THẦY TRỌNG NI (Trọng Ni)[485]
Thiên này lấy hai chữ đầu thiên mà đặt tên, không bàn về Trọng Ni (Khổng Tử) mà gồm bốn phần, nói về:
1. Sự dị biệt giữa vương đạo và bá đạo.
2. Thuật làm tôi muốn củng cố địa vị, ân sủng.
3. Thuật làm vua trị nước, và
4. Thuật ứng dụng ở đời, nói chung.
Chúng tôi trích dịch phần thứ nhất.
*
* *
(………)
Học trò thầy Trọng Ni, từ đứa bé năm thước[486] cũng lấy làm ngượng, không xưng tụng Ngũ bá[487], là tại làm sao?
Đáp: Phải! Đáng lấy làm ngượng mà không xưng tụng ngủ bá thật. Tề Hoàn công đứng đầu ngũ bá. Việc trước thì giết anh[488] mà tranh nước, việc riêng trong nhà thì cô, chị, em không gả chồng đến bảy người, trong chốn khuê môn, hoang dâm, xa xỉ hành lạc, của cải nửa nước Tề cung phụng cũng chưa vừa, việc ngoài thì diệt nước Châu, đánh úp nước Cử, kiêm tính ba mươi lăm nước. Hành động dâm ô, hiểm độc như vậy thì cố nhiên làm sao đáng được xưng tụng trong môn đình bậc đại quân tử (Khổng Tử )?
Ấy thế mà không diệt vong, lại thành nghiệp bá là tại làm sao?
Đáp: Hởi ơi! Tề Hoàn công có cái đại tiết trong thiên hạ, ai mà diệt được? An nhiên (không hề nghi ngờ) thấy Quản Trọng đủ tài năng để phó thác việc nước, ông quả là bậc đại trí trong thiên hạ. Trong, quên giận, ngoài, quên thù[489], lập Quản Trọng làm Trọng phụ, quả là người đại quyết đoán trong thiên hạ. Lập làm Trọng phụ, mà các quí thích không ai dám ghen, phong cho ngôi cao, mà triều thần không ai dám ghét, ban cho sổ hộ của ba trăm xã mà người giàu không ai dám chống, sang, hèn, già, trẻ không ai không răm rắp theo ông mà kính trọng Trọng phụ; ông quả là người có cái đại tiết trong thiên hạ. Chư hầu có một “tiết” như thế, thì không ai diệt được, Hoàn công có hết thảy mấy tiết đó, thì ai mà diệt được kia? Thành nghiệp bá là phải lắm. Không phải may đâu, có thuật đấy!
Thế mà học trò ông Trọng Ni, từ đứa bé năm thước cũng lấy làm ngượng, không xưng tụng Ngũ bá, là tại làm sao?
Đáp: Phải! (Vì bọn) họ (Hoàn công và Quản Trọng) không lo sửa sang cái gốc chính giáo (lễ, nghĩa), đức tốt chưa tới mức tối cao (…), dành dụm, chuẩn bị chiến sự mà khuynh phú kẻ địch và thủ thắng bằng mưu trá. Họ vờ nhường nhịn để tranh giành, giả nhân nghĩa để trục lợi, họ là bọn kiệt hiệt trong đám tiểu nhân. Cố nhiên làm sao họ đáng được xưng tụng trong môn đình bậc Đại quân tử.
Vương giả thì không thế: Rất hiền mà cứu kẻ hư hỏng, rất mạnh mà khoan dung với kẻ yếu, đánh thì tất làm cho địch nguy, nhưng ngượng, không muốn đánh với họ, ung dung, văn nhã để thiên hạ trông vào, mà các nước bạo ngược tự cảm hoá, gặp đứa quá quắt lắm thì mới tru phạt, cho nên thánh vương giết rất ít (…). Văn vương diệt bốn nước (của các họ Mật, Nguyễn, Cung, Sùng), Vũ vương diệt hai nước (tức diệt Trụ, nước Thương (hay Ân) và nước Yêm)[490]. Chu công giữ được vương nghiệp trọn đời, Thành vương không diệt một nước nào cả. Cho nên đạo (Nhân, nghĩa, lễ, nhạc) đâu phải không thi hành được. Văn vương có trăm dặm đất mà không thống nhất thiên hạ, Kiệt, Trụ nắm cái thế mạnh của thiên hạ mà chẳng được thọ chung như một người dân thường. Cho nên khéo dùng đạo thì một nước trăm dặm có thể độc lập; không khéo dùng đạo, thì nước Sở kia rộng cả sáu nghìn dặm mà bị kẻ thù sai khiến[491] đấy. Cho nên làm vua không khéo dùng đạo mà chỉ muốn mở rộng thế lực thì sẽ nguy. (……….)
[484] Tử Du: Ngờ rằng lầm, có lẽ là Tử Cung mới phải. Tuân Tử từng nhiều lần xưng tụng Khổng Tử là Tử Cung, để hai tên người liền nhau. Vả lại cuối thiên Phi thập nhị Tử này, Tuân Tử mạt sát Tử Du, một cao đệ của Khổng Tử.
[485] Hai chữ Trong Ni trong dấu ngoặc đơn là do tôi ghi thêm. (Goldfish).
[486] Năm thước: Bốn thước Tàu thời đó bằng một thước Tây bây giờ. “Đứa bé năm thước” tức khoảng mười, mười hai tuổi.
[487] Ngũ bá: Năm vị bá, nghĩa là năm ông vua cầm đầu chư hầu thời Xuân Thu: Tề Hoàn công, Tấn Văn công, Tần Mục công, Tống Tương công và Sở Trang công.
[488] Giết anh: Tề Hoàn công giết anh ruột là Công tử Củ.
[489] Quên thù: Khi còn theo Công tử Củ, Quản Trọng (Quản Di Ngô) đã bắn trúng cái móc đai lưng của Công tử Tiểu Bạch (sau này là Tề Hoàn công).
[490] Nguyên văn: “Văn vương tru tứ, Vũ vương tru nhị” ( 文王誅四，武王誅二). Theo trang http://www.eywedu.com/classic/xz008.htm thì: Văn vương diệt bốn là diệt bốn nước Khuyển Nhung: Mật Tu (密須), Kì (耆), Thù (讎) và Sùng (崇); Vũ vương diệt hai là diệt hai người: Trụ vương và Đắc Kỉ. (Goldfish).
[491] Sai khiến: Kẻ thù của nước Sở, ở đây, là nước Tần. Vua nước Sở chết ở nước Tần, con là Sở Tương vương cũng lại bị Tần khống chế.