Chương 14

Dường như Fanny là người đúng đắn hơn Edmund nghĩ. Việc tìm một vở kịch hợp với mọi người cho thấy không hề dễ dàng. Thợ mộc nhận lệnh và kích thước, đã đề xuất và tháo bỏ ít nhất hai bộ cảnh dựng và làm một sơ đồ phóng to hơn, hiển nhiên là rất tốn kém, trong khi đó vẫn chưa tìm ra vở kịch. Mọi việc chuẩn bị khác cũng đã xong. Một cuộn vải len tuyết đồ sộ màu xanh lá cây từ Northampton tới, được bà Norris cắt ra (thành từng mảnh ba phần tư mét, với sự tiết kiệm vốn là tính tốt của bà), và các cô hầu khâu thành tấm màn, trong khi vở kịch vẫn chưa thấy đâu. Hai hoặc ba ngày trôi qua như thế, Edmund gần như mong rằng sẽ chẳng tìm được gì.

Trong thực tế, những việc như thế phải tiến hành rất cẩn thận, nhiều người phù hợp, đòi hỏi những người có khả năng nhất, và hơn hết thảy là cần phải có ngay một vở, dù hài kịch hay bi kịch, vậy mà việc đó rất ít cơ hội được quyết định, vì không phải cái gì cũng cậy tuổi trẻ và hăng hái mà được.

Các tiểu thư Bertram, Henry Crawford và cậu Yates nghiêng về bi kịch, còn Tom Bertram và không hẳn là mình cậu, vì đó là mong muốn của Mary Crawford, lại thích hài kịch. Dù cô lịch sự lùi lại đằng sau, nhưng sự quyết định và uy quyền của cậu dường như khiến các đồng minh thành không cần thiết, mối bất đồng này lớn đến không thể hòa giải, họ muốn một tác phẩm có rất ít nhân vật, nhưng mỗi nhân vật phải là xuất sắc, và phải có ba vai nữ chính. Các vở kịch hay nhất lướt qua đều không đạt. Kể cả Hamlet lẫn Macbeth, Othello, Douglas, Con bạc đều không vừa lòng các diễn viên bi kịch. Còn các vở Đối thủ, Trường học tai tiếng, Bánh xe số phận, Người thừa kế và Luật pháp, và còn nhiều nữa, liên tiếp bị phản đối gay gắt và bị loại. Không vở nào đưa ra mà không bị ai đó nêu ra một trở ngại, bên này hoặc bên kia liên tục nhắc đi nhắc lại: “Ồ không, vở ấy không được. Chúng tôi không cần những bi kịch huênh hoang. Nhiều nhân vật quá - không có vai nữ nào kha khá trong vở - bất cứ vở nào ngoài vở đó, Tom thân mến ạ. Nó sẽ không thể lấp đầy, không thể mong có ai muốn nhận vai như thế, sẽ chỉ là một trò hề từ đầu chí cuối. Có lẽ vở kia được đấy, nhưng các vai lại tầm thường. Nếu tôi phải góp ý, tôi sẽ luôn nghĩ vở này nhạt phèo trong tiếng Anh, tôi không muốn phản đối, và sẽ rất vui để bất cứ ai sử dụng, nhưng tôi nghĩ chúng ta không thể chọn vở nào tệ hơn.

Fanny đứng nhìn và lắng nghe, không hề thích thú khi thấy sự ích kỷ dù che đậy nhiều hay ít, dường như chi phối cả bọn họ, cô tự hỏi làm thế nào chấm dứt được việc này. Riêng cô ao ước được xem vì cô chưa bao giờ được xem lấy nửa vở kịch, nhưng nhiều thứ quan trọng hơn chống lại.

- Việc này sẽ không bao giờ làm được, - cuối cùng, Tom nói. - Chúng ta đang phí phạm thời gian một cách đáng trách nhất. Phải chọn một cái gì đó. Cái gì cũng được, nhưng phải lựa chọn. Chúng ta không được khó tính quá. Vài nhân vật là quá nhiều, không làm chúng ta sợ. Chúng ta đông gấp đôi kia mà. Chúng ta phải bơn bớt một chút. Nếu có vai tầm thường, chúng ta sẽ làm cho nó khá hơn. Từ lúc này trở đi, tôi không gây phiền phức gì nữa. Tôi sẽ nhận bất cứ vai nào các vị phân cho tôi, miễn là hài kịch. Ngoài vai hài ra, tôi không hợp với gì hết.

Khoảng đến lần thứ năm, cậu đề nghị chọn vở Người thừa kế và luật pháp, chỉ phân vân chọn thích vai ngài Duberley hoặc bác sĩ Panglos hơn cho mình, và rất thực thà nhưng không thành công, cậu cố thuyết phục những người khác rằng trong bảng phân vai còn một số vai bi rất hay nữa.

