BÀN VỀ PHÉP DÙNG BINH (Nghị binh)

Ngoài yếu nghĩa của phép dụng binh tất thắng, thiên này còn nói đến thuật gồm thâu thiên hạ (tức đoàn kết nhân tâm, thống nhất dân trí).

Dưới đây là những đoạn chính liên quan đến hai vấn đề này.

*

* *

Lâm Vũ Quân[527] cùng Tôn Khanh Tử bàn về việc binh, trước mặt Hiếu Thành vương nước Triệu.

Vương nói: Xin hỏi về yếu nghĩa của phép dùng binh.

Lâm Vũ Quân thưa: “Trên được thiên thời, dưới được địa lợi, xem xét động tĩnh của địch, xuất quân sau địch, tới trước địch. Đó là yếu thuật của phép dùng binh”.

Tôn Khanh Tử nói: “Không phải! Thần nghe nói đạo của người xưa: phàm dùng binh, điều căn bản của việc công chiến là đoàn kết dân tâm, thống nhất dân chí. Cung tên không tề chỉnh thì dù là Hậu Nghệ cũng không bắn trúng được cái đích nhỏ, cổ xe sáu ngựa không tề chỉnh thì dù là Tào Phủ[528] cũng không tới được nơi xa. Sĩ (quân) dân không thân yêu, gắn bó với nhau thì dù là vua Thang, vua Vũ cũng không thể tất thắng. Cho nên khéo đoàn kết dân tâm, thống nhất dân chí mới là khéo dùng binh. Yếu nghĩa của phép dùng binh là đoàn kết dân tâm, thống nhất dân chí.

Lâm Vũ Quân nói: “Không đúng! Dùng binh quí hồ thừa cái thế, tranh cái lợi và phép hành binh là biến hoá khôn lường. Tôn, Ngô[529] dùng phép ấy mà vô địch trong thiên hạ, há cứ phải đoàn kết dân tâm, thống nhất dân chí?”.

Tôn Khanh Tử nói: “Không phải! Thần nói đây là nói phép dùng binh của bậc vương giả, chí hướng của bậc nhân quân kia! Cái mà Ngài quí là quyền mưu, thế lợi ấy, cái phép mà Ngài tiến hành là công đoạt, biến trá ấy, đó là công việc của chư hầu. Với phép dùng binh của nhân giả thì không thể dùng biến trá được. Bị lừa dối thì chỉ có những kẻ trễ nải, mỏi mệt (và) vua trên, tôi dưới li tán và không kín đáo. Bạo Kiệt lừa dối bạo Kiệt thì, khéo léo, hoạ may nên trò, chứ bạo Kiệt mà lừa dối vua Nghiêu thì cũng ví như đem trứng chọi đá, lấy ngón tay khều nước sôi, khác nào nhảy vào lửa, vào nước, nhảy vào là chết thiêu, chết chìm. Người của nhân giả thì trăm tướng một lòng, bá quan hợp sức, tôi đối với vua, dưới đối với trên, như con thờ cha, em thờ anh, như tay che chở đầu mặt, hộ vệ bụng ngực. Dùng cơ trá mà tập kích thì khác nào làm cho người kinh động rồi mới đánh. Vả lại, nhân giả trị một nước mười dặm thì đã có tai mắt của cả trăm dặm canh chừng, trị một nước trăm dặm thì đã có tai mắt của cả ngàn dặm canh chừng, trị một nước ngàn dặm thì có tai mắt của cả thiên hạ canh chừng, sáng suốt cảnh giới, muôn người như một rồi.

Hơn nữa, vua một nước bạo ngược thì ai về với hắn? Về với hắn, tất là dân của hắn. Nhưng dân của hắn thân với ta, hoan nghênh ta như cha mẹ, thích ta như hoa tiêu lan[530]. Nhìn về người trên của mình, những người dân ấy thấy họ như lửa đốt, như kim đâm, như kẻ thù, theo thường tình người ta, dù là bạo Kiệt, đạo Chích, có ai lại vì kẻ mình ghét mà làm hại người mình ưa không? Như thế thì khác nào bảo con tự hại cha mẹ? Những người dân ưa ta kia tất nhiên sẽ mách ta, vậy thì làm sao địch lừa dối ta được” (…)

Hiếu Thành vương và Lâm Vũ Quân đều nói: “Phải! Xin hỏi phép dùng binh của vương giả nên hư thế nào?

Tôn Khanh Tử: “Đó là ngọn, đối với vua và với cả tướng soái nữa. Thần xin nói ngay về cái gốc của sự mạnh yếu, còn mất và cái thế an nguy của vương giả và chư hầu. Vua mà hiền thì nước trị, vua mà không giỏi thì nước loạn, chuộng lễ, quí nghĩa thì nước trị, coi thường lễ, rẻ rúng nghĩa thì nước loạn. Trị thì mạnh, loạn thì yếu, đó là căn nguyên của sự mạnh yếu. Người trên đáng tin cậy thì người dưới mới hết lòng, người dưới hết lòng thì mạnh, người dưới không hết lòng thì yếu, đó là lẽ thường của sự mạnh yếu.

(………)

Trần Hiêu[531] hỏi Tôn Khanh Tử: “Thầy bàn về việc binh thường lấy nhân nghĩa làm gốc. mà người nhân thì yêu người (ghét sự giết người), người nghĩa thì theo lẽ phải (ghét sự tranh đoạt), như vậy làm sao mà dùng binh được? Phàm đã dùng binh là để tranh đoạt.

Tôn Khanh Tử đáp: “Anh đâu có hiểu điều đó. Người nhân yêu người, yêu người cho nên ghét người làm hại điều nhân, người nghĩa theo lẽ phải, theo lẽ phải cho nên ghét người làm loạn lẽ phải. Sự dùng binh là để cấm điều bạo, trừ điều hại, không phải để tranh đoạt, cho nên binh của người nhân đóng chỗ nào thì dân kính như thần, đi qua nước nào thì cải hoá được dân nước đó như mưa đổ đúng thời, không ai không vui mừng.

(………)

Tất cả ba thuật kiêm tính (thiên hạ): Lấy đức mà kiêm tính, lấy sức mạnh mà kiêm tính và lấy của mà kiêm tính.

Người ta quí cái thanh danh của ta, phục cái đức hạnh của ta, cho nên mới mở cửa, dọn đường đón ta. Thì ta nhân lòng dân ấy, vào ở nước ấy mà trăm họ đều yên, lập pháp, ra pháp lệnh mà không ai không qui phục. Cho nên lấy được đất mà quyền càng tăng, thu được dân mà binh càng mạnh. Đó là lấy đức mà kiêm tính người.

Không phải người ta quí cái thanh danh của ta, nhưng người ta sợ cái uy của ta, khiếp cái thế của ta, dân người ta có lòng muốn bỏ ta, nhưng không dám tính chuyện phản nghịch, như thế thì khí giới càng nhiều, phí tổn do đó càng nặng, cho nên lấy được đất mà quyền càng giảm, thu được dân mà binh càng yếu. Đó là lấy sức mạnh kiêm tính người.

Không phải người ta quí cái thanh danh của ta, phục cái đức hạnh của ta, nhưng người ta nghèo muốn giàu, đói muốn no, nên bụng rỗng miệng há, về với ta để có miếng, như thế thì ta tất phải phát thóc trong kho cho họ ăn, cấp tiền của, vật dụng cho họ sung túc, đặt những quan lại hiền lương để tiếp xúc với họ và uỷ lạo họ, như thế quá ba năm rồi mới tin được họ, cho nên được đất mà quyền càng giảm, thu được dân mà nước thêm nghèo. Đó là lấy của mà kiêm tính người.

Bởi vậy mới nói: “Lấy đức mà kiêm tính người thì thành vương nghiệp, lấy sức mà kiêm tính người thì thành yếu, lấy của mà kiêm tính người thì thành nghèo”.

[527] Lâm Vũ Quân: Không rõ là ai.

[528] Tào Phủ: Tay đánh xe nổi tiếng đời xưa. Nói đến tài đánh xe là người ta nhắc đến tên Vương Lương, Tào Phủ.

[529] Tôn Vũ: Tướng của Ngô Vương Hạp Lư, có tiếng giỏi binh pháp. – Ngô Khỏi: tướng của Nguỵ Vũ hầu, dùng binh rất tài.

[530] Hoa tiêu lan: Nguyên văn: “Tiêu lan” (椒蘭). Hai chữ này, trong thiên Lễ luận ở dưới, được dịch là: “hoa tiêu, hoa lan”. (Goldfish)

[531] Trần Hiêu: Một học trò của Tuân Tử.