KHÓ KHĂN

Nghe Hiêu Du bán đứng mấy nghìn gái trinh cho vua Vân Muôi, Luân ngửa cổ than

-Trời đày dân Chang Lang ta

Ông Bơ Man lại đòi đi trừ đám vua quan độc ác

Giác thở dài, bảo

-Trầm ở Nga Sơn đã hết. Gạo ăn sắp cạn. Chưa thể xuống núi được

Ông Luốc Bưa đến nói với Luân

-Do trời nắng quá, củ moi trên nương đã hư quá nửa

Ở làng Kua Lây, sát biên giới nước Bắc Mân, đã có người chết đói

Tộc trưởng làng ấy hoảng sợ, đến nói với ông Bơ Man

-Hay cứ để dân Kua Lây qua bên kia lũy Nga Sơn tìm cái ăn

Ông Bơ Man giận dữ cắm ngọn dáo xuống đất. Rồi bỏ đi

Liền sau đó, dân Bơ Man cùng dân Luốc Bưa kéo lên nương, đào hết số củ moi còn lại. Từ Luốc Bưa sang Kua Lây mất mấy ngày đường. Đàn ông cõng củ moi. Đàn bà cõng gạo

Tộc trưởng Kua Lây ứa nước mắt, nói

-Người Kua Lây no, thì người Bơ Man với người Luốc Bưa đói. Làm sao bây giờ?

Ông Bơ Man bảo

-Kua Lây hay Bơ Man, Luốc Bưa đều là người Nga Sơn

Luân nhớ trong Thịnh Quốc Thư có chép chuyện đói ở nước Xua Lôi, nên vội đi gặp ông Bơ Man

-Tộc trưởng biết mùa này thì loài cây nào có quả không?

Ông Bơ Man đáp

-Chỗ cao nhất có cây gơn. Chỗ các gộp đá có cây trứt. Anh Luân hỏi mấy thứ đó chi?

Luân nói để thay củ moi và gạo.

Ông Bơ Man giật mình

-Đấy là giống cây trời, không ăn được đâu

Luân bảo

-Cây nào cũng là giống cây trời. Ta đã có cách

Rồi đi hái trái gơn, trái trứt, cho chó ăn thử. Đến ngày thứ ba, thấy chó chẳng hề chi, Luân mừng nói

-Thay củ moi với gạo được rồi

Lập tức ông Bơ Man đi sáu mươi tư bộ tộc để nói cho mọi người biết chuyện đó.

Trái già nấu thay củ moi và gạo. Trái chín trộn với tro thít làm thức ăn. Trái ăn được, tất lá cũng ăn được. Liền đem giã làm bánh

Ông Bơ Man mừng, nói với mọi người

-Mùa nào cũng có cây ra quả. Người Nga Sơn ta chẳng còn lo chết đói

Hết củ moi, lại trái rừng, ai nấy đều thèm cơm gạo. Ở làng Nậm Nang đã có nhiều người trốn sang Mi Sơn

Ông Bơ Man lo lắng nói với tộc trưởng làng ấy

-Người Mi Sơn bắt nộp cho triều đình mất

Nhưng hết thảy đã trở về với gạo, muối, heo gà

Tộc trưởng Nậm Nang hoảng hốt

-Đã làm việc giết người cướp của ư?

Những người trở về cho biết, ở Mi Sơn xâu cao thuế nặng, ai cũng muốn ở riêng một cõi, như Nga Sơn, nhưng chẳng có kẻ đứng ra cầm đầu

Luân muốn sang Mi Sơn để may ra tìm được cách khởi binh, nhưng Giác không cho

Ông Bơ Man bảo

-Để ta đi trước

Đi gần tháng, về, ông gặp Luân, nói

-Người Mi Sơn cũng căm ghét bọn vua quan như người Nga Sơn

Do ăn rau quả quá lâu, người già kiệt sức. Khắp sáu mươi tư bộ tộc trên dãy Nga Sơn đều có người chết

Ông Bơ Man hỏi Luân, vẻ giận dữ

-Đến bao giờ mới cho bọn ta xuống núi?

