- IV - Ông tham sở cảnh sát biên chất và đổi dạng.

Tôi chắc rằng các bạn vẫn chưa quên bác tuần canh. Trong khi xảy ra chuyện trên đây, nhớ đến đôi giầy bác đã bắt được và xỏ vào chân cho đến khi vào nhà thương, bác bèn đi tìm. Cả quan trung uý lẫn những người qua đường chẳng ai nhận đôi giầy được đem đến sở cảnh sát.

Một ông tham làm việc tại đó ngắm nghía đôi giầy đó rồi đặt cạnh đôi giầy của mình mà bảo:

- Nom giống giầy của tôi như đúc ấy! Đến thợ giầy cũng chẳng, phân biệt được đôi nào vào với đôi nào.

Một cậu bé cầm lá đơn vào thưa:

- Bẩm quan tham!

Ông ta quay lại nói vài câu, rồi lại đến chỗ để giầy. Nhưng lúc này ông chẳng nhớ giầy mình xếp bên phải hay bên trái nữa. Ông nghĩ thầm:

- Có lẽ đôi nào ướt là của mình.

Ông ta nhầm, vì chính đôi giầy ướt là đôi giầy hạnh phúc! Sở cảnh sát cũng có thể nhầm lắm chứ, các bạn nhỉ?

Ông ta xỏ giầy, soạn công văn, nhét một tí vào ví, cắp một tí ở tay, đem về nhà xem. Sáng hôm ấy là sáng chủ nhật, đẹp trời nên ông nghĩ có dạo một vòng ra quảng trường Frederich cũng chẳng hại gì.

Thọat đầu ông vừa đi vừa chẳng nghĩ gì cả, nên phép lạ của đôi giầy chưa có tác dụng.

Đang đi ông gặp người bạn, một thi sĩ trẻ, kể với ông rằng ngày mai sẽ đi nghỉ mát.

Ông bảo:

- Lại lên đường ư? Bạn thật là một người tự do và hạnh phúc, muốn bay bổng đến đâu cũng được. Còn bọn tôi thì cứ như bị cùm chân ấy!

Thi sĩ đáp:

- Đúng, nhưng cùm đây lại cùm đúng vào nơi cơm áo gạo tiền. Bác có phải lo gì đến ngày mai đâu! Lúc về già đã có lương hưu trí!

- Thế mà chính bạn mới là người sung sướng nhất đấy. Làm thơ chẳng thích lắm ru? Lại còn được thiên hạ ca tụng nữa. Bạn hoàn toàn được làm chủ cuộc sống của mình. Nếu suốt ngày phải làm những công việc sự vụ tầm thường như cánh này thì bạn sẽ thấy chán lắm.

Thi sĩ lắc đầu, ông tham cùng lắc đầu, ai giữ ý kiến người nấy, rồi họ chia tay nhau. Ông tham nghĩ thầm:

- Thi sĩ thật là những người phi phàm. Mình cũng thích có tâm hồn như họ và trở thành thi sĩ. Mình biết chắc rằng mình chẳng bao giờ viết nổi những bài thơ bi ai như khối thi sĩ khác! Hôm nay thật là một ngày đẹp đối với nhà thơ! Không khí ít khi trong sạch như thế này. Trông những đám mây kia mới dịu dàng làm sao! Hàng bao năm nay, đến lúc này, ta mới thấy nhạy cảm trước những cái đẹp ấy!

Các bạn đã thấy ông ta thực sự trở thành thi sĩ rồi đấy. Tuy vậy, bề ngoài ông ta chẳng thay đổi gì cả, vì tưởng tượng là các nhà thơ khác người thường là một quan niệm sai lầm. Vả chăng trong số những người không phải là thi sĩ có thể có nhiều người có tâm hồn thơ mộng hơn khối nhà thơ lớn, chỉ khác cái là thi sĩ có trí nhớ tốt hơn, có thể giữ được hình tượng nào đấy cho đến lúc tìm được lời văn trong sáng và chải chuốt để diễn tả ra; một người khác thì không làm được như thế. Nhưng chuyển từ tâm hồn ngày thường của mình thành một tâm hồn giàu cảm xúc vẫn là một sự chuyển tiếp, và đó là trường hợp của ông tham. Bất giấc ông thốt lên:

- Mùi gì thơm nhỉ? Tựa như mùi hoa violet của bà Lôt, cô mình ấy. Ừ, cái hồi ấy mình hãy còn bé tí. Lâu nay quên khuấy mất bà cô phúc hậu! Bà ấy bây giờ ở sau núi Buốc xơ kia kìa! Rét đến mấy thì rét nhà vẫn cứ có hoa!