Sau sự cố gắng vô hiệu là im lặng, rồi chấm dứt bởi chính người phát biểu, giơ một trong các vở kịch nằm trên bàn lên, giở qua loa và đột ngột tuyên bố:

- Thề non hẹn biển! Tại sao không chọn vở Thề non hẹn biển vì chúng ta cũng như vì Ravenshaw? Sao lúc trước ta không nghĩ ra nhỉ? Nó đập vào mắt tôi dường như là chính vở đó. Các vị thấy sao? Vở này có hai nhân vật bi rất xuất sắc cho Yates và Crawford, còn vai quản gia ăn nói véo von thì để tôi, nếu không ai muốn đóng, một vai vặt nhưng là loại tôi không thể không thích, và như tôi đã nói, tôi quyết nhận bất cứ việc gì và làm hết mình. Còn với những người khác, họ có thể chọn vai tùy ý. Chỉ còn vai bá tước Cassel và Anhalt.

Lời gợi ý được hoan nghênh. Tất cả đã chán ngấy sự do dự và ý nghĩ đầu tiên với mọi người là cái vở trước kia chẳng coi là gì nay có vẻ như phù hợp với cả bọn. Cậu Yates hài lòng nhất, cậu thở dài và ao ước đóng vai nam tước ở Ecclesford, cậu đã phẫn uất vì những lời huênh hoang của ngài Ravenshaw và buộc phải nhắc lại mọi thứ trong phòng riêng của mình. Đóng vai nam tước Wildenhaim là đỉnh cao trong hoài bão sân khấu của cậu, và có thuận lợi là đã thuộc lòng một nửa các cảnh, lúc này cậu làm việc rất sốt sắng khi được phân vai. Tuy dốc hết tài năng, song cậu vẫn không phân tích được thích đáng cho vai - khi nhớ trong vai Frederick, có một số lời thoại huênh hoang rất thú vị, cậu tuyên bố sẵn lòng đóng vai đó. Henry Crawford đã nhận vai ấy. Cậu Yates không chọn bất cứ vai nào hoàn toàn vừa ý, và đã diễn ra một cuộc thương lượng ngắn. Tiểu thư Bertram rất thích vai Agatha và quyết nhận ngay vai đó, bằng cách nhận xét với cậu Yates rằng đây là một vai mà tầm cao và cá tính rất đáng cân nhắc, và vì cậu là người cao nhất, rất hợp để đóng vai nam tước. Cô tỏ ra đúng hoàn toàn, và hai vai ấy được nhận ngay, cô chắc chắn sẽ có người thích hợp với vai Frederick. Giờ ba vai đã nhận xong, thêm nữa cậu Rushworth luôn được Maria thay mặt, sẵn sàng nhận bất cứ vai gì. Khi Julia ngỏ ý muốn chị cô đóng vai Agatha, mới bắt đầu chú ý đến cô Crawford.

- Như thế này là cư xử không tốt với người vắng mặt, - cô nói. - Vở này không đủ vai nữ. Amelia và Agatha có thể dành cho Maria và tôi, nhưng chưa có vai nào cho em gái anh, cô Crawford.

Cậu Crawford rất mong không nghĩ tới điều đó; cậu khẳng định cô em gái không muốn diễn, nhưng vì muốn là người có ích nên không muốn phải xem xét đến trong trường hợp này. Nhưng Tom Bertram phản đối ngay lập tức, cậu đòi giành vai Amelia cho cô Crawford, nếu cô nhận.

- Vai ấy phải giành cho cô ta như một điều tất yếu, - cậu nói, - vì vai Agatha sẽ để cho một trong các cô em tôi. Với họ cũng không phải là một sự hy sinh, vì đây là một vở hài kịch.

Tiếp theo là sự im lặng ngắn ngủi. Mỗi cô em gái cậu trông lo âu, vì ai cũng cảm thấy vai Agatha là hay nhất, và hy vọng những người khác sẽ ép mình nhận. Trong lúc đó, Henry Crawford cầm vở kịch lên và vô ý giở màn đầu, đã giải quyết ngay được sự việc. Cậu nói:

- Ắt tôi phải khẩn khoản xin tiểu thư Julia Bertram đừng nhận vai Agatha, hoặc nó sẽ làm hỏng mọi sự long trọng của tôi. Thực ra, cô không phải (quay sang cô) nhận. Tôi không thể chịu được vẻ mặt cô u ám đau buồn và xanh xao. Chúng ta sẽ cùng nhau vui cười ròn rã, và Frederick cùng cái balô của hắn buộc phải cao chạy xa bay thôi.

