VIII. ÔNG TÚ XƯƠNG VỚI NGÀY TẾT

THEO tục-lệ xưa, đã là thi-nhân thì thế nào đến ngày Tết cũng phải có một vài bài hoặc tức cảnh ; hoặc tự-trào, tự-thuật gì gì, gọi là làm một kế-toán niên-để, một cuộc thẩm-xét lại những việc đã qua, một sự đoái trông con đường dĩ-vãng.

Thơ Tú Xương về Tết lại có phần nhiều hơn hết các thi-gia khác nữa. Và phần nhiều những thơ ấy đều chế-diễu cái nghèo xơ-xác của thi-sĩ, những cái rởm, những cái vô vị của tục-lệ ngày Tết.

Trong khi về dịp Tết, người thiên-hạ, giàu-sang cho chí nghèo-nàn, đều đưa nhau sắm-sửa tưng-bừng, một bên để trưng-bày, để trải rộng cái phú-quí của mình, một bên để cho bớt miệng tiếng, mong sao cho người khác khỏi dòm vào mà cười mình hương tàn khói lạnh, thì thi-sĩ chỉ ngồi khoanh tay mà hẹn mình đến Tết năm khác mà thôi! Thi-sĩ chỉ còn biết đem cái kiết-xác của mình ra mà chế-diễu:

« Anh em đừng nghĩ Tết tôi nghèo,

Tiền-bạc trong kho chửa lãnh tiêu,

Rượu cúc nhắn đem, hàng biểng quảy,

Trà sen mượn hỏi, giá còn kiêu.

Bánh đường sắp gói, e nồm chảy,

Giò lụa toan làm sợ nắng thiu.

Thôi thế thì thôi đành Tết khác,

Anh em đừng nghĩ Tết tôi nghèo ».

Cái Tết đã là một cái quốc-phong, thì phải thế nào kia, có đâu vô vị đến thế, nhất là từ khi xứ Việt-nam dưới quyền bảo-hộ của nước Pháp, phải ăn những hai cái Tết: Tết tây và Tết ta! Nhà nho-sĩ thuở bấy giờ, một lòng trung-quân, đợi cho Triều-đình Huế làm lễ ban sóc, ban lịch ra khắp xứ, mới chịu nhìn-nhận cái Tết, cho nên thi-nhân đã từng nói:

« Xuân từ trong ấy mới ban ra,

Xuân chẳng riêng ai khắp mọi nhà… »

Trong ấy « tức là trong Huế, trong nhà vua ».

Nhưng mà mọi nhà đón rước cái xuân ấy ra thế nào?

« Đì-đẹt ngoài sân tràng pháo chuột,

Om-thòm trên vách bức tranh gà.

Chí cha chí chát khua giày-dép,

Đen thủi đen thui cũng lượt là… »

Cảnh-tượng Tết như thế, khiến cho ai nặng lòng cố quốc, nặng mối ưu hoài, tất cũng phải chép miệng mà than:

« Dám hỏi những ai lòng cố quốc

Rằng xuân, xuân mãi thế ra mà! »

Nhưng mà tục-lệ đã là thế, đã gồm toàn những cái rởm như thế cả, thì thi-sĩ đến hết cười người ta rồi cũng chỉ trở lại cười nốt mình nữa mà thôi:

« Khéo bảo nhau rằng mới với me,

Thấy ai mặc rách chẳng ai nghe.

Khăn là bác nọ to tày rế,

Váy lãnh cô kia quét cả hè.

Công-đức tu-hành sư có lọng,

Xu-hào đủng-đỉnh Mán ngồi xe.

Chẳng phong-lưu cũng ba ngày Tết,

Kiết-cú như ai vẫn rượu-chè! »

Như trên kia đã nói, trong dịp Tết, thiên-hạ đua nhau sắm-sửa, làm mứt làm món, gói bánh, gói trái, thi-nhân nghèo kiết-xác kiết-xơ, lấy đâu mà sắm-sửa, mà mứt món. Nhưng mà làm sao cũng phải có một thức gì, không có họ cười cho. Âu là cởi áo ra, bắt rận mà làm mứt cho xong, xem nó có ngon hơn được kẹo chú khách Triều-châu, hay bánh của bà Hanh Tụ bán ngoài phố không?

« Sắm-sửa năm nay khéo thực là!

Một mâm mứt rận mới bày ra!

Xanh đồng thắng lại đen rưng rức,

Áo vải bò ra béo thật-thà!

Kẹo chú Triều-châu đâu đọ được?

Bánh bà Hanh Tụ cũng thua xa!

Sang năm quyết mở ngôi hàng mứt,

Lại tưới thêm vào ít nước hoa! »

Một người nghèo-túng, không biết sắm gì, đến phải bắt rận ra làm mứt, rồi còn tính đem thứ mứt đặc-biệt ấy, rưới thêm nước hoa vào, như người ta thường làm khéo cho các món mứt của họ, để mở ngôi hàng mà bán, thật đã là một người ngạo đời xuất chúng.

Thảo nào mà người ấy chẳng chúc Tết bằng bốn bài thơ mà các bạn đã đọc ở mục trên:

« Phen này ta quyết đi buôn lọng,

Vừa chửi vừa rao cũng đắt hàng? »