Ông tham thở dài nào ruột:

- Trời ơi! Làm sao thế này? Chưa bao giờ mình có cảm giác nửa buồn nửa vui như bây giờ. Có lẽ tại gió xuân chăng?

Ông lục tìm dăm giấy tờ trong cặp:

- Quái thật! Gì nữa thế này? Ông kêu lên và cầm tờ giấy trên cùng lên đọc: "Xíbơrít phu nhân", bi kịch năm hồi. Lạ nhỉ? Lại đúng là chữ mình viết. Có đúng mình viết thiên kịch này không nhỉ? Đây nữa: Thiên hài kịch "Du ngoạn tình sự" tức "Ngày đại lễ”. Đâu ra cái của này thế? Có lẽ người ta nhét vào cặp mình lúc nào ấy? Đây lại cái thư này nữa, thư của một ông chủ rạp hết. Họ trả lại bản thảo của mình, và thư viết bằng giọng văn không đáng yêu chút nào.

Ổng ngồi phịch xuống một tấm ghế đài, tim đập thình thịch. Bất giấc ông hái một bông hoa gần đấy, một bông cúc trắng nhỏ. Chỉ một phút, bông hoa kể cho ông nghe tất cả những điều mà các nhà thực vật học phải mất hàng tiếng đồng hồ mới có thể thuyết trình, giảng giải cho chúng ta. Nó kể cho ông nghe nố đã sinh ra làm sao, ánh nắng đã làm thế nào cho cành hoa mảnh dẻ nảy nở và bóng hoa có hương thơm, làm cho ông chạnh lòng nghĩ đến cuộc sống vật lộn của chúng ta. Không khí và ánh sáng đã nuôi sống hoa, nhưng hoa thích ánh sáng hơn, luôn luôn hướng về phía mặt trời, và khi vầng dương lặn xuống, hoa khép cánh đi ngủ dưới làn gió nhẹ. Hoa nói:

- Ánh sáng đã cho tôi màu sắc.

Thi sĩ thì thầm:

- Nhưng không khí đã nuôi sống hoa.

Ngay lúc ấy, một chú bé con đi qua, đập gậy vào hố bùn làm toé nước lên thảm có xanh. Ông tham nghĩ ngay đến hàng triệu sinh vật vô hình đã bị bắn tung lên theo những giọt nước, chắc đang vô cùng kinh hãi, cũng như chúng ta bỗng nhiên bị vứt lên trên mây vậy.

Ông tham đã cảm xúc như thế đấy. Nghĩ đến sự biến chất của mình vừa trải qua, ông lẩm bẩm: "Ta ngủ mê hay sao thế này? Ta nhận xét mọi vật rất rõ ràng. Ta cảm thấy hoàn toàn minh mẫn, nhưng chắc chắn là sáng mai khi ngủ dậy ta sẽ vỡ mộng. Ta đã từng nhận thấy là có nhiều điều lý thú mắt thấy tai nghe trong giấc mơ đều giống như những kho tàng chôn dưới đất: ban đêm thì mỹ lệ nhưng ban ngày chỉ toàn đất đá và lá khô".

Ông nhìn chim chóc nhảy nhót ca hát vui vẻ trên cành mà nói một cách buồn rầu:

- Chúng thật là sung sướng hơn ta! Bay là một nghệ thuật mê ly, sinh ra đã biết bay thật sung sướng thay! Hừ, nếu muốn mà được thì mình cũng ước gì được thành chim sơn ca!

Ngay lúc ấy, cánh tay và vạt áo của ông biến thành cánh chim, vải biến thành lông và giầy biến thành chân chim. Ông thấy rõ mình đã thay hình đổi dạng và cười thầm:

- Bây giờ thì đúng là mình mơ rồi. Nhưng từ thuở bé mình chưa mơ lạ lùng và điên rồ như thế này bao giờ!

