Chương 2

Trong những ngày đầu tiên đến ở hoàng thành, không có điều gì chứng tỏ sự lo sợ của Phi Khanh là đúng. Trái lại, sự thay đổi chỉ có lợi cho chàng.

Hoàng thân Trần Nguyên Đán đã sai người dọn sẵn cho chàng một căn phòng trong một cánh của dinh thự, khác hẳn với căn gác xép trên nhà kho mà nhà họ Trương dành cho chàng. Đó là một phòng rộng và sâu được một cầu thang với hai bán lan can trang trí hình rồng dẫn tới. Những tấm sáo nhẹ che kín các khung cửa sổ mà trong mùa này, các tấm giấy phết dầu đã được tháo gỡ. Những cây cột nhẵn bóng như cổ của các thiếu nữ được đặt trên những bệ đá chạm trổ như người ta thường thấy trong các ngôi chùa, và khi chàng ngước mắt lên nhìn sườn nhà nâng đỡ mái chống lại gió bấc với những sống gờ trên mái chạy thành đường uốn cong, chàng cảm thấy rất an toàn. Nhưng điều khiến chàng phải ngạc nhiên là dường như có một ai đó lưu tâm chú ý tạo ra ở đây một bầu không khí thuận lợi cho sự học tập và suy tư.

Thật vậy, ngoài cái sập gụ trải chiếu hoa, những bức bình phong và một rương để đựng quần áo, chàng còn có một bàn viết, một ống bút đựng đầy bút mới tinh, một cái tráp đựng thuốc hút và giấy, một túi thơ, mấy cái đèn châm đầy dầu và có cả một đồng hồ nước bằng đồng. Khi Hoàng thân cho chàng một đứa tớ gái nhỏ, mà theo ý chàng là để giúp chàng khỏi chậm trễ trong mọi lúc, với ngòi bút viết phóng nhanh, chàng đã làm một bài thơ ca tụng lòng quảng đại của vị chủ nhà.

Tuy nhiên, Phi Khanh có cảm tưởng kỳ cục là bài thơ đề tặng Hoàng thân, dù đó là những câu thơ tự phát tỏ lòng biết ơn, thì Hoàng thân lại không phải là người đáng được đón nhận chúng. Chàng có hỏi con Liễu, đứa tớ gái nhỏ, nhưng nó chỉ cười lấy tay che miệng.

Những lúc lui tới từ nơi trú phòng cho đến phòng học của đinh thự, những ngày đầu, chàng gặp rất ít người. Nhưng tất cả đều chứng tỏ với chàng thái độ lịch sự nể vì và sự rộng lượng khoan dung mà người ta dành cho các nho sĩ trong triều đình nhà Trần. Được quan Tư đồ bảo trợ, Phi Khanh cho dù không có kinh nghiệm đi nữa, cũng đủ sáng suốt để biết rằng dưới những cái vẻ bề ngoài ấy, chàng cũng bị những người ao ước địa vị của chàng và phe đảng của họ ganh ghét. Do đó chàng phải cẩn trọng hơn và tránh không phạm vào sự vụng về nào có thể làm cho mình trở thành mục tiêu để người ta nói xấu và chế giễu. Trong chiếu áo dài đen vá lại đã khá cũ kỹ, đội chiếc mũ nho sinh, chàng bước chân một cách đàng hoàng, nghiêm trang và có những thiếu nữ vẫn thường đưa mắt nhìn theo chàng sau những tấm lưới mắt cáo.

Tuy nhiên, một sự kiện không ngừng làm chàng phải thắc mắc.

Từ buổi sáng đáng ghi nhớ ấy, khi tiểu thư của Hoàng thân Trần Nguyên Đán xuất hiện trong thư phòng trước mặt chàng với vẻ khó chịu mà nàng đã mau chóng chế ngự được, dường như chàng chưa được thoáng thấy nàng. Dù không muốn, chàng cũng cảm thấy bực bội. Chàng chẳng là thầy của nàng sao? Trong lúc đang dạy học cho các anh em trai nàng, nhiều lần chàng nghe tiếng chân của nàng nhẹ nhàng dừng lại trước cửa, một lúc rồi rời bước. Một lát sau, chàng nghe thấy tiếng cười giòn giã từ vườn vang lên, nàng đang chơi cầu với các cô chị ở đó.

Được giao trách nhiệm dạy dỗ cho cô tiểu thư là chính, Phi Khanh tự hỏi không biết giải quyết ra sao. Một mặt, chàng quá kiêu hãnh nên không hỏi tiểu thư Trần Thị Thái lý do gì mà không thèm đến lớp, và mặt khác, chàng không dám than phiền điều ấy với Hoàng thân mà chàng thường thoáng thấy trở về sau các cuộc họp ban đêm, khuôn mặt mệt mỏi và lo âu.