Câu đó nói ra rất thoải mái và lịch thiệp, nhưng cung cách ấy chìm nghỉm trong những cảm nghĩ của Julia. Cô thấy một cái liếc nhìn của Maria, khẳng định cô ta bị tổn thương. Đây là một trò sắp xếp, một mánh lới; cô bị coi thường, Maria được ưa thích hơn; nụ cười đắc thắng mà Maria cố nén chứng tỏ đã hiểu rõ mọi sự, và trước khi Julia kiềm chế mình để nói, anh trai cô cũng nói, dùng ảnh hưởng của mình chống lại cô:

- Ồ, phải rồi! Maria phải là Agatha. Maria sẽ là một Agatha đạt nhất. Mặc dù Julia thích bi kịch hơn, tôi vẫn không tin cô ấy đóng tốt vai này. Cô ấy chẳng có gì là bi hết. Cứ nhìn dáng bộ Julia mà xem. Nét mặt cô ấy không hề bi thảm, cô ấy đi lại quá nhanh, nói năng quá nhanh và sẽ không giữ được thái độ bình tĩnh. Tốt hơn hết để cô ấy đóng vai bà già nhà quê, vợ của Cottager, đúng thế đấy, Julia. Anh bảo đảm với em, vai ấy là một vai rất thú vị. Bà già rất hăng hái ủng hộ tính rộng lượng của chồng. Em sẽ đóng vai vợ của Cottager.

- Vợ Cottager! - cậu Yates kêu lên. - Anh nói gì thế? Vai ấy nhỏ nhất, tầm thường nhất, chán nhất, cũ rích nhất, tóm lại là không thể chấp nhận được. Em gái anh mà lại đóng vai ấy ư! Đây là một lời gợi ý lăng mạ. Ở Ecclesford, nữ gia sư phải đảm nhiệm vai này. Chúng tôi đều nhất trí là không thể mời ai khác. Phải công bằng hơn một chút, ngài Quản lý ạ. Anh không xứng đáng với chức vụ, nếu anh không thể đánh giá khả năng của cả hội đúng hơn một chút.

- Sao lại thế, ông bạn thân mến, cho đến nay tôi và cả nhóm chỉ là ước chừng vậy thôi, tôi không có ý xem thường Julia. Chúng ta không thể có hai Agatha, và phải có một người là vợ Cottager; và tôi tin là đã nêu cho cô ấy một tấm gương về sự kiềm chế bản thân khi nhận vai ông lão quản gia. Nếu là vai vặt vãnh, cô ấy càng tăng thêm uy tín khi đóng ra trò; và nếu cô ấy liều lĩnh chống lại mọi sự khôi hài, thì để cô ấy nhận thoại vai Cottager thay cho đóng vai vợ, và sẽ thay đổi các vai suốt từ đầu đến cuối. Tôi tin rằng ông ta đủ trịnh trọng và lâm ly thống thiết. Không thay đổi gì trong vở nữa nhé, vì Cottager đã nói thay cho vợ, tôi sẽ sẵn lòng đảm nhận vai ông ta.

- Vì anh mê thích vai vợ Cottager, - Henry Crawford nói, - sẽ không thể có vai nào phù hợp với em gái anh, chúng ta sẽ không phải chịu đựng sự tử tế của cô ấy bị áp đặt. Chúng ta không thể để cô ấy nhận vai. Cô ấy chắc phải tự xoay sở lấy với tính sốt sắng của mình thôi. Chắc cô ấy muốn đóng vai Amelia. Amelia là vai khó hơn cả vai Agatha. Tôi cho rằng Amelia là vai khó nhất trong cả vở kịch. Nó đòi hỏi nội lực lớn, sức thu hút lớn, tạo cho cô ấy sự giản dị, khôi hài mà không quá mức. Tôi đã thấy một nữ diễn viên cừ thất bại trong vai này. Thực ra, sự giản dị nằm ngoài tầm với của hầu hết các nữ diễn viên chuyên nghiệp. Nó đòi hỏi sự tinh tế của cảm xúc mà họ không có. Nó cần có một quý cô, một Julia Bertram. Tôi hy vọng cô sẽ nhận vai đó? - Cậu quay sang cô với vẻ khẩn nài lo lắng làm cô dịu đi chút ít, nhưng trong lúc cô đang lưỡng lự, anh trai cô lại can thiệp và một lần nữa khẳng định cô Crawford hợp vai ấy hơn.

- Không, không được, Julia không thể là Amelia. Đấy hoàn toàn không phải là vai cho cô ấy. Cô ấy sẽ không thích đâu. Cô ấy sẽ đóng không đạt. Cô ấy quá cao và khỏe khoắn. Amelia là người nhỏ nhắn, mảnh khảnh, rất con gái, dáng vẻ nhún nhẩy. Nó hợp với cô Crawford và chỉ hợp với mình cô Crawford mà thôi. Cô ấy thử vai, và tôi bị thuyết phục hoàn toàn.