Ông bay lên đám cành lá xanh tươi và cất tiếng hót, nhưng tiếng hót chẳng còn gì là chất thơ nữa vì tâm hồn thi sĩ của ông đã biến mất rồi.

Đôi giầy hạnh phúc không thể nào thực hiện được hai lời ước một lúc. Ông đã ước được trở thành thi sĩ và đã được toại nguyện. Giờ đây ông muỗn trở thành con chim bé nhỏ: dễ lắm, được ngay, nhưng hiềm nỗi thành chim, ông liền mất luôn tâm hồn thi sĩ. Ông tự nhủ: Ước gì được như thế này thì mới tuyệt: Ban ngày mình ngồi ở sở cảnh sát giữa đám giấy tờ khó tiêu, ban đêm mơ thành chim sơn ca bay trong vườn. Như thế sẽ là đề tài cho một vở kịch rất lý thú.

Ông xà xuống bãi cỏ, nghiêng ngó cái đầu tứ phía, quẹt mỏ vào nhánh cỏ, giờ đây so với thân hình chim của ông, cao chẳng kém gì những cây cọ Bắc Phi.

Được một lát ông bỗng cảm thấy trời tối như bưng. Hình như người ta vừa chụp vật gì to lớn lên người ông. Chả là một chú bé vừa lấy mũ chụp lấy con chim, bóp khá chặt.

Thọat đầu, ông hoảng quá, ông quát to:

- Quân vô lại khốn kiếp! Tao là ông tham sở cảnh sát đây mà!

Nhưng thằng vô lại chỉ nghe thấy tiếng chiêm chiếp mà thôi. Nó bèn búng vào mỏ chim một cái rồi ra về.

Dọc đường, nó gặp hai cậu học trò. Các cậu mua con chim với giá tám silinh, thế là ông tham được đưa về ở phố Gote, kinh thành Copenhague.

Ông tham gật gù:

- Cũng may là mình nằm mơ chứ không thì cũng đáng giận lắm! Thoật đầu là thi sĩ, đến giờ là chim sơn ca! Phải, đúng là cái tâm hồn thi sĩ của mình đã làm cho mình mơ rằng mình là một con chim bé nhỏ. Nhưng rơi vào tay mấy thằng ôn con mất dạy này cũng khá lôi thôi đấy! Chẳng biết rồi ra sao?

Mấy đứa trẻ mang ông vào một toà nhà rất đẹp. Mộl bà to béo tươi cười ra đón chúng, nhưng tỏ ý không thích con chim sẻ tầm thường (bà ta gọi chim sơn ca của chúng ta là chim sẻ). Bà ta đồng ý cho chim vào nhà một ngày thôi, nhưng phải nhốt vào lồng, treo ở cửa sổ.

- Có lẽ con Pôp thích lắm đấy. Bà vừa nói vừa mỉm cười với một con vẹt xanh to tướng đang làm ra vẻ quan trọng và lắc tư trên cái vành trong chiếc lồng bằng đồng thau. Hôm nay là ngày sinh nhật của Pôp đấy. Con chim sẻ sẽ chúc mừng nó.

Pôp vẫn lắc tư một cách bệ vệ, không thèm trả lời. Nhưng một con hoàng yến xinh xắn, được mang từ Tổ quốc tươi đẹp và nóng nực của nó về đây từ mùa hè năm ngoái, cất giọng hót vang:

- Khiếp! Đồ kêu đường! Bà to béo mắng rồi vứt một miếng giẻ trắng trùm lên lồng chim. Con hoàng yến kêu lên:

- Chiếp! Chiếp! Tuyết lại rơi! Rồi nó im bặt.