Bởi lẽ trong ít lâu nay, tình hình đất nước càng sa sút. Phi Khanh tin chắc như thế khi nghe người này người nọ nói trong các lần đi dạo chơi nhàn tản trong Hoàng thành. Các cuộc nổi loạn của tá điền và nông dân nổ ra liên tiếp. Triều đình phải gửi các đội vệ binh ở kinh đô đi dẹp loạn vì các đạo quân ở các phủ tỏ ra ngày càng kém hiệu lực. Người ta nói rỉ tai nhau rằng việc cung cấp binh lương đã gây khốn khổ cho người nào có ruộng lúa, nương dâu hoặc ao cá và kể từ năm ngoái, cho cả những người không có gì, rồi sau đó việc mộ quân gặp phải sự chống đối đến nỗi người ta phải động viên cả các sư sãi. Đây là cơ hội tốt nhất đế một số người trong triều chế giễu ra mặt các kẻ được gọi là tu hành. "Những kẻ khoác lác tinh ranh ấy" - họ nói – "đã quên đi giáo huấn về sự đau khổ và hư vô mà chỉ lo lắng sao cho có nhà cao, vườn rộng, có thật nhiều vàng ngọc và tôi tớ". Đáng cái đời cho bọn chúng, giờ đây chúng cũng bị bắt buộc lội bùn như đám dân quèn! Rõ ràng là từ các cuộc khởi nghĩa nông dân đó, triều đại đang đánh mất niềm tin nơi người dân khốn khổ và cũng với niềm tin ấy, nó đang đánh mất mệnh trời! Về phần mình, Phi Khanh nhất trí với câu nói làm mủi lòng mà Hoàng thân thường nói với các con ngài: "đọc thiên kinh vạn quyển phỏng có ích gì nếu nay tóc cha đã bạc trắng mà cha không làm cho vận mệnh của dân tộc tốt đẹp lên!"

Thật vậy, Phi Khanh tự nhủ khi dân tộc đang chịu trăm ngàn nỗi khổ, quan tâm đến một tiểu thư không chịu đi học phỏng có ích gì? Chính vì thế, chàng không nói gì cả. Cũng không ai lưu tâm đến sự vắng mặt lâu ngày của tiểu thư mà cũng không ai cáo lỗi chàng về việc đó. Cho nên, trước những người anh em của nàng, những cậu trai đã quá tuổi để chỏm, đôi lúc chàng phải chỉ trích cái thói tự mãn và lười biếng của những người tự cho mình là vượt lên trên, không cần kiến thức. Chàng thầm mong rằng lời ám chỉ này sẽ được nói lại cho nàng.

Tuy lời ám chỉ có làm cho niềm hãnh diện bị tổn thương của nhà mô phạm được nguôi ngoai, nhưng một khi trở về phòng mình, chàng run sợ vì người ta hẳn sẽ bóp méo lời lẽ theo một cách nào đó lúc kể lại cho nàng. Hay là nàng coi chàng như một ông thầy trong đám thầy giáo tầm thường không hơn không kém. Những người này dưới bề ngoài đạo mạo, che giấu một kiến thức ít ỏi, chạy chọt khắp nơi ở thôn quê, cố lập ra một ngôi trường để dạy dỗ các đứa trẻ quê mùa bằng roi vọt. Cứ tưởng tượng như thế là làm cho chàng tức điên lên, không tài nào ngủ được. Chàng ngồi mãi trước cái đồng hồ nước suốt năm canh để suy nghĩ về thái độ chàng phải đối xử với nàng, nếu cuối cùng, ngày nào đó, nàng bước chân vào phòng học và đó là giả sử như có một lúc nào đó nàng sẽ đến. Điều tệ hại nhất là nàng đã gây ra một cơn bão tố tình cảm bực tức mà chàng cứ tưởng rằng không bao giờ mình lại có thể như vậy. Thật vậy, từ ánh mắt đầu tiên, chàng biết rằng sự hiện diện của nàng sẽ gây cho chàng nhiều khó khăn, còn giờ đây sự vắng mặt của nàng lại tạo ra những khó khăn lớn hơn.

Trước kia việc sôi kinh nấu sử8 chiếm hết mọi thời giờ, chàng đâu còn thời giờ dành cho phụ nữ, thành ra về vấn đề này chàng như bị chìm ngập trong vực thẳm lúng túng. Một người lịch lãm chắc chỉ coi đó là sự làm dáng tinh quái, thì chàng lại thấy đấy là một hình thức khinh thị cố ý. Chàng không hiểu gì về sự tránh né của tiểu thư Trần Thị Thái và sự vui vẻ quá đáng khi nàng đi dạo chơi trong vườn bên dưới cửa sổ phòng học. Chàng cũng không hiểu việc tiểu thư đi đâu cũng dắt một con hầu mang theo một giỏ sách. Chàng đã theo đòi chữ nghĩa của nhà nho, chàng là một nhà nho, chàng biết rõ lịch sử xưa và nay nhưng không biết cư xử thế nào trước phụ nữ. Chàng tin rằng đây quả là một chuyện nực cười, chàng ước ao được tỏ bày điều đó với một ai. Chỉ có điều, ở hoàng thành, chàng không có một người bạn thân thiết nào.

Tình trạng đó kéo dài trong hai mươi ngày, rồi buổi sáng ngày hai mươi mốt, tiểu thư Thái vào lớp thật trễ cùng với đứa thị nữ và đến ngồi ở hàng ghế đầu tiên.

Đứa học trò có giọng đọc tốt nhất đang đọc một trang trong sách Kinh Dịch. Mọi việc xảy ra như Phi Khanh đã thường tưởng tượng trong những đêm mất ngủ. Vì vị trí cao trọng của chàng trong Tứ Đại9, chàng đón nhận rất lạnh lùng cái chào kính cẩn của nàng và ra hiệu cho cậu học sinh tiếp tục đọc. Sau đó mọi khuôn mặt, trừ khuôn mặt của tiểu thư, cúi xuống trang sách, chú ý nghe Thầy giải thích, vì đây là một đoạn văn khó.

