29. MỘT BÀI HỌC

Đã có chủ định. Sáng hôm sau, thầy Thiện Duyên vào xóm khất thực. Được vật thực vừa đủ, thầy ngồi thọ dưới gốc cổ thụ gần nhà ông địa chủ. Thọ thực xong, thầy tiếp tục ngồi niệm kinh chờ cơ hội.

Không biết phước của ai? Của ông địa chủ, của thầy Thiện Duyên hay của các nạn nhân tá điền đã khiến cho cơ hội ấy đến. Số là, thầy Thiện Duyên ngồi chờ không lâu thì một số nhi đồng kéo nhau đến chỗ gần thầy ngồi, mỗi đứa đều mang theo một vài cục gạch. Quy tụ đông đủ, chúng bày trò chơi cất nhà. Xây xong, chúng lựa một cục gạch tương đối tốt, để ngay trên cao tượng trưng chủ nhà. Chúng tỏ ra thích thú với công trình ấy. Sau đó chúng xúm nhau rút bỏ những viên gạch phía dưới thì những viên gạch trên cao ngã lăn theo tức khắc. Trước cảnh ấy, chúng vỗ tay reo hò: “chủ nhân, chủ nhà ngã chổng cẳng bây ơi”. Thế rồi cuộc chơi lại tiếp tục. Tiếng vỗ tay, hò reo và vui cười của chúng đã vô tình gợi được tính tò mò của ông địa chủ. Dằn lòng không được, ông cũng đến gần dự kiến, thầy Thiện Duyên vẫn bình thản làm như không biết và chỉ chú ý theo dõi trò chơi của bọn trẻ. Để bày tỏ sự đồng tình ủng hộ trò chơi ấy, thầy đắc nhân tâm:

- Các em chơi trò gì vui quá vậy?

- Chúng em chơi trò cất nhà.

- Hay quá, tôi nghĩ trò chơi này sẽ giúp các em có ý thức kiến thức và cặp mắt thẩm mỹ. Lớn lên, các em sẽ trở thành những ông kĩ sư. Nhưng cục gạch ở trên hết là tượng trưng cho cái gì?

- Tượng trưng cho chủ nhà.

- Thế thì các em rút bỏ những viên gạch dưới như vậy cũng bằng như phá nhà, các em không sợ ông chủ nhà rầy sao?

- Ông ấy cũng bị lật xuống rồi, còn đâu rầy với rà. Một đứa khôn nhất đám trả lời xong thì cả đám cùng ré lên cười một cách thích thú và tự hào.

Thấy có cơ hội tốt, thầy Thiện Duyên phấn khởi thực hiện ngay dự định. Thầy nói rõ ràng và chậm rãi:

- Các em này, các em dễ thương và thông minh quá sức. Trò chơi của các em là một bài học đắt giá ngàn vàng. Bài học cũng đã soi sáng lòng tôi vì nó đã cống hiến cho đời một ý hệ sống. Trong cuộc sống cộng đồng nếu không có những trợ duyên cần thiết thì cuộc sống sẽ không còn ý nghĩa và thú vị. Đúng như trò chơi của các em vậy. Những trợ duyên cần phải có, ấy là nhân lực và tài lực. Sử dụng sức người hợp lý hợp tình sẽ tạo ra tài vật của cải. Tài vật của cải sẽ bảo đảm cho sự sinh tồn và khi sự sinh tồn được bảo đảm hữu hiệu thì mọi vấn đề liên hệ vật chất, tình cảm sẽ được giải quyết tốt đẹp. Bằng ngược lại, ỷ mình có nhiều tài vật của cải rồi khinh thường sức người hoặc bóc lột sức người quá đáng, khiến bất mãn, hận thù chồng chất, đến khi tức nước vỡ bờ thì hậu quả không sao lường được. Tài sản không còn, mạng sống cũng dứt. Chừng ấy có muốn ăn năn cũng không kịp. Trong cuộc sống cộng đồng không thể thiếu tình người, tình tương thân tương ái. Nơi nào có những thứ tình ấy, nơi đó có an vui, hạnh phúc, nụ cười thay cho tiếng khóc, sữa ngọt thay cho máu hồng, bình minh rạng rỡ thay cho hoàng hôn buồn tẻ. Trò chơi của các em cũng gây cho tôi một ý thức mới về sự phân công hợp lý giữa chủ nhân và công nhân, giữa công tác lao động trí óc với công tác lao động chân tay. Sự phân công hợp lý chẳng những là yếu tố duy trì, bồi đắp hạnh phúc gia đình mà còn là một đóng góp lớn cho sự sinh tồn và phồn vinh của cộng đồng xã hội. Vì không có sức người làm căn bản thì không tạo ra được của cải. Không có của cải thì không có điều kiện sinh tồn. Điều kiện sinh tồn không có thì cuộc đời chỉ là sa mạc về trưa mà con người chỉ là những hạt cát khô rời rạc. Nhưng nếu có sức người và có sự phân công hợp lý giữa người lao động trí óc và lao động chân tay thì chỉ một sớm một chiều sa mạc sẽ nở hoa.