Không ngờ đến sự thể này, Henry Crawford tiếp tục năn nỉ:

- Xin cô làm ơn cho chúng tôi, - cậu nói, - quả thực là thế. Khi cô nghiên cứu nhân vật, tôi chắc cô sẽ cảm thấy nó hợp với mình. Có thể cô chọn bi kịch, nhưng có vẻ như hài kịch đã chọn cô. Cô sẽ đến thăm tôi trong tù với một giỏ quà bánh, cô sẽ không từ chối thăm nuôi tôi chứ? Tôi cho là tôi nhìn thấy cô sẽ đến với giỏ quà bánh trong tay.

Giọng điệu của cậu đã có tác động. Julia nao núng: nhưng chỉ có cậu là người duy nhất cố dỗ dành và làm cô nguôi giận, khiến cô bỏ qua sự lặng nhục lúc trước. Cô đâm ngờ cậu. Sự khinh thường thật rõ ràng. Có khi cậu đang diễn trò xảo trá với cô. Cô ngờ vực nhìn chị, xem nét mặt Maria có đau khổ và lo sợ không, nhưng trông Maria thanh thản và mãn nguyện, Julia thừa biết Maria không thể vui vẻ nếu cô không phải trả giá. Bởi vậy, với sự phẫn nộ khinh suất và giọng nói run run, cô nói với cậu ta:

- Anh đừng sợ không giữ được bình tĩnh khi tôi mang giỏ quà bánh đến thăm - dù đấy chỉ là giả thuyết - nhưng tôi chỉ mê mẩn đóng vai Agatha thôi! - Cô dừng lại. Henry Crawford khá lúng túng, hình như cậu không biết nói gì. Tom Bertram lại nói:

- Cô Crawford sẽ đóng vai Amelia. Cô ấy sẽ là một Amelia tuyệt vời.

- Đừng sợ tôi muốn vai đó, - Julia bùng lên, giận dữ, - Không đóng vai Agatha, chắc chắn là tôi sẽ không đóng bất cứ vai nào khác; còn với vai Amelia, tôi thấy là tất cả mọi vai trên đời đều kinh tởm. Tôi ghét cay ghét đắng vai đó. Một cô gái đáng ghét, ti tiện, xấc xược, giả tạo và trơ trẽn. Tôi luôn phản đối hài kịch, và đây là vở hài kịch tệ hại nhất.

Nói xong, cô hấp tấp ra khỏi phòng, để lại cảm giác ngượng ngập cho không chỉ một người, và khuấy động lòng trắc ẩn của mọi người trừ Fanny, là khán giả lặng lẽ trong suốt vở kịch, và không thể không nghĩ cô đang trong tâm trạng ghen tị, không hề thương cảm.

Một lúc im lặng ngắn ngủi sau khi Julia bỏ đi, nhưng anh trai cô trở lại ngay với vở Thề non hẹn biển, và háo hức cùng cậu Yates xem lại vở kịch, để biết chắc cảnh nào là cần thiết, trong lúc Maria và Henry Crawford khe khẽ chuyện trò và cô bắt đầu xướng lên:

- Tôi rất sẵn lòng nhường vai này cho Julia, nhưng tuy tôi đóng vai này rất dở, tôi tin chắc cô ấy đóng còn dở hơn, - rồi không còn nghi ngờ gì nữa, câu đó được tất cả tán thưởng.

Việc phân vai kéo dài một lúc nữa rồi được Tom Bertram hoàn tất, sau đó cậu cùng cậu Yates đến bàn bạc trong căn phòng bây giờ được gọi là Nhà hát, còn tiểu thư Bertram quyết định xuống nhà cha xứ, mời cô Crawford nhận vai Amelia. Chỉ còn Fanny ở lại một mình.

Việc đầu tiên cô làm trong cảnh lẻ loi là cầm cuốn sách trên bàn lên và bắt đầu làm quen với vở kịch đã được nghe nhiều đến thế. Sự hiếu kỳ của cô thức tỉnh, cô háo hức đọc hết vở, chỉ ngừng lại những lúc ngạc nhiên, vì có thể chọn vở đó lúc này, có thể đưa ra và được chấp nhận trong một nhà hát tư nhân! Với cô, Agatha và Amelia của họ khác hẳn, hoàn toàn không đúng với vở diễn ở quê hương - địa thế là một, ngôn ngữ là hai, không phù hợp cho bất cứ một người phụ nữ nào thuỳ mị thể hiện, cô không thể tin rằng các anh chị họ lại không nhận thức được việc họ đang làm, và mong mỏi Edmund sẽ phản đối họ càng sớm càng tốt.