Trong thời gian chàng chú giải dài dòng và tỉ mỉ để tránh những cách giải thích sai lạc, ánh mắt của cô tiểu thư không rời khỏi chàng dù đó là ánh mặt kinh ngạc, lo âu, thán phục hay chế giễu. Phải chăng nàng hiếu học hơn cách nàng biểu lộ từ trước đến giờ? Chàng nghĩ thầm như vậy, tuy bề ngoài vẫn thản nhiên. Sự đột nhập của nàng vào lớp học bất chấp các tục lệ chẳng đáng phải cho một bài học nho nhỏ hay sao? Dù gì, chàng cũng để cho lớp học tiếp tục theo truyền thống tức là người ta phải học những sách nền tảng, kế đó là lịch sử và các truyện ký (kinh - sử - truyện). Do đó lớp học bắt đầu bằng lịch sử nhà Tống, rồi tiếp tục bằng một bài thơ của Chu Văn An dường như để tặng cho buổi sáng mùa xuân hôm ấy một cách thơ ngây:

Bách huân bán lãnh trà yên yết.

Khê điểu nhất thanh xuân mộng tàn.

(Mùi khói thông sắp hết, khói trà đã tắt?

Một tiếng chim bên suối làm tỉnh mộng xuân)

Khi ba tiếng chiêng vang lên, các học trò đứng dậy ra về, Phi Khanh yêu cầu tiểu thư nán lại chốc lát. Tiểu thư ngạc nhiên nhìn chàng rồi với sự tự tin thường lệ, nàng cho đứa thị nữ về trước và chờ đợi.

Khi tiến đến gần nàng với vẻ mặt nghiêm khắc, Phi Khanh không thể không thán phục vẻ mảnh mai của thân hình nàng, tay chân nàng duyên dáng và dung mạo nàng khoáng đạt hồn nhiên như con chim sẵn sàng cất cánh. Chao ôi, có phải tạo vật có thân thể nhẹ nhàng ấy, nhẹ nhàng như chiếc lá đang rơi đã giày vò chàng bao đêm? Nếu trái tim chàng đang rung động, thì khuôn mặt chàng tươi tắn nhưng lạnh lùng như băng giá.

- Đối với một người lúc nào cũng sống trong triều đình - chàng nói - thì một tên cử nhân quê mùa chắc hẳn là một cái gì không chịu nổi. Thế là tiểu thư đã đến, đã nghe và thấy sau khi bắt người ta chờ đợi lâu ngày. Tôi chỉ hy vọng rằng sự hiện diện của tiểu thư ở đây hôm nay không phải là hậu quả của thói bốc đồng phù phiếm và ngày mai tiểu thư sẽ trở lại lớp học đúng giờ.

Ngay từ câu nói đầu tiên, tiểu thư Thái đã đỏ ửng, mái tóc mây của cô trễ xuống, những sợi tóc mai vẫn được cắt tỉa mỗi sáng như bị nhiễm điện và ánh mắt cương nghị của cô tối sầm lại, tuy nhiên cô mạnh dạn trả lời:

- Thưa thầy, thật đáng tiếc nếu thầy có những ý nghĩ xấu xa như thế về em. Khốn nỗi quả thật vẻ bề ngoài làm cho em bị kết tội oan. Nhưng làm sao em vừa có thể đến lớp vừa an ủi cha em đi họp đêm trở về mệt nhọc và lo âu?

- Tốt lắm! - Phi Khanh lạnh lùng cười nhếch mép - Nhưng có phải sự mệt nhọc và lo lắng của Đức ông, lệnh tôn cũng làm cô vui vẻ đùa giỡn trong vườn đấy chứ?

Chàng ngây thơ nghĩ rằng nàng sắp sửa xấu hổ đến chết được. Nhưng vẻ rạng rỡ của sự chiến thắng lóe lên trong đôi mắt mà nàng vội vàng cụp xuống một cách kín đáo làm chàng mở mắt. Nàng giễu cợt mình, chàng tự nhủ, thế đấy, các tiểu thư trâm anh và giàu có giải buồn bằng cách chế giễu người khác!

"Không một hành động, cử chỉ nào của mình mà chàng ta không để ý đến", tiểu thư Thái phấn khởi tự nhủ. "Người nào ở trong triều đình dám thừa nhận như thế, còn chàng ta lại nói ra điều ấy". Khi nàng nhìn chàng lần nữa, chàng đang thu xếp sách vở và các vật dụng, không còn quan tâm đến nàng nữa.

Giờ đây, niềm vui ấy đã đủ cho nàng rồi, nàng xin cáo từ và đi tới chỗ Thị Nghi đứng ở dưới hành lang.

- Bài thơ của Chu Văn An làm cho chị muốn đi dạo trong vườn - nàng bảo - Trời đẹp quá, hoa đào sao mà dễ thương đến thế. Em hãy để sách vở đó và theo chị.

Nàng đi từng bước nhỏ, và ngón tay nàng vò cái dải thắt lưng dài bằng lụa. Nàng có ý định theo dõi từ xa chàng thanh niên đang trở về phòng. Nàng thấy chàng xa dần giữa những hàng cây và cảm thấy thích thú quan sát chàng mà chàng không hay biết. Niềm thích thú ấy cũng giống như niềm thích thú nàng có trong suốt mười lăm ngày nàng tránh mặt chàng. Không khí dưới các cây đào mát dịu như tráng men sứ.

