cố lấy giọng thản nhiên, đáp lại:

- Tôi nhận làm việc đó.

Anh hiệu trưởng ngồi kế bên quay qua nhìn tôi, vừa ngạc nhiên vừa lo lắng. Tôi mỉm cười để anh yên tâm.

Ngay sáng hôm sau, một thông cáo của Giám học được phổ biến đến tất cả học sinh: «Mỗi cuối tháng, thầy giám học đi khám sổ điểm các lớp. Mỗi số không vì lười học bài sẽ bị xử phạt bằng hai roi mây».

Có lẽ các bạn không lạ gì học sinh. Thông cáo chui vào lỗ tai nầy thì lập tức, hay vài ngày sau, chui ra bằng lỗ tai kia. Điều đó xuất phát từ nguyên nhân rất thường xảy ở hầu hết các trường: thông cáo ban ra lại không được thi hành đến nơi đến chốn. Vì vậy, thông cáo nầy của tôi cũng bị học sinh xem thường, coi như một sự dọa nạt cho có lệ của giám học mà thôi. Các em chưa bao giờ thấy một giám học đi đánh đòn học sinh như trong thông cáo. Học sinh lẫn thầy cô, chẳng ai ngờ là tôi làm thiệt.

Cuối tháng, tôi dẫn đầu một toán giám thị hùng hậu đi xét sổ. Đến mỗi lớp, tôi đứng ngoài, nhờ một giám thị vào đưa sổ thông báo cho thầy cô đang dạy, đề nghị chính thầy cô đọc lại cho học sinh nghe, sau đó nhường lớp cho tôi.

Thầy cô bước ra khỏi lớp thì tôi vào ngay. Tôi ra lệnh cho học sinh hai bàn đầu dồn xuống, mang hai chiếc bàn lên kê sát bảng đen. Tôi rà sổ, lần lượt kêu từng em lười học lên nằm trên bàn trước mặt mọi người và chính tôi đánh đòn bằng roi mây. Những nam sinh với quần áo bảnh bao, những nữ sinh với tà áo dài trắng thướt tha, tất cả đều ngoan ngoãn úp mặt để nhận đòn.

Tôi khởi đầu sự trừng phạt ở các lớp mười hai. Đó là sự tính toán kỹ lưỡng. Cuộc xét sổ điểm của lớp sẽ phải kéo dài suốt ngày. Nếu làm lớp nhỏ trước, tiếng tăm dội đến các lớp lớn thì khó lường được phản ứng của các em.

Tính toán của tôi là đúng. Mọi chuyện đều trôi chảy, đến trưa thì xong xuôi các lớp sáng. Tôi mệt rã rời. Trưa đó tôi bỏ ăn, buổi chiều với các lớp khác, đặc biệt là với khối lớp Mười, tới gần kiệt sức; các lớp nhận đòn sau cùng là các lớp nhỏ nhất, được may mắn vì cuối buổi, tôi chỉ còn đủ sức đưa roi lên cao và không còn sức đánh xuống mạnh nữa...

Bây giờ, ngồi đây nhắc chuyện cũ, tôi cảm thấy lòng bùi ngùi vô kể. Tôi không thể quên được cái dáng ngoan ngoãn của các em khi bò lên bàn để nhận roi rồi ngoan ngoãn tụt xuống, nét mặt sợ hãi lẫn đau đớn, nhiều em nhòe nhoẹt nước mắt. Ôi, những đứa học trò bé bỏng xưa kia của tôi! Phải chi lúc đó tôi nghĩ ra được biện pháp nào hay hơn để các em khỏi chịu đựng những roi đòn như thế. Phải nhờ đến uy lực của roi mây mới thuyết phục được các em học bài, đó là bằng chứng của sự yếu kém trong khả năng giáo dục của tôi lúc đó.

Dù sao những con roi cũng giúp tôi đạt được kết quả mong muốn. Một tháng sau trận đòn tập thể, lại đến kỳ họp hội đồng giáo sư. Tất cả thầy cô đều công nhận một trăm phần trăm học sinh đều thuộc bài.

Từ đó, nề nếp học sinh ổn định, tiếng tốt của nhà trường được bên ngoài đồn đãi. Những con roi mây nằm yên trên vách quá lâu, bụi bặm và mạng nhện đóng vào dơ dáy nên được gỡ xuống vứt đi. Có người xin về để lấy hên trong việc dạy dỗ con cái.

Tôi đã thành công trong việc chỉnh đốn nề nếp học đường, tuy nhiên, nỗi buồn và nỗi cô đơn trong lòng tôi lại mỗi lúc một tăng lên. Tôi mong chóng đến ngày được từ nhiệm nên gấp rút làm nốt công việc thứ ba: chỉnh đốn nề nếp của văn phòng.

Viết đến đây, nhớ lại những giọt nước mắt trẻ thơ của hơn ba mươi năm về trước, tôi cảm thấy mắt mình dường như cay cay. Bị tôi đánh bằng roi mây, chỉ vài giờ sau thì các em hết đau và ít lâu sau các em không còn nhớ nữa. Còn đối với tôi thì một cảm giác gần như đau đớn cứ bám mãi trong lòng. Tôi đã quá nóng vội trong việc giải quyết nên phải dùng biện pháp mạnh. Tôi đã thành công nhưng đó không thể là điều đáng khen, đáng bắt chước cho những người làm công tác giáo dục sau tôi.

Tôi mong các thầy cô đừng bao giờ đánh đòn các em, tội nghiệp lắm!