Chương 13

Người bạn mới này là cậu John Yates danh giá, thứ nam của một lãnh chúa khá độc lập, không khuyên bảo được cậu nhiều lắm ngoài những thói quen về thời trang và tiêu pha. Ngài Thomas hẳn phải nghĩ lời dặn dò của ngài ở Mansfield chẳng được coi trọng chút nào. Công tử Bertram mới quen cậu ta tại Weymouth, hai người cùng nhau trải qua mười ngày trong cùng tầng lớp thượng lưu, và tình bạn - nếu có thể gọi đó là tình bạn - được xác nhận và hoàn thiện bằng lời mời cậu Yates ghé chơi Mansfield bất cứ lúc nào có thể, và cậu hứa sẽ đến. Cậu ta đến sớm hơn mong đợi, vì một nhóm đông đảo tụ tập ăn chơi đình đám tại nhà một người bạn khác bị tan rã đột ngột, còn cậu đã rời Weymouth để tham gia. Cậu vô cùng thất vọng vì trong đầu cậu đầy những ý tưởng về diễn xuất cho cả nhóm kịch, còn vở kịch có cậu tham gia một phần, sau hai ngày trình diễn thì một trong những người gần gũi nhất của gia đình đột tử, khiến kế hoạch phải huỷ và các diễn viên tan tác. Cậu đã gần với sự may mắn, danh tiếng đến thế và sắp được một bài báo dài tán dương nhà hát tư nhân ở Ecclesford, trang trại Right Hon. Lẽ tất nhiên, ngài Ravenshaw ở Cormvall đã làm cho cả đoàn lưu danh ít nhất mười hai tháng! Là người đến gần mọi thứ rồi mất hết và cảm nhận sâu sắc sự tổn hại, cậu Yates không còn gì để nói. Ecclesford và nhà hát của nó cùng những thiết kế và phục trang, những buối diễn tập và những trường họp buồn cười là đề tài bất tận, khoe khoang khoác lác về quá khứ là niềm an ủi duy nhất của cậu.

May mắn cho cậu, tình yêu sân khấu là phổ biến và nỗi thèm biếu diễn của đám thanh niên mạnh đến mức cậu không khó khăn gì khi nói đến sự quan tâm của các thính giả. Ngay từ buổi thử vai đầu tiên, tất cả đã mê mẩn và rất ít người không muốn tham gia hoặc ngần ngại thử tài. Vở diễn được chọn là Thề non hẹn biển[20], cậu Yates đóng vai bá tước Cassel.

- Một vai tầm thường, - cậu nói, - và chang đúng với sở thích của tôi tí nào, chắc chắn tôi sẽ không nhận vai như thế này lần nữa. Nhưng tôi quyết đóng thật thoải mái. Ngài Ravenshaw và công tước đã dành hai nhân vật đáng thủ vai trước khi tôi tới Ecclesford; tuy ngài Ravenshaw đã gợi ý nhường vai của ngài cho tôi, nhung các vị biết đấy, không thể nhận như thế được. Tôi rất tiếc cho ngài đã nhầm lẫn khả năng của mình đến thế, vì ngài không đủ khả năng thể hiện vai nam tước! Một người bé nhỏ, giọng nói yếu, sau mươi phút đầu tiên là khàn đặc! Chắc chắn điều đó đã làm hại ý tưởng chính của tác phẩm, nhưng tôi đã giải quyết được việc đó không khó khăn gì. Ngài Henry cho rằng vai công tước không sánh được với vai Erederick, nhưng chỉ vì ngài Henry muốn giành vai đó cho mình; trong khi những vai đó họp cho cả hai nhất. Tôi ngạc nhiên thấy ngài Henry cầm cây can như thế. Thật may, sức mạnh của tác phẩm không phụ thuộc vào ngài. Vai Agatha của chúng tôi không ai bắt chước được, và vai công tước được nhiều người đánh giá là rất đạt. Tóm lại, chắc chắn khởi đầu của nó thật tuyệt vời.