- Thưa công nương, vị tôn sư đó được bao nhiêu tuổi xuân rồi? - Thị Nghi hỏi.

- Chị không biết, có lẽ hăm mốt hoặc hăm hai.

- Ông ấy có vẻ buồn và cô đơn. Theo ý của em, ông ấy cần có một người thương để chia sẻ những nỗi ưu tư.

- Em cần gì phải bận tâm về việc ấy!

Dáng người cao và mảnh mai của chàng sắp khuất hẳn sau cánh cổng mà nàng không thể mạo hiểm vượt qua. Chàng cô đơn, nàng tự nhủ, ngạc nhiên vì trước nàng, một người phụ nữ khác đã có nhận xét đó. Nàng liếc mắt nhìn Thị Nghi. Phải nói rằng, đứa thị nữ mạnh khỏe này cũng đang đau khổ vì phải xa quê hương.

- Nào về thôi!

Nghĩ đến buổi chiều dài dằng dặc đang chờ đón mình, nàng ước ao cái đồng hồ nước sẽ trở nên như điên loạn, điểm ngay giờ học của ngày mai. "Thế ra mình hối hả gặp lại chàng đến thế thật sao?" - nàng tự hỏi trong khi Thị Nghi nhặt lại giỏ sách vở rồi cả hai bước vào dinh thự mát mẻ - "hay chỉ vì ở đây chẳng có gì đáng để mình quan tâm?"

—★—

Đêm hôm ấy, Phi Khanh đã tức tối nàng vô lý và phí thời gian đi bách bộ trong phòng bởi vì ngày hôm sau và những ngày tiếp theo, tiểu thư Thái trang điểm như một nàng tiên, luôn có mặt trong giờ học buổi sáng và có khi đến rất sớm.

Chàng chỉ căn dặn nàng đến đúng giờ, thế mà chàng thấy nàng và đứa thị nữ ở trong phòng học trước khi lớp học bắt đầu. Chàng vẫn cho rằng hành động ấy chỉ xuất phát từ tính khí thất thường của nàng nhằm lôi cuốn sự chú ý về mình và sự bốc đồng ấy không thể kéo dài, cho nên chàng tỏ vẻ không nhận thấy và không thay đổi thói quen của chàng mỗi sáng là kéo một vài hơi thuốc lào trong phòng học trống trải, đồng thời suy nghĩ về đề tài sắp giảng dạy. Mỗi sáng, chàng nghĩ mình sẽ bước vào một phòng học trống không nhưng tiếng trò chuyện thủ thỉ của tiểu thư Thái và đứa thị nữ báo cho chàng biết họ đã có mặt trước khi chàng bước qua cửa lớp. Lúc đó, không hiểu tại sao, chàng sung sướng vì mình lại lầm, lầm thêm một ngày nữa.

Rồi một buổi sáng, chàng lắng tai nghe nhưng không thấy tiếng trò chuyện. Chàng nóng lòng, hy vọng bâng quơ. Chỉ có im lặng và im lặng. Thế là, chàng bực mình kết luận, cơn bốc đồng của tiểu thư Thái đã chấm dứt.

Ngay lúc đó, chàng thấy nàng ngồi đọc sách một mình trên chiếu. Nàng không nghe thấy tiếng chân chàng đến nên vẫn cúi chiếc cổ xinh xắn. Một vài lọn tóc rơi ra từ búi tóc thả xuống chiếc gáy trắng xanh tạo nên một vẻ xinh đẹp pha nét hững hờ. Nhìn thấy nàng, nhỏ bé và mong manh như thế, Phi Khanh nhớ đến những cánh bèo tấm trên ao nước ở quê nhà và bất giác chàng chìm vào nỗi nhớ quê hương. Cùng lúc ấy, tiểu thư Thái quay lại, bắt được cảm xúc ấy trên khuôn mặt chàng, nàng cúi xuống mặt đỏ bừng.

Không có gì xảy ra thêm nữa. Nhưng kể từ giây phút đó, ánh mắt của vị gia sư trẻ tuổi quyện theo nàng không ngớt.

Nàng bắt đầu nghĩ đến chàng ngày lẫn đêm đến độ chàng dường như trở thành nguyên khí của nàng. Nàng tìm đến các anh em trai nàng với mục đích duy nhất là nói về chàng, về phong thái rất độc đáo và sâu sắc của chàng, nhưng lại viện cớ là để trao đổi thêm về ý nghĩa của bài học. Nàng còn gia tăng sự chuyên cần và tập trung vào những môn học khó nhất để chứng tỏ nàng không dốt nát hoặc lười biếng như chàng vẫn tưởng và để sau cùng, nàng phải thú nhận rằng mình đã yêu chàng. "Ta yêu chàng!" nàng say sưa lặp lại với mình, chìm hẳn vào một thứ tình cảm mới lạ mà ngay cả thân phụ nàng cũng là một người ngoài cuộc. Dường như nàng đang chia sẻ tâm hồn với các bậc nữ lưu trong các truyền thuyết tình yêu, của công chúa Tiên Dung và nàng tiên Thể Loan.