Luân buồn, mang đàn khuyết ra bờ suối, nhưng không gảy

Giác nói

-Hay cứ tiến đánh Tây Biên, kiếm ít lương thảo, rồi sau đó hẳn liệu

Luân bỗng ngửa cổ, hát khúc Mân Sơn, rồi bảo

-Phải. Đánh Tây Biên xong, ta thẳng đến Xương Quơn. Nhưng trước hết phải mời được thầy ta lên núi

XUỐNG NÚI

Thấy Điên Giác đột ngột trở lại vào lúc giữa khuya, ông Đa Trà lo sợ trong lòng

-Làm sao con về đây? Mà về có chuyện chi?

Giác ứa nước mắt, đáp

-Nga Sơn đang gặp cơn đói kém. Bọn con vẫn chưa tìm được cách khởi binh. Trở về đây là để xin thầy giúp anh em con lo toan đại sự

-Lũ con muốn ta lên núi?

-Thưa phải

Đa trầm ngâm trong giây lát

-Từ Nga Sơn về đây, con đã gặp những gì?

Giác đáp

-Giả làm kẻ bán thuốc dạo, con đã tránh được tai mắt của quan quân các dinh các trấn. Song, lúc đến Xuyên Lâm thì xảy ra việc

Đa lộ vẻ sợ hãi

-Luân bảo con về thăm ông văn hầu?

-Thưa, chỉ sai con về gặp thầy. Nhưng con đã ghé lại Xuyên Lâm vào lúc nửa đêm. Không ngờ có kẻ nấp ở đầu làng xông ra. Chém chết kẻ ấy, con thẳng về đây.

Đa thở dài

-Từ ngày vua ban chiếu thưởng tước á hầu cho ai giết được Luân, tất đám quan quân địa phương luôn rình rập chờ Luân. Kẻ bị con giết chắc là đứa trong bọn chúng

Giác không dấu được lo lắng

-Thế, sẽ xảy điều chi, thưa thầy?

Đa điềm tĩnh, bảo

-Bọn chúng tất báo về triều, rằng Luân có về Xuyên Lâm.Vua tất cho quân truy tróc

Giác quì

-Việc hưng binh tất sẽ khó hơn nhiều. Mong thầy vì lẽ hưng vong của nước, chấp nhận lời cầu xin của bọn con

Đa đỡ Giác đứng lên

-Điều đó ta đã nghĩ từ lâu

Đi chữa bệnh về, trông thấy Giác, Xuyên chỉ òa khóc

Giác nói

-Ở Nga Sơn, anh Khưu Luân luôn ngóng đợi con chim khưu

-Còn ta, thì không ngày nào là không ngóng về phương ấy

Nói xong lời này, Xuyên lại đầm đìa nước mắt

Giác phải lưu lại Xuyên Lâm để chờ quyết định của thầy. Ngày, vào Ngũ Sơn hái thuốc, để phòng tránh quân triều. Đêm cùng thầy luận bàn binh pháp

Một hôm, Đa hỏi

-Muốn thắng giặc, trứơc tiên ta phải có những gì?

Giác đáp

-Thưa, phải có binh lính cùng binh khí

Đa chợt im giây lát

-Ở Nga Sơn chỉ trồng được lúa lướt phải không?

-Thưa phải. Thiếu nước, lúa lướt chết khô. Chỉ cây củ moi mới sống được. Nhưng vừa rồi, hạn hán kéo dài, củ moi cũng hư hết

Đa nói

-Việc này ta đã quên chép vào sách. Là ở nước Xua Lôi có giống lúa bươn sống được trên đất khô cằn. Nhất định bọn con phải đem giống ấy về trồng ở Nga Sơn

Giác lo lắng, nói

-Đến một nơi chưa bao giờ đến, e bọn con khó làm nổi

Đa nghiêm mặt

-Bằng tuổi các con, ta đã đặt chân lên chốn ngàn trùng xa lạ ấy. Dân là gốc của mọi sự. Muốn nên nghiệp lớn, bọn con phải thật lòng thật dạ với người Nga Sơn

Những ngày ở Xuyên Khê, Đa đã truyền cho Giác hết thảy những phương lược cần đem dùng trong việc tụ nghĩa.

