TRA TẤN HÒN ĐÁ

Đến dịp Tết cả, mọi nhà đều đi chợ sắm sửa. Cũng là đi chợ, nhưng mỗi nhà một nhẽ, mỗi người một cảnh. Nhà có thì đi phiên chợ sớm, nhà nghèo thì phải đến phiên áp Tết chạy được đồng tiền cầm tay, mới nháo nhào đi.

Nhà này cũng quanh năm túng bấn như mọi nhà trong xóm. Cuối năm, chồng giật công non sang giêng đi cày, vợ lấy trước tiền đặt cọc được vài đồng. Thế là Tết đến nơi mới tất tả đến chợ.

Mẹ đi chợ, ở nhà mấy bố con mới chắc là có Tết, bấy giờ mới quét bồ hóng trên bàn thờ, lau cái bình hương, lại cọ cả niêu, nồi đất rồi múc sẵn chĩnh nước lên bếp – chẳng biết để làm gì. Bố ra bờ rào chặt một cành tre đem về cắm trước cửa đợi mẹ mua chuông khánh về treo. Cành tre gió lay phơ phất trẻ con đã ngỡ như nghe tiếng những con cá đất nung lắc lư reo leng keng vui tai.

Ở chợ Tết ra, mẹ đã mua các thứ bỏ vào chiếc thúng cái đội trên đầu. Cái Tết của cả nhà nằm trong thúng. Thôi thì đấu gạo, cái chân giò, một ống mật, một ống rượu…, lại bó hương đen, mấy cái chuông cái khánh, tờ tranh tiền.

Đi một thôi đường về qua một cái suối. Mùa cạn, nước chỉ xăm xắp trên cát, người bước chuyền mấy hòn đá. Có một mình mẹ đi qua suối. Tảng đá trơn, trượt chân một cái, mẹ ngã sõng soài xuống nước. Thúng đổ ụp, văng đi, trôi băng xuống hũm thác, cái thúng chìm nghỉm mất trong thác nước.

Hai bên bờ bụi rậm, nước xoáy cuồn cuộn, không thể đuổi theo vớt được một mảy. Mụ ngồi ngay trong dòng nước, chẳng buồn đứng lên, khóc thảm thiết.

Quan huyện đi kinh lý cuối năm về qua. Người ngựa dừng lại, quan huyện bước đến, hỏi vì sao mà khóc. Người đàn bà mếu máo kể quan huyện nghe nông nỗi.

Rồi nói:

– Tôi không sợ bị chồng đánh, bị nghe con khóc. Tôi chỉ thương cái thân tôi, không biết còn khổ đến bao giờ?

Quan huyện trông người đàn bà rũ rượi, nói:

– Cứ như lời nhà mụ khai thì tảng đá kia chính là kẻ phạm tội. Hòn đá hay con chim, con hươu, con hổ ở chín châu mười mường trong cõi đều phải trị tội. Ta sẽ bắt hòn đá phải đền cái Tết nhà mụ.

Quan huyện chỉ hòn đá, ra lệnh:

– Lính đâu, giải bị cáo về công đường.

Bọn lính nghe lệnh quan đều ngơ ngác. Giải hòn đá này về huyện? Làm thế nào? Một người lính không biết thế nào, lấy cái gậy đập tảng đá. Tảng đá không nhúc nhích, nằm yên giữa dòng nước chảy quanh.

Quan huyện bảo bọn lính nậy tảng đá, khiêng về huyện.

Cái tin quan huyện xử tội tảng đá làm một người trượt chân đổ cả thúng các thứ sắm Tết xuống suối đã dậy lên khắp huyện. Tò mò, ai cũng đến xem quan lên án hòn đá thế nào.

Một chiếc nong được đặt chiếc cửa công đường. Muốn xem quan xử kiện thì bỏ vào nong một tiền. Một đồng kẽm chẳng đáng bao, cả trăm mấy trăm con người kéo vào đông nghịt trong sân huyện.

Trước công đường, lính dàn hàng ngang, cầm dao, đội nón thật oai nghiêm.

Phía phòng trong đương có cuộc tra tấn. Tiếng roi quật đen đét, tiếng quát tháo. Nhưng không nghe người bị đòn kêu khóc, van lạy, cái tên bị cáo này gan quá. Lại có người nói: hay là hòn đá đương bị tra khảo, hòn đá gan lỳ chẳng nói gì cả. Lại có người reo lên: đấy, đấy, đá nói đấy, nó đương vừa khóc vừa nói… chẳng ai đoán ra làm sao cả. Càng nhiều người nô nức vào xem. Nong tiền đã đầy có ngọn, rơi cả ra ngoài. Quan huyện đã cho bày thêm cái nia, mà cũng đã lù lù lên một đống những đồng tiền kẽm.

Công đường mở toang hai cánh cửa. Quan huyện ra ngồi nghiêm, sau lưng có lính hầu đứng cầm cái quạt lông. Các đồ tra tấn roi song, trượng gỗ, thanh long đao đem ra treo khắp một bên vách, trông ghê cả mắt. Người đàn bà nạn nhân ngồi bệt dưới đất. Hòn đá đã được khiêng ra để lăn chiêng ngoài bãi cỏ, như con trâu, như người quì lạy. Ấy là ta tưởng ra thế chứ hòn đá vẫn điềm nhiên, ù lỳ như đá ở dưới suối.

Quan huyện dõng dạc nói:

– Người đàn bà đã khai và các chứng cớ đã có thì tội tên này đã rành rành, chỉ vì người ta vấp vào nó mới ngã xuống suối, đầu gối còn sưng tấy lên kia. Bản chức đã xử bắt bị cáo phải bồi thường cho người bị hại. Nhưng xét nhân thân hòn đá sinh sống chơ vơ giữa con suối, không có tiền bạc đâu mà đền được.

Quan huyện nhìn ra đám đông những người vào xem xử kiện, nói to:

– Các người đến đây chắc là vì thương hại kẻ nghèo đói, mà năm hết Tết đến lại gặp hạn, cho nên mỗi người đã cho một tiền. Thế thì trong cái nia, cái nong ngoài kia được bao nhiêu tiền đều cho nhà mụ này. Còn tên hòn đá tội nhân thì đánh mười roi rồi quẳng về chỗ suối nó nằm.

Mọi người đều biết thế là quan huyện làm cách giúp người khốn đốn, ai nấy ra về vui vẻ, khen quan xử khéo.

Chỉ có bọn lính thì khó nhọc phải đánh hòn đá vẫn trơ ra, mỗi ngọn roi quật xuống, những người đi xem kiện lại reo lên: “Đau quá, đau quá” rồi cười vang. Rồi một toán lính đặt tảng đá vào hai dóng chão khiêng đi bỏ xuống quãng suối ấy.

Quan huyện tinh ý đã lấy tiền ở nong, chia cho mỗi lính năm quan, thế là mỗi người đều được cái Tết.

Người đàn bà ở huyện ra được mấy người tốt bụng đưa vào chợ. Ngày chợ ba mươi Tết, mua vét các thứ, nhưng có tiền hơn nên thứ nào cũng mua nhiều gấp đôi gấp ba hôm trước. Đã hai chân giò lại thêm con gà, một hũ rượu, bó hương đen, gạo nếp gạo tẻ. Trẻ con được bộ chuông khánh treo cây nêu, lại cả tranh tiền và pháo chuột.

Một cái thúng không đủ chỗ, mẹ sắm cái thúng nữa rồi đẽo chiếc đòn gánh, quay về. Lúc qua suối, mụ đỗ gánh, lấy ra ba nén hương đen thắp đặt lên tảng đá rồi chắp tay vái.

– Đá ơi! Đừng oán tao nhé.