Tuy nhiên, điều xác thực đó chẳng những không đem lại cho nàng vạn phúc, mà lại là nguyên cớ cho những nỗi dằn vặt mới: khi thì nàng chỉ thấy giữa hai người những hàng rào ngăn cách không thể vượt qua và nàng than thở. Tại sao số phận trớ trêu lại ngăn cách chàng với nàng đến thế. Có thể nàng đã quên rằng dù sao chàng cũng chỉ là một kẻ tôi tớ của cha nàng, nghèo nàn và hơn thế nữa thuộc giới bình dân, và điều ấy những kẻ khác làm sao quên được? Khi thì nàng nhanh nhẹn vượt qua những hàng rào ấy, vì quả là một đam mê như thế - và do dòng dõi cũng như do bản chất nàng phải sống mãnh liệt một đam mê lớn - thì xem mọi vật cản tầm thường ấy nào có ra gì. Phi Khanh chẳng phải là một nho sinh xuất chúng đầy hứa hẹn ở khóa thi sắp đến, và sẽ bước lên những chức quyền cao trọng? Nàng nhớ tới vẻ hiên ngang sinh động trong phong thái và toàn bộ con người chàng và đo lường mức độ khác nhau giữa chàng với những thanh niên quyền quý hời hợt nông cạn trong triều mà đôi khi nàng gặp ở nhà cha nàng hay trong các nghi lễ ở chốn cung đình.. Nhưng vừa tưởng đã giải quyết được đôi chút mọi vấn đề, thì câu hỏi tiên quyết mới đặt ra: chàng có yêu nàng không? Một số dấu hiệu chứng tỏ điều đó. Nhưng rồi sao? "Chàng sẽ yêu mình, nàng tự nhủ, chàng sẽ phải yêu mình!".

Do một nét đặc biệt của tính khí kiêu hãnh và ngoan cường, cô tiểu thư càng thao thức đêm đêm, trí tưởng tượng cuồng nhiệt của nàng càng vẽ ra những kế hoạch trốn khỏi khuê phòng, con tim đảo lộn của nàng càng luôn ra những bài thơ nóng bỏng có đến hàng chục bài rải rác xung quanh nàng vào sáng sớm, thì khi có mặt chàng, nàng lại càng bày tỏ một vẻ dửng dưng lạnh nhạt. Không ai có thể tin rằng giọng hát như tan vỡ theo những cung bậc đam mê hòa nhịp với tiếng đàn tranh cũng chính là cái giọng ra vẻ lãnh đạm khi xin gia sư một lời giảng giải.

Đến nỗi Phi Khanh vì thiếu kinh nghiệm về phụ nữ và không biết rõ trái tim mình nên cho rằng từ nay không còn gì ngăn cản chàng làm tròn nhiệm vụ mà Hoàng thân Trần Nguyên Đán đã giao phó. Bởi vì nếu tính chất thất thường của tiểu thư Thái đã dẫn đưa cô đến tình yêu thì nó chỉ thúc giục vị thầy trẻ tuổi phải thận trọng. Vì vậy chàng vui lòng đối xử với tiểu thư quyền quý như nàng vốn là thế và luôn luôn trước mắt chàng vẫn và thế: đó là ái nữ của quan lớn Tư Đồ. Chàng cũng không còn quan tâm đến thói ngông của cô học trò bốc đồng ấy và tìm lại được sự thanh thản. Với lòng nhiệt tình mới mẻ và dồi dào, một lòng nhiệt tình không chỉ nhờ Khổng Tử, Mạnh Tử và Lão Tử, chàng tiếp tục hướng dẫn học trò trai gái học hỏi Tứ Thư, Ngũ Kinh cũng như thi phú, văn, sách và các thể loại văn chương khác.

Quên đi ánh mắt chế giễu của tiểu thư Thái, chàng lại tiếp tục cái việc dạo chơi thanh thản trong hoàng thành. Nhờ đó chàng khám phá những điều trước kia chàng biết qua sách vở về sự biến đổi liên tiếp của hoàng thành từ thời xa xưa khi vua Lý Thái Tổ thấy một con rồng vàng bay lên từ những bức tường thành và chọn nơi này làm kinh đô.

Tuy nhiên, nếu chàng say mê vẻ đẹp của vô số dinh phủ với mái dát vàng dát bạc và ngây ngất trước điệu bộ nhịp nhàng của các đội ngự vệ ở các cổng thành, trước sự dập dìu của các hoạn quan, các thị thần, các quan chức trong những bộ xiêm y và mũ cánh chuồn, thì chàng cũng tiếc nhớ khu thị dân người đi chen chúc, thuyền chiến và thuyền chài nhấp nhô ở cảng Đông Bộ Đầu, xe ngựa chạy trên đê Đại La. Chàng rất nhớ mùi hương của hồ Lục Thủy buổi hoàng hôn, những cuộc trò chuyện với các vị thầy của chàng dưới bóng mát của trường Quốc Tử Giám và cả những ca lâu mà chàng rất ít khi lui tới. Chỉ sau khi không tìm ra một khuôn mặt quen thuộc nào trong hàng người bất mãn ngày càng nhiều đến đánh chuông ở gác Long Trì trong hoàng thành để kêu oan, chàng mới quay về trong sự cô tịch của dinh quan Tư đồ và lao vào việc học.

Một buổi sáng, giữa nhóm người đến kêu oan, chàng nhận ra mái tóc bôi dầu của thương gia họ Trương mà một dạo chàng đã làm gia sư trong nhà ông.

- Này bác, bác nói cho tôi biết, việc rắc rối nào đã đưa bác tới đây?

Người thương gia ném ánh mắt dữ tợn về đối thủ của mình cùng tháp tùng để việc xét xử được thực hiện nhanh hơn, ông nghẹn ngào vì giận dữ.