- Đây là một tình thế khó khăn, và tôi nghĩ anh còn nhiều điểm đáng tiếc hơn nhiều, - một thính giả thông cảm nói.

- Không đáng phàn nàn đâu, nhưng chắc chắn người đàn bà thừa kế không thể chết trong lúc nguy kịch hơn; và không thể làm gì ngoài việc chúng tôi muốn giữ kín tin tức trong ba ngày. Hôm nay là ngoài ba ngày; và chỉ có một người bà, còn mọi sự đang xảy ra cách đây hai trăm dặm, tôi nghĩ sẽ không tổn hại gì to lớn, và tôi biết đây chỉ là giả thuyết thôi. Nhưng ngài Ravenshaw, tôi tin là một trong những người biết điều nhất ở Anh sẽ không nghe tin.

- Tiết mục hạ màn sẽ thay bằng một vở kịch vui, - cậu Bertram nói. - Thề non hẹn biển là mở màn, ngài Ravenshaw và phu nhân đã tự đóng màn Bà tôi. Đúng thế, tài sản để lại có thể an ủi ông ta, và nói riêng với nhau thôi nhé, có khi ông ta run cả người vì uy tín và giọng nói trong vai nam tước, và rút lui không tiếc nuối, còn anh phải đền bù, Yates. Tôi cho rằng chúng tôi phải xây dựng một nhà hát nho nhỏ ở Mansfield, và mời anh làm người chỉ đạo.

Tuy ý nghĩ ấy nảy ra trong phút chốc, nhưng nó không chấm dứt trong khoảnh khắc. Khuynh hướng đóng kịch được kích thích, và không ai có thể hăng hái hơn người hiện là chủ nhà; có nhiều thời gian nhàn rỗi lại sẵn sàng thực hiện mọi thứ mới mẻ, có khả năng sắc sảo và khiếu hài hước nhất định, thích ứng với sự mới lạ trong diễn xuất. Ý nghĩ ấy cứ lặp đi lặp lại. “Oi chao! Thử làm như nhà hát Ecclesford và các đồ trang trí sân khấu”. Mỗi cô có thể lặp lại mơ ước; với người như cậu Henry Crawford có đủ mọi trò chè chén linh đình song vẫn có ý muốn chưa nói ra là, vẫn chỉ là ý tưởng.

- Tôi thực sự tin rằng, - cậu ta nói, - lúc này có lẽ tôi đủ ngu ngốc để đảm nhận bất cứ vai nào đã viết ra, từ Shylock hoặc Richard III đến người đang hát hoặc anh hề trong chiếc áo choàng đỏ thắm và cái mũ vểnh lên. Tôi cảm thấy hình như mình có thể chẳng là gì hoặc là mọi thứ, dường như tôi có thể nguyền rủa, chém, chặt, nhảy cỡn lên trong bất cứ vở bi kịch hoặc hài kịch nào bằng tiếng Anh. Hãy để chúng tôi làm một cái gì đó. Chỉ nửa vở thôi, một màn, một cảnh thôi. Có gì ngăn cản chúng tôi đâu? Tôi chắc không có ai phản đối chứ? - Cậu nhìn thẳng vào các tiểu thư Bertram, - và dành cho một nhà hát, thì cái gì làm nên nhà hát nào? Chúng ta chỉ tiêu khiển cho mình thôi mà. Bất cứ phòng nào trong nhà này cũng được rồi.

- Chúng ta cần một tấm màn, - Tom Bertram nói, - một tấm màn bằng vải len tuyết màu xanh lá cây dài vài mét, có lẽ thế là đủ.

- ô! Đủ lắm rồi, - cậu Yates nói, - chỉ có một cánh gà hoặc hai tấm kéo lên, những cánh cửa đồng màu, cứ ba hoặc bốn cảnh lại hạ xuống; không gì cần hơn một mặt phang như thế. Vì chỉ giải trí với nhau, nên không cần gì hơn. -Tôi tin rằng chúng ta ắt sẽ hài lòng với những thứ ít ỏi, - cô Maria nói. -Không có thời gian, và nhiều khó khăn khác sẽ nảy sinh. Chúng ta thà chấp nhận ý kiến của cậu Crawford còn hơn, mục tiêu của chúng ta là thực hiện buổi diễn chứ không phải là nhà hát. Chúng ta biểu diễn tốt nhất phụ thuộc vào trang trí sân khấu rất nhiều.

- Không, - Edmund nói, cậu bắt đầu lắng nghe và lo ngại. - Chúng ta đừng làm nửa vời. Nếu muốn biểu diễn, hãy làm ở một nhà hát có đủ thứ cần thiết: chỗ ngồi của dàn nhạc, lô, chuồng gà, cho phép chúng ta biểu diễn một vở trọn vẹn từ đầu chí cuối. Vở kịch này của Đức cũng không sao, nếu tô điểm đẹp đẽ, thay tiết mục cuối cùng và giữa các màn có điệu nhảy theo từng phần, kèn co và hát. Nếu chúng ta không làm tốt hơn Ecclesford, sẽ chẳng ra sao cả.

- Anh Edmund, đừng cau có như thế, - Julia nói. - Không ai thích kịch hơn anh hoặc có thể đi quá xa để xem một vở.

- Đúng thế, xem một buổi biểu diễn thực sự, tập luyện kỹ càng; nhưng tôi sẽ không đi từ phòng này sang phòng bên cạnh để xem những cố gắng thô thiển của những người chẳng được dạy dỗ gì về nghề, một nhóm quý cô quý cậu có mọi thứ bất lợi về học vấn và sự đúng mực cố len lỏi.

Sau một lúc ngừng ngắn, đề tài lại tiếp tục và và được bàn luận với sự hăng hái không hề suy giảm khiến xu hướng của từng người tăng lên và hiểu khuynh hướng của người khác; Mặc dù chưa có gì ổn định nhưng Tom Bertram thích hài kịch hơn, các cô em gái và Henry Crawford thích bi kịch, và chẳng gì dễ hơn trên đời bằng việc tìm một tác phẩm thỏa mãn tất cả dù có quyết định diễn hay không, khiến Edmund rất bực mình. Cậu quyết ngăn cản nếu có thể, dù mẹ cậu nghe được câu chuyện đã không tỏ ra phản đối.

Cũng trong buổi tối ấy, cậu có một cơ hội để thử sức. Maria, Julia, Henry Crawford và cậu Yates đang ở trong phòng bi-a. Tom rời họ vào phòng khách, nơi Edmund đang đứng trầm tư bên lò sưởi, trong lúc phu nhân Bertram ngồi hơi cách xa trên sofa, còn Fanny ngồi sát bên bà, đang sắp xếp đồ thêu cho bà thì cậu bước vào.

- Cái bàn bi-a của nhà mình sao khiếp thế, chẳng ra làm sao, ở trên mặt nền ấy nữa chứ! Con không thể chịu thêm được nữa, và con dám nói là rồi sẽ chẳng có gì nhử con đến đó lần nữa. Nhưng con biết chắc có một thứ hay ho. Căn phòng làm nhà hát là điều chúng con rất mơ ước, và có thể giải thích là chúng con thèm có nó, hình dáng và chiều dài rất khớp, các cửa ra vào ở mãi đầu kia, thông với nhau và có thể đóng mở chỉ trong năm phút, chỉ cần dọn cái giá sách trong phòng của cha đi. Phòng của cha sẽ thành phòng nghỉ cho diễn viên rất tuyệt. Dường như nó cố tình thông với phòng bi-a.

- Anh nói đến việc biểu diễn không nghiêm túc đấy chứ, Tom? - Edmund hỏi khẽ lúc anh cậu đến gần lò sưởi.

- Không nghiêm túc ư! Chưa bao giờ nghiêm túc hơn, anh bảo đảm thế. Em ngạc nhiên lắm sao?