Ngày lên đường đã định. Xuyên cố xin thầy cho mình cùng đi

Đa nói

-Ta biết quan vũ hầu là bậc trung chính. Có điều, giờ chưa phải lúc con phải làm thế.

Xuyên đành phải nghe lời thầy, sắp xếp hành trang, trở về kinh

Giác xin tiễn Xuyên đi

Đa bảo

-Ai biết quân triều truy tróc lúc nào. Con có bề gì thì hỏng việc lớn

Rồi đích thân đưa Xuyên qua sông Thạch Thủy

-Công thầy lớn như trời biển. Biết bao giờ con mới đền đáp nổi

Xuyên cầm tay thầy khóc, nói

Đa cũng rơm rớm nước mắt

-Việc dạy học trò của ta, coi như đến đây là hết. Nay liều đem tuổi xế chiều ra thử với vận nước.

Nghe thầy nói, Xuyên lo lắng lắm. Bấy giờ là giữa ngọ. Bến Thạch Thủy vô cùng vắng vẻ.

Đa bỗng rút kiếm, chỉ xuống sông, nói lớn

-Đã đến lúc con đại bàng già phải từ giã cõi trời cao rộng. Uổng thay

Đến ngày lên đường đi Nga Sơn, Đa gom hết sách vở vào hòm, rồi gọi Giác, bảo

-Từ việc làm người đến việc làm vua, cả thảy là hai trăm linh chín quyển. Riêng việc làm vua, có pho Vạn Nan, ta chưa đem giảng các con. Nay giao hết cho Khưu Luân và con làm của hương hỏa. Dòng họ nhà ta nay chỉ còn mỗi ta. Nên khi ta mất rồi, các con hãy gắng nhan khói cho họ Đa. Cứ coi đây là lời trăn trối của ta. Thôi, đã đến lúc phải lên đường rồi đó

Giác vô cùng kinh ngạc trước những lời lẽ kỳ lạ của thầy, nên chẳng thốt nên lời

Đa tiếp

-Giờ là sắp nửa đêm. Khi mặt trời lên, nhất thiết con phải qua khỏi địa phận trấn Nam Biên.

Đến lúc ấy, Giác mới hoảng hốt, quì

-Thưa, chẳng phải cho Xuyên về kinh, để thầy trò ta cùng đi Nga Sơn hay sao?

-Phải. Ta sắp đem thân già hiến dâng cho đại sự đây

Giác cầm lấy tay Đa

-Thưa, con vẫn chưa rõ ý thầy?

Đa nhìn đứa trò yêu

-Trước sau, vua cũng cho người đến bắt ta với ông văn hầu. Nay con giết chết quan quân ở Xuyên Lâm, việc ấy tất xảy sớm hơn. Nếu đi Nga Sơn, ta sẽ mang tiếng với đời sau là trốn tránh

-Vậy thầy ngồi đây đợi chết sao?

-Không phải đợi chết. Mà đem cái chết hiến dâng cho đại cuộc

-Thưa, con vẫn chưa hiểu ý thầy

Đa lặng đi giây lâu

-Nay thái hậu Tương Linh và quốc sư Bồ Đài đã mất. Ở triều, chẳng còn ai dámnói thẳng với vua. Nên ta quyết gặp vua một lần thử xem sao

Giác khóc ròng, nói

-Thầy đi phân bày với ông vua vô đạo, thì chỉ nhận lấy cái chết mà thôi

Đa nghiêm mặt nhìn Giác

-Ta đã sắp đặt việc này từ lâu. Con hãy lên đường đi thôi