- Từ khi ông cử ra khỏi nhà tôi, tôi gặp nhiều điều xui xẻo. Khi ông ra đi, sự may mắn cũng đi theo!

Rồi ông ta kể lại câu chuyện thỉnh thoảng chêm vào lời nguyền rủa. Sau cùng Phi Khanh cũng hiểu ra câu chuyện rắc rối về một thương vụ có liên quan đến một lô nón Mã Lôi quan trọng. Trong vụ này, Trương bị một người đứng trung gian ở tỉnh Hải Dương lừa gạt một món tiền lớn lên đến ba mươi lạng. Tay trung gian kia đã chối phăng: không bao giờ hắn đã nhận tiền cho một vụ buôn bán nón Mã Lôi nào, hắn cũng không bao giờ được ủy quyền của vị Quan lớn thuộc hoàng tộc có độc quyền về món hàng ấy!

- Căn nguyên của tệ nạn còn sâu xa hơn nhiều - Trương nói - tên cướp này được các quan án che chở ghê lắm vì họ nhận tiền đút lót của hắn để cùng nhau che chở cho hắn. Đơn độc với tấm lòng thành, làm sao được cấp cao hơn soi xét?

Tên thừa lại của Bộ hình phụ trách việc ghi các lời kêu oan vào sổ, sắp sửa đi ra thì được báo cáo về vụ việc. Không còn bận tâm, hắn ra lệnh cho thương gia họ Trương viết một tờ khai và ngày khác trở lại.

- Thế đấy - người thương gia mặt xám lại vì giận dữ kêu lên - tên lừa đảo ấy đã bóc lột tôi đến tận xương vậy mà người ta bắt tôi phải chầu chực tháng này qua tháng khác trước khi minh xét đơn khiếu nại của tôi. Quan trên tha hồ rút tỉa còn dân chúng không biết cầu cứu nơi đâu!

Sau khi đã tận tình góp ý cho bác Trương để bác viết lời khai và đơn từ khiếu nại, Phi Khanh buồn bã quay trở về dinh và làm việc cho tới canh tư. Chàng sửa chữa bài tập của học trò, điểm một dấu chấm hoặc khoanh một vòng tròn trước những đoạn văn mà chàng xét thấy là hay.

Hoa mơ vừa mới héo tàn, bấy giờ là lúc hoa đào nở rộ. Dưới ánh sáng trăng vằng vặc, Phi Khanh làm những bài thơ hay ngâm nga những bài thơ cổ trong khi đứa tớ gái Liễu sửa soạn pha trà hoặc đốt lò hương.

Trong lúc chàng đáp lại tiếng rì rào của gió xuân trong vườn thơm ngát mùi hương bằng những vần thơ đượm tình nhung nhớ theo đề tài "Mơ màng dưới ánh trăng lúc uống trà", chàng không ngờ rằng qua trung gian từ Liễu đến Thị Nghi, tiểu thư Thái sáng hôm sau sẽ có được bản báo cáo chi tiết về tối nay của chàng. Bản báo cáo mà nàng giả vờ lắng nghe với vẻ sốt ruột:

- Đèn của gia sư chắc cháy lâu! Hoặc là: Đêm hôm qua chắc ông ý viết nhiều!

Điều đó đủ để Liễu phải rót thêm dầu vào đèn hoặc thay bút lông.

—★—

Cuộc sống chuyên cần và trầm mặc của Nguyễn Phi Khanh tiếp nối nhau hết tối này qua đêm khác giữa cảnh cô quạnh, không bạn bè để cùng làm thơ, không bạn tình để chung chăn gối. Một buổi sáng sau giờ học, một gia nhân từ nội dinh chuyển đến chàng lời của quan Tư đồ mời chàng đến tham dự bữa tiệc ngày hôm sau. Chàng gia sư trẻ tuổi cảm động đến chảy nước mắt vì quan Tư đồ đã vô cùng lịch sự đối xử với chàng như với một kẻ ngang hàng. Kể từ cuộc tiếp kiến đáng ghi nhớ đầu tiên, chàng chưa có cơ hội gặp lại ông, nếu có thì chỉ từ xa khi ông trở về sau cuộc họp ban đêm đúng lúc chàng bước vào phòng học. Chàng hẳn phải vui mừng có dịp trao đổi một vài lời với ngài nếu những kẻ nịnh hót, những kẻ ăn bám các quan lớn luôn luôn có mặt, còn để cho chàng có cơ hội.

Chàng rất ngạc nhiên khi đến bữa tiệc, những kẻ được mời chính là các học trò của chàng. Chàng còn ngạc nhiên hơn khi biết được rằng bữa tiệc này có mục đích giới thiệu chàng với toàn bộ gia đình của Hoàng thân.

- Tôi lấy làm tiếc rằng bữa tiệc diện kiến này đã không được tổ chức sớm hơn.

Hoàng thân mời chàng ngồi vào chỗ bên cạnh ông trên một cái sập lớn, cùng lúc bà vợ chính thất mang dòng máu quý tộc cũng ân cần mời chàng ngồi xuống.