- Này các em, đức Bổn Sư của tôi có dạy:

Do hành động mà con người tạo cho mình một “chánh báo” và một “y báo”. Chính báo là thân thể, kiến thức, sức khỏe và tình cảm. Y báo là những điều kiện xã hội trong đó mình đang sống, kể cả gia đình, đất nước, chính thể, tài sản,…

Con người là kết quả của tất cả nghiệp nhân do chính con người tạo ra. Do đó con người phải chịu hoàn toàn trách nhiệm về chánh báo hay y báo, vừa được hưởng quyền tư hữu về tâm lý, sinh lý và vật lý của mình. Công bằng là hình thái của tự do và tự do cũng chính là hình thái của công bằng. Không có lý do gì cấm đoán một người giỏi cả hai mặt lao động lại không có quyền hưởng thụ nhiều hơn một người chỉ giỏi mặt này hoặc mặt khác. Càng không có lý do gì cấm đoán không cho con người hưởng thụ tư hữu về các mặt tâm lý, sinh lý và vật lý do chính khả năng lao động của người ấy tạo hữu. Có thêm một ít tiện nghi sống đâu có tội gì, miễn điều kiện tạo hữu ấy không bất chính. Tuy nhiên, người có nhiều tiện nghi sống không có quyền sống an lành trong sự lãng quên và trong sự hưởng thụ vô tư những chánh báo và y báo của mình, nghĩa là con người có quyền được giàu nhưng không có quyền được quên những cơ cực của kẻ nghèo và cũng có nghĩa là quyền tư hữu không thể là một thứ quyền tuyệt đối. Vì nguyên lý nhân sinh trong Đạo Phật không cho phép ta tách rời một hiện tượng này ra khỏi một hiện tượng khác. Con người không thể chỉ nghĩ đến riêng mình: luân lý Đạo Phật dạy con người phải nghĩ đến những kẻ khác. Vì ngoài cái nghiệp báo riêng binh nghiệp, còn có cái nghiệp báo chung công nghiệp tức là con người phải thấy rõ trách nhiệm liên đới của mình đối với những khổ đau cơ cực của kẻ khác.

Tất cả giá trị của tài sản đều do con người quyết định và sử dụng. Nếu không có con người thì tài sản ấy sẽ trở thành vô dụng. Chúng ta có thể ví con người là miếng mồi, tài sản là cái bóng. Bỏ mồi bắt bóng là hành động thiếu thực tế, nếu không nói là bất trí. Giả thuyết ta chở một người nặng óc ích kỷ, nhiều tính tham lam xem thường nhân lực trên một chiếc thuyền đầy ngọc, vàng rồi kéo ra bỏ giữa biển thì người ấy sẽ chết đói trên thuyền hoặc làm mồi cho cá hoặc bị hải tặc thủ tiêu. Cái chết của con người ấy sẽ vô cùng đau khổ vì đã mất trí, bỏ mồi bắt bóng. Đâu có ai làm hại anh ta mà chính vàng ngọc đã giết anh ta.

Này các em, trò chơi của các em đã dạy cho tôi bài học sống, một ý thức mới về tình người, một trách nhiệm liên đới trong cộng đồng xã hội. Tôi sẽ phổ biến sâu rộng ý nghĩa bài học này. Chúc các em chơi thật vui, ước mơ mong được gặp lại các em nhiều lần nữa.

Quay sang cáo từ người địa chủ, thầy bắt gặp cặp mắt ông ta vô cùng hiền dịu, nửa như vui mừng nửa như quý mến. Qua giọng nói nhẹ nhàng xúc động, ông ta tỏ ý mời thầy về nhà trước kết thân sau đàm đạo. Thầy Thiện Duyên vui vẻ nhận lời.