- Em nghĩ việc đó rất không ổn. Nói chung, các sân khấu tư nhân có thể bị một số người phản đối, nhưng chúng ta đang khá túng quẫn, nên em cho việc đó là rất thiếu cân nhắc, và còn tệ hơn thế nữa, nếu cố làm bất cứ việc gì loại đó. Nó thể hiện chẳng nghĩ gì đến lợi ích của cha, vì cha đang vắng mặt, và trong một mức độ nào đấy luôn bị nguy hiểm rình rập, có thể nói việc này rất khinh suất với Maria, tình trạng của nó rất tế nhị và xét về mọi mặt thì quá ư mỏng manh.

- Em nhìn nhận sự việc nghiêm trọng quá đấy! Như thể chúng ta sẽ biểu diễn ba lần một tuần cho đến khi cha về và mời cả xứ đến xem không bằng! Chúng tôi chẳng có ý gì ngoài giải trí một chút với nhau, chỉ thay đổi cảnh và rèn luyện tài năng của chúng ta trong một việc mới mẻ. Chúng ta không muốn có khán giả, không cho thiên hạ biết. Anh cho là chúng ta có thể tin tưởng vào việc chọn vở diễn hoàn thiện hoàn mỹ nhất, và anh hình dung sẽ chẳng có gì tổn hại hay nguy hiểm cho bất kỳ ai trong chúng ta khi hoán chuyển trong ngôn ngữ viết tao nhã của một tác giả đáng kính nào đó hơn là huyên thuyên bằng lời của chúng ta. Anh không sợ và không ngại ngùng gì hết, vì cha đi vắng nên không thể phản đối, và anh cho rằng phần nào đấy cũng là một lý do, vì mong đợi cha về ắt là một thời kỳ rất lo lắng cho mẹ, nếu chúng ta có phương tiện giải toả mối lo âu đó và làm chúng ta phấn chấn lên trong vài tuần tới, anh nghĩ chúng ta sẽ sử dụng thời gian rất tốt, và chắc cha cũng nghĩ vậy. Đây là một giai đoạn rất khắc khoải của mẹ.

Lúc cậu nói câu này, cả hai nhìn về phía mẹ. Phu nhân Bertram dựa lưng vào một góc sofa là hiện thân của sức khỏe, giàu sang, thanh thản và yên bình, bà lơ mơ ngủ trong khi Fanny làm hết những chỗ khó trong món đồ thêu của bà.

Edmund mỉm cười và lắc đầu.

- Trời đất ơi! Câu này không xong rồi, - Tom kêu toáng lên và buông người xuống ghế, cười ha hả. - Mẹ yêu quý của con ơi, con là vận rủi, là mối lo của mẹ đấy.

- Có việc gì thế? - Phu nhân hỏi bằng giọng nặng chịch của người nửa thức nửa ngủ, - mẹ không ngủ đâu.

- Ồ vâng! Mẹ yêu quý, không ạ, không ai ngờ mẹ đâu ạ. Này Edmund, - cậu tiếp tục trở lại chủ đề cũ, lấy dáng và nói to khiến phu nhân lại gật đầu. -Nhưng anh nhất định duy trì việc này, và chúng ta sẽ thực hiện không gây tổn hại gì.

- Em không thể đồng ý với anh, em tin rằng cha sẽ hoàn toàn phản đối việc này.

- Còn anh lại tin ngược lại. Không người nào thích rèn luyện tài năng lớp trẻ hoặc thúc đẩy việc đó hơn cha; Anh nghĩ rằng cha luôn luôn có sở thích rõ ràng về biểu diễn, ngâm thơ và kể chuyện. Anh tin chắc ông đã cổ vũ những môn đó từ khi chúng ta còn bé. Biết bao lần chúng ta than khóc trên xác Lulius Cesar và tằn tại hay không tồn tại1 trong chính căn phòng này để giải Câu của hoàng tử Hamlet trong vở bi kịch cùng tên của Shakespeare.

trí cho cha! Anh tin chắc tên tôi là Norval[21], mỗi buổi tối trong đời suốt kỳ nghỉ Giáng sinh.

- Việc này khác hẳn chứ. Tự anh phải nhìn ra sự khác biệt. Cha mong chúng ta là những cậu học sinh biết ăn nói nhưng cha không bao giờ muốn nuôi dạy con gái thành diễn viên sân khấu. Ý thức về sự đoan trang của cha rất nghiêm ngặt.

- Anh biết tất cả những điều đó, - Tom nói, bực bội. - Anh hiểu cha chẳng kém gì em, và anh sẽ lo cho các con gái của cha không làm điều gì khiến cha thất vọng. Cứ sai khiến những mối quan tâm của em, Edmund, còn anh sẽ chăm sóc những người khác trong nhà.

- Nếu anh quyết định diễn kịch, - Edmund đáp, kiên nhẫn, - em hy vọng nó sẽ diễn ra rất gọn nhẹ và êm ả; em nghĩ không cần cố gắng làm một nhà hát làm gì. Nó sẽ là sự tùy tiện không thể bào chữa với ngôi nhà của cha trong lúc cha vắng mặt.

- Anh sẽ chịu trách nhiệm về mọi việc này, - Tom nói, giọng dứt khoát. -Ngôi nhà của cha sẽ không bị xâm hại. Anh là người rất quan tâm đến việc giữ gìn ngôi nhà của cha, cũng như em vậy. Những thay đổi anh gợi ý lúc này như chuyển cái giá sách, mở khoá một cái cửa, kể cả dùng phòng bi-a làm không gian trong một tuần không chơi bi-a trong đó, cũng như em nghĩ cha sẽ phản đối việc chúng ta ngồi lâu hơn trong phòng này và ít hơn trong phòng điểm tâm so với trước khi cha ra đi, hoặc chuyển cây dương cầm của các em gái từ bên này sang bên kia phòng. Hết sức vô lý!

- Sự đổi mới nếu không sai vì đổi mới, thì sẽ sai vì tốn phí.

- Phải, tốn phí cho một công việc như thế sẽ rất lớn! Có khi phải tiêu tới hai chục bảng. Nhất định chúng ta sẽ có một thứ là nhà hát, nhưng nó sẽ là một phương án đơn giản nhất: một phòng cho diễn viên nghỉ và một công việc nho nhỏ cho thợ mộc, thế thôi. Việc của thợ mộc có thể để Christopher Jackson làm ngay ở nhà, cho nên nói đến tốn phí là quá ngớ ngẩn, chừng nào còn thuê Jackson, mọi sự thuộc quyền của ngài Thomas. Đừng tưởng không ai trong nhà này có thể nhìn nhận hoặc phán xét ngoài em. Đừng hành động tự tiện, nếu em không thích việc đó, đừng mong chi phối người khác.

- Không, nói đến hành động tự tiện, đó chính là điều em hoàn toàn phản đối.

Tom đã ra khỏi phòng lúc cậu nói câu đó, và Edmund ngồi xuống, cời lửa và ngầm bực bội.

Fanny nghe hết câu chuyện và thông cảm với từng suy nghĩ của Edmund từ đầu chí cuối, giờ mới đánh bạo nói, băn khoăn đưa ra vài lời an ủi:

- Có khi họ không thể tìm ra vở nào phù hợp. Sở thích của anh trai và các em gái của anh rất khác nhau.

- Anh không hy vọng thế đâu, Fanny ạ. Nếu họ khăng khăng một mực, họ sẽ tìm ra một vở nào đó thôi. Anh sẽ nói chuyện với các em gái anh và cố can gián chúng, anh chỉ có thể làm chừng đó thôi.

- Em cho là bác Norris sẽ đứng về phía anh.

- Anh dám chắc là thế, nhưng dì ấy không hề có ảnh hưởng đến Tom hoặc các em gái anh, nên cũng chẳng ích gì. Nếu bản thân anh không thuyết phục được họ, anh đành mặc cho mọi sự cứ thế tiến hành, không cố nhờ dì nữa. Cãi vã trong gia đình là điều tệ nhất, và tốt hơn hết là chúng ta chỉ nghe thôi.

Sáng hôm sau, cậu có dịp nói chuyện với các cô em gái, họ không chịu được lời khuyên của cậu, kiên quyết không nghe những miêu tả của cậu, một mực lao theo thú ham vui y như Tom. Mẹ họ không phản đối, và họ càng ít sợ cha không tán thành. Có lẽ làm thế cũng chẳng có hại gì trong nhiều gia đình đáng kính, theo sự suy xét ban đầu của nhiều phụ nữ, và có khi tính tỉ mỉ chi tiết lại thành rồ dại, và chỉ thấy toàn những sự chỉ trích trong một kế hoạch như của họ, gồm các anh chị em và bạn bè thân thiết, và không bao giờ nghe ai ngoài bản thân mình. Dường như Julia đã có xu hướng thừa nhận tình trạng của Maria đòi hỏi sự tế nhị và thận trọng đặc biệt - nhưng không dính dáng đến cô - cô là người tự do, còn Maria đã đính hôn nên hiển nhiên là phải kiềm chế nhiều hơn và ít có cơ hội hơn Julia, phải hỏi ý kiến cha hoặc mẹ. Edmund ít có hy vọng, nhưng cậu vẫn nêu ra việc này khi Henry Crawford vào phòng, tươi tỉnh từ nhà cha xứ về và nói to:

- Không cần nhiều người ở nhà hát của chúng ta, tiểu thư Bertram ạ. Không cần những người kém vạm vỡ. Em gái tôi khao khát được tham gia, và mong được nhận vào hội, nó sẽ rất vui sướng được đóng vai bà già Duenna hoặc cô tùy nữ dễ bảo, vai mà không tiểu thư nào muốn đóng.

Maria liếc nhìn Edmund, ra ý nói: “Bây giờ anh tính sao đây? Có lẽ chúng ta nhầm, nếu Mary Crawford cảm thấy như thế?”. Edmund lặng thinh và buộc phải thừa nhận rằng sức quyến rũ của diễn xuất có thể mang lại sự mê hoặc với người giàu cảm hứng, và với sự khéo léo của tình yêu, càng nhấn mạnh sự sốt sắng, sẵn sàng giúp đỡ của lời nhắn gửi hơn bất cứ thứ gì.

Kế hoạch cứ thế tiến triển. Sự phản đối trở thành hão huyền; Edmund đã nhầm tưởng bà Norris sẽ làm gì đó. Bà bảo không nói chuyện được với cậu cháu lớn và các cháu gái được dăm phút, họ át giọng bà, và mọi người chi phí rất ít cho bố trí sân khấu, bản thân bà chẳng tốn kém gì, vì bà đã thấy trước mọi điều bận rộn, hối hả và quan trọng, xuất phát từ lợi thế tức thì của trí tưởng tượng, buộc bà bỏ nhà riêng là nơi bà tự trang trải suốt một tháng và đến ở nhà họ, phục vụ họ từng giờ từng phút, và quả thực, bà quá ư hài lòng vì công trình này.

[20] Thề non hẹn biển (1798) là vở kịch gây nhiều tai tiếng của bà Inchbald, phóng tác theo vở Đứa con của tình yêu (1791) của nhà soạn kịch Đức Auguste von Kotzebue. Vở gồm sáu vai chính: nam tước Wildenhaim; Agatha, tình nhân cũ cùa ngài, hai người đã có một con trai là Frederick. Amelia là con gái của nam tước; Anhalt, mục sư trẻ làm gia sư cho cô và bá tước Counsel, nhà quý tộc ngu xuẩn mà nam tước rất muốn Amelia kết hôn. - ND.

[21] Nhân vật trong vở bi kịch lãng mạn Douglas (1756) của John Home, rất được ưa chuộng trong nửa cuối thế kỷ 18. - ND.