Lần đầu tiên trong đời chàng, chàng mới được thưởng thức những món ngon vật lạ trên bàn ăn của một gia đình quyền quý. Trước mặt chàng, trên những chiếc mâm quý giá, những bát sứ Gia Lâm đựng đầy thức ăn, chàng nhớ đã thấy những món ăn như thế, dù chưa được đụng tới, tại nhà quan thủ hiến tỉnh chàng vào các ngày lễ Tết. Có đủ ngũ vị và bát trân, trong đó có món thịt đông làm bằng da tê giác, món gỏi bào ngư, tay gấu, chả phụng, yến sào và bào thai beo cùng với các món ăn khác mà Đức Vua thường dùng như người ta vẫn nói.

Nhiều lần, chàng phải nâng cốc uống cạn rượu tiết để tỏ lòng tôn vinh gia chủ. Mặc dù chàng chỉ uống có ba lượt để khỏi mang tiếng là dân ghiền, thứ rượu gồm một phần huyết dê và ba phần rượu nếp ấy làm cho chàng thêm hưng phấn và bạo dạn. Chàng quan sát một lượt các thực khách và sau cùng chàng nhận thấy tiểu thư Thái đang ngồi giữa đám chị em nàng như thể nãy giờ nàng có phép tàng hình. Tới lúc này, chàng quên hẳn lý do mình được mời và nhìn nàng như ngây dại.

Phải nói rằng nàng "làm đỏm làm dáng quá sức" như cách người ta thường nói và rực rỡ trong bữa tiệc như một nàng tiên. Một cây trâm bạc thay vì trâm vàng chỉ dành cho búi tóc nhà Vua, lấp lánh như sương mai trên mái tóc đen mượt mà như sơn mài. Hai má nàng phớt hồng như cánh sen và đôi mắt nàng giống như chiếc thuyền đen bỏ neo trên mặt nước sáng ngời. Nàng mặc một áo cánh lót dưới chiếc áo dài, cổ áo cánh khoét rộng, bên trên chiếc yếm màu da cam bằng lụa mềm, thứ lụa do các cung nữ ở điện Long Thủy và Thúy Hoa trong cấm thành dệt và thêu.

Do đãng trí, Phi Khanh suýt đưa bát lên miệng, đồng thời lấy đũa và thức ăn vào miệng như thói quen chàng vẫn làm ở nhà cha mình. Sự thiếu sót ấy trong tục lệ ở đây, tức thì giúp chàng lấy lại sự bình tĩnh. Nhưng cái cử chỉ dừng lại đúng lúc vừa rồi đã không thoát khỏi ánh mắt nhận xét của tiểu thư Thái và các bạn nàng. Chàng thấy nàng đang cố nén lại một tiếng cười sau bàn tay, trong lúc một người em gái của nàng thốt ra:

- Con chim có tổ, con người có tông. Chị hãy nhìn xem anh chàng!

Khi thấy chàng thanh niên lúng túng như thế, sự thỏa mãn vì được dịp trả thù ở tiểu thư Thái đã thắng ý muốn rầy la cô em mình. Thế là tiểu thư bắt đầu cười, Phi Khanh bỗng cảm thấy sự phẫn nộ bắt đầu làm ruột gan chàng lồng lộn lên. Sự phẫn nộ trở thành cơn giận dữ thực sự mỗi khi nhìn nàng. Nàng, trước đó chưa đụng đũa đến món ăn nào, giờ thì lại công khai trình diễn cách gắp thức ăn bằng một đầu đũa, sau đó đảo qua đầu đũa kia, đưa thức ăn vào miệng một cách duyên dáng cố ý cho chàng một bài học về cung cách đứng ngồi ăn nói.

Không nén lại được, vả chăng chất rượu giúp chàng thêm bạo dạn, đột nhiên chàng hướng về đám thiếu nữ mà rằng: Khổng Tử có nói rằng: "Khi ta còn trẻ, ta sống trong cảnh hàn vi vì thế ta đã phải tập làm nhiều việc nhưng đó là những việc tầm thường".

"Người quân tử có cần phải biết làm nhiều việc không?" - Hoàng thân bổ túc câu trích dẫn đồng thời hướng ánh mắt nghiêm khắc về các cô con gái của ông. - Đúng là phải sợ nhất quỷ, nhì ma, thứ ba học trò... và nhất là những học trò nữ.

Gia nhân dọn lên món tráng miệng: nào là bánh trung thu, nào là bánh tro mà người ta thường dùng trong Tết Đoan Ngọ, những mâm trái cây trưng bày khéo léo, rồi chè, mứt kẹo nặn thành hình các loài cầm thú.

Đích thân bà hoàng, chính thất của quan Tư đồ, phục vụ cho ông giáo trẻ. Phi Khanh tỏ vẻ biết ơn sự ưu ái của bà nhưng chàng giống như người câm phải che giấu sự bất bình phải ăn những món ăn mà nỗi đắng cay còn đọng lại trong lòng. Cho tới lúc tiệc tàn, chàng cố không quay nhìn về hướng tiểu thư Thái. Với tâm trạng của chàng lúc đó, chàng nơm nớp e ngại các ca nhi và nhạc công của Hoàng thân lại vào phòng tiệc làm cho buổi dạ tiệc kéo dài ra.

Chàng cảm thấy nhẹ nhõm khi Hoàng thân mời chàng đi qua thư phòng. Chàng khiếu từ bà hoàng chính thất và các tiểu thư cũng như các bà vợ hai, vợ ba, vợ tư và tuần tự các bà kế tiếp mà chính con cái họ được chàng dạy dỗ.