Ông tham tức là con chim sẻ, gọi theo kiểu bà chủ nhà được cho vào lồng cạnh lồng hoàng yến, đặt gần lồng con vẹt. Cái tràng tiếng người độc nhất và nực cười mà con Pôp biết nói là: "Thôi, thôi, để yên cho chúng tao sống làm người với chứ!”. Đối với chúng ta những tiếng kêu khác của con vẹt cũng khó hiểu chẳng kém gì bài hót của con hoàng yến của quần đảo Canan kia, nhưng nhà cạo giấy của chúng ta giờ đây đã biến thành chim lại rất hiểu tiếng hót của bạn mình. Hoàng yến hót rằng:

- Mới đây, tôi còn bay lượn dưới bóng dừa xanh và dưới bóng cây hạnh đang nở hoa! Tôi bay cùng với các anh các chị tôi trên rừng hoa thơm ngát, trên mặt biển trong vắt như pha lê, trên bờ rợp bóng cây. Tôi cũng đã từng được nghe nhiều con vẹt rất đẹp kể nhiều của hay, vừa dài vừa lạ.

Vẹt ngắt lời:

- Đấy là vẹt rừng, không được dạy dỗ gì cả! Thôi, để yên cho chúng tao sống làm người với chứ! Sao mày không cười lên? Không thấy bà chủ và khách đang cười kia à, làm gì mày chả cười được như thế? Chúng mày thật không biết thưởng thức trò hay ở đời. Thôi, thôi, để yên cho chúng tao sống làm người với chứ!

- Mày có còn nhớ bóng dáng các cô gái xinh đẹp nhảy múa dưới rặng chuối đang trổ hoa hay không? Mày còn nhớ những khu rừng già rợp bóng mát và đầy quả thơm ngon hay không?

Vẹt đáp:

- Ô! Có chứ! Nhưng bây giờ tao lại thấy sung sướng hơn. Tao được nuôi nấng chăm sóc cẩn thận; được đối xử xứng đáng như thế này tao lấy làm thoả mãn lắm rồi, không còn đòi hỏi gì hơn nữa. Từ nay trở đi chúng ta hãy sống như người thật! Mày có một tâm hồn thi sĩ, như người ta thường nói; còn tao, tao hiểu rộng biết nhiều và biết suy xét việc đời. Mày có tài nhưng không khôn ngoan, mày hãy bốc theo những cảm xúc tự nhiên, do đó mày thường bị bạc đãi. Người ta có xỉ nhục tao như mày bao giờ đâu? Thôi, hãy bỏ cái giọng hót bi ai của mày đi! Hãy nói câu gì làm cho người ta phải bật cười lên.

Tiếng cười chứng tỏ sự thông minh đã lên tới tuyệt đỉnh. Mầy xem chó hay ngựa có cười được đâu? Chúng nó kêu thì được, chứ không biết cười. Chỉ có loài người mới biết cười thôi. Hô! hô, hô! Từ nay trở đi, chúng ta hãy sống như người thật.

Chim hoàng yến bảo:

- Chú chim sẻ xám xứ Đan Mạch ơi! Thế là chú cũng bị cầm tù rồi! Trong cánh rừng của chú chắc rét lắm, nhưng được tự do, quay về đó đi thôi! Người ta đã quên không đóng cửa lồng chú, ô kính trên cùng của cái cửa sổ kia lại để ngỏ. Trốn đi, trốn đi!

Chim sẻ không đợi phải giục đến lần thứ hai, trong nháy mắt đã ra khỏi lồng. Vừa lúc đó, có một cái cửa ở buồng bên rít lên và con mèo mắt xanh lè sáng quắc, lỏn vào săn chim. Hoàng yến vùng vẫy trong lồng, vụt vỗ cánh kêu: "Từ nay trở đi chúng ta hãy sống như người thật". Ông tham sợ gần chết, trốn qua cửa sổ, bay qua nhà cửa, phố phường, cuối cùng dừng lại nghỉ một tí. Thấy nhà bên cạnh nom quen quen, có cái cửa sổ để ngỏ, ông bay vào.

Đúng là nhà ông! Ông ngồi vào bàn, chẳng suy nghĩ gì, chỉ chắc lại lời con vẹt: "Từ nay trở đi, chúng ta hãy sống như người thật".

Nhưng, ồ lạ thay! Ngay lúc ấy ông tham lại biến thành ông tham đang ngồi ở bàn. Ông kêu lên:

- Lạy trời phù hộ độ trì! Thế nào mà mơ xong, mình lại ngồi đây? Lúc này mới lo làm sao chứ! Thật là chuyện dại dột.