KẺ Ở NGƯỜI ĐI

Đến lúc sắp chia tay Xuyên, Luân mới thấy đau lòng. Đỗ đạt, Luân sẽ làm quan, ở kinh. Còn nếu chẳng đỗ đạt, tất phải trở lại Xuyên Lâm cày cuốc. Đằng nào cũng phải xa Xuyên.

Thấy Luân đem sách ra đọc, ông Đa Trà nói:

-Mai con đã về kinh. Phải nghỉ ngơi cho thảnh thơi trí não.

Luân im lặng, tiếp tục đọc Thịnh Quốc Thư và Dụng Binh Thư. Nhưng chẳng có chỗ nào nói về việc chia ly. Gục lên áng thư, Luân mơ tưởng đến ngày mình thành danh, cùng Xuyên nên duyên chồng vợ. Xưa nay, kẻ mặc yếm mấy ai gầy được nghiệp lớn. Cuối cùng cũng chỉ làm thê thiếp. Luân nghĩ đến đó thì gọi Xuyên, bảo:

-Khi nghe ta đỗ đạt, em phải tức tốc trở lại Xương Quơn.

Xuyên nói:

-Tất nhiên là em phải xin thầy về kinh, để mừng anh bảng hổ có tên.

-Không. Xin về luôn kia.

Xuyên lấy làm lạ, hỏi:

-Bỏ học, về luôn ư?

-Phải. Đàn bà con gái có làm vua, cũng là vợ người ta.

-Song, cha em muốn trước khi làm việc nâng khăn sửa túi, kinh luân không được kém thua thiên hạ.

-Chính ta dối quan vũ hầu về chuyện bức thư, để em được đến đây, biết chưa?

Xuyên vừa ngạc nhiên, vừa tỏ ra vui sướng khi biết chuyện ấy.

Luân đang trong cơn xúc động, nói tiếp:

-Phải bỏ học, về lại kinh thành mới được gần nhau. Nhược bằng, chẳng đỗ đạt, ta sẽ xin cha rước em về Xuyên Lâm.

-Sớm muộn cũng có ngày ấy, xin anh chớ vội. Trời xui hai ta gặp nhau từ thuở còn thơ, thì cũng giúp hai ta sống bên nhau đến bạc đầu.

Xuyên cố phân giải, Luân mới bỏ đi ý nghĩ xốc nổi.

Từ hôm trở về Xuyên Khê, ông Đa Trà đã lo phá rừng, vỡ đất, quyết nối lại nghiệp cày cuốc của ông cha. Ông đi hái thuốc, chữa bệnh giúp dân làng. Dân làng thì đánh trâu đến cày đất giúp ông. Khi có đám học trò, Đa vừa truyền kinh lược cho chúng, vừa cùng lũ chúng lo việc cấy cày. Điên Giác bán gia sản ở kinh, tìm đến đây, học cả kinh luân lẫn việc nông tang, quyết từ bỏ nghiệp bán buôn để không còn phải nhớ đến nỗi buồn đau của mẹ. Con gái quan vũ hầu nghĩ trước sau cũng làm dâu đất Xuyên Lâm, nên ra sức học trồng khoai, gieo lúa.

Vừa nghe vua mở khoa thi, Xuyên ra chợ mua bao nhiêu vải vóc. Đêm, chong đèn

ngồi thêu thùa, may vá.

Đã đến lúc chẳng cần giữ gìn ý tứ, Xuyên gọi Luân vào khuê phòng của mình.

-An học đã có cơm thầy. Tiền cha gửi đến, em dành may sắm cho anh.

Giày kết bằng vải gai Di Vang. Ao may bằng gấm đoạn Bắc Mân. Kích thước, tính bằng vòng tay ôm của mình, nên Luân mặc rất vừa.

Ngay hôm đó, Đa gọi cả ba đứa học trò, bảo:

-Ngày mai Luân đã đi khỏi đây. Ta muốn thời khắc còn lại này, lũ con cùng vào Ngũ Sơn tìm giúp ta một ít lá thi lau.

Nghe thầy bảo, Luân giật mình. Lần đầu, lúc còn học cày cuốc ở Xuyên Lâm, Luân có nghe cha kể về lá thi lau. Lúc mới đến đây, lại nghe ông Đa Trà kể nữa. Là chim thắc ở núi Mi Sơn ăn lá thi lau. Cũng chỉ nghe nói, chứ chưa ai trông thấy loài chim ấy. Luân vẫn cùng thầy vào Ngũ Sơn hái thuốc. Nhưng chưa bao giờ nghe thầy nói đến lá thi lau.

Qua suối Phù Đan, Giác sơ ý vấp đá, trặc chân, phải quay về.

-Con là đứa bất cẩn, xin thầy tha tội. Giác đến trước thầy thưa nói, lòng vô cùng ân hận.

Đa nghiêm mặt, bảo:

-Con đãsớm trải nỗi đau nhân thế. Lại biết lấy điều trọng nghĩa làm đầu. Một lần lỡ việc, đã đến nỗi nào. Nhưng biết đâu, sự rủi của con lại hợp với ý ta.

Giác rất đỗi hoang mang, vì chẳng hiểu thầy nói thế là sao.

Đi hết ngọn núi thứ nhất thì đúng ngọ. Luân, Xuyên dừng lại nghỉ chân. Cơm trưa cũng gói bằng lá trao. Hai người ngồi ăn với nhau ở giữa rừng.

-Có phải thầy muốn thử lòng bọn ta?

Xuyên lo lắng hỏi.

Luân cũng chẳng kém âu lo, nói:

-Đi tìm lá, nhưng chưa hề biết lá.

Đêm, Đa gọi cả ba đứa học trò đến trước mặt mình:

-Giác rủi ro, không đi Ngũ Sơn được. Nhưng ta rất yên lòng, vì đã có Luân, Xuyên.

Con gái quan vũ hầu lật đật đứng lên thưa:

-Chưa đi hết năm ngọn Ngũ Sơn thì trời tối. Bọn con đành phải quay về.

Đa hỏi:

-Nhưng có hái được lá thi lau không?

Xuyên im, lòng vô cùng lo sợ.

Luân bỗng đứng lên thưa:

-Con từng nghe thầy kể, chim thắc ở Mi Sơn ăn lá thi lau. Chưa hái được, nhưng bọn con đã nhìn thấy lá.

-Thấy thế nào, nói ta nghe?

Luân đáp:

-Con người lắm khi giống loài chim thắc. Hiểu nỗi khổ nạn của chim, tức thấy được lá thi lau.

Đa chẳng còn dấu được lời:

-Mai kia ắt con làm nên nghiệp lớn. Nhưng con phải nhớ kỹ điều này. Con người sở dĩ được gọi là giống chủ muôn loài, vì biết lấy nhân nghĩa làm đầu.

Luân nhìn thầy, rồi nhìn Xuyên, Giác

-Thà chống lại lệnh vua, rồi chết. Chứ Luân này chẳng đời nào để cho vua bắt mình phải bỏ điều nhân nghĩa.

Sáng hôm sau Luân chia tay mọi người ở bến sông Thạch Thuỷ.