Trong lúc chàng rời chân với một vẻ lịch sự lạnh lùng, tiểu thư Thái cảm thấy tim nàng bị giằng xé giữa hai thôi thúc mãnh liệt: một đằng, nàng muốn nói ra trước mặt mọi người ước nguyện của nàng muốn nâng khăn sửa túi cho chàng và đằng khác nàng muốn hạ nhục chàng một cách khủng khiếp vì sự dửng dưng của chàng gia sư mà nàng đã đoái hoài đến, làm nàng tức giận. Dù tâm hồn đang bị những ý tưởng đó làm dao động, nàng vẫn nhẹ nhàng phe phẩy quạt. Cha nàng cùng với Phi Khanh vừa mới đi khuất sau bức trướng gấm, nàng đã nảy ra ý định đến gặp họ khi cơ hội cho phép. Khích lệ bởi ý định đó, thế là nàng, quy tụ chừng hai mươi đứa em trai mà trên chúng, nàng có một uy thế không ai chối được. Một lát sau, người ta nghe tiếng nàng hát bài "Mùa xuân trên tháp ngọc".

Mặc dù được Hoàng thân cho phép, Phi Khanh chưa bao giờ tự ý quay lại thư phòng, trong một khoảnh khắc dao động tức khắc được chế ngự, chàng tìm lại nguyên vẹn cảm xúc của lần đầu tiên bước vào chốn này. Cũng với vẻ giản dị dễ mến, Hoàng thân mời chàng ngồi xuống sập gụ bên cạnh ông.

- Chúng ta cứ coi nhau như những nhà thơ! - ông nói và điều đó chứng tỏ ông đã đọc những vần thơ tri ân của chàng - ông vỗ hai tay vào nhau - Các nhà thơ cần hút thuốc để tìm cảm hứng.

Ông chưa nói hết câu thì các gia nhân đã bước vào đặt cách sập gụ ba bốn thước10 mấy cái điếu dóng sang trọng có khảm xà cừ, rồi họ cho thuốc vào và châm lửa trước khi đưa những the điếu dài bằng rễ trúc đến gần miệng người hút. Sau đó, họ quỳ gối và che giữ ngọn lửa từ xa. Trong đời chàng, chưa bao giờ chàng được hút thuốc một cách sang trọng như thế vì ống điếu của chàng là thứ làm bằng gỗ tạp của nhà nông và dân chài. Suốt mấy phút dài, chàng lắng nghe tiếng nỏ điếu kêu ục ục. Phi Khanh không nói cũng không nhìn thẳng vào người đối diện, chàng hít vào những hơi dài sảng khoái.

- Thơ của thầy có nhiều "ý tại ngôn ngoại" - sau cùng Hoàng thân nói bằng một giọng xa xôi - Tôi xin thầy hãy sáng tác một bài thơ để tôi họa lại.

Lấy giấy và mực ra, Phi Khanh làm ngay. Vì sự sỉ nhục chàng đã hứng chịu trong bữa tiệc như khơi thêm nỗi sầu nhớ quê và cảnh đầm ấm dưới mái gia đình nên những tình cảm này tự nhiên bộc phát dưới ngọn bút tài hoa của chàng.

- Cảm hứng của thầy tự nhiên và chân thật - Hoàng thân nói - vận và lời độc đáo, có thể làm mẫu mực. Tôi sẽ họa lại theo đề tài ấy.

Phi Khanh đọc đi đọc lại bài thơ họa của quan Tư đồ với sự ngạc nhiên và thán phục. Bài thơ gói ghém ước mơ của quan Tư đồ muốn treo mũ ở cửa đông môn để quay về miền sơn dã. Ông muốn đổi mũ nhà quan để đội vào nón lá, chân đi hài cỏ, đóng cửa không tiếp những người khinh thường đạo lý, tự mình trồng rau, câu bắt trăng sao và cày bừa mây khói.

- Thưa đại quan - Phi Khanh nói - dường như đại quan chưa từng rời khỏi cõi yên hà. Thơ của đại quan quả đáng bậc thầy. Xin ngài tha thứ cho một kẻ thất phu chưa từng ra vào nơi cung khuyết - chàng nói tiếp, và không dám động đến những điều mà chàng đã biết hoặc tưởng mình đã biết về vị trọng thần, qua đám học sinh của mình - nhưng chỉ dám hỏi rằng làm thế nào để những người như Y Doãn, Chu Công có thể trở thành những người như Sào Phủ, Hứa Do?

- Ngày xưa - Hoàng thân trả lời - Vua Nghiêu và Vua Thuấn buông tay áo xuống, trị an thiên hạ thế mà đất nước được thịnh trị. Thời buổi ấy đã qua rồi.

Hai người im lặng hút thuốc một lúc. Một con suối ẩn khuất ở một nơi nào đó như âm vang với tiếng ục ục của bình thuốc lào. Sau khi cho thêm thuốc vào điếu, các gia nhân lùi lại và rút lui khi Hoàng thân đưa tay ra lệnh cho họ.

- Mặc dù chúng ta biết nhau còn rất ít - Hoàng thân nói tiếp - sở thích văn chương lại giống nhau và tính tình xứng hợp. Thầy quyến luyến làng Nhị Khê của thầy cũng như tôi quyến luyến núi Côn Sơn, chính vì thế thầy có thể hiểu được ước vọng của tôi muốn lui về với tùng cúc nơi cố hương.

- Tại hạ chia sẻ tình cảm ấy - Phi Khanh nói - tuy nhiên xin đại quan nhớ lại rằng ngài và gia quyến của ngài đã hết lòng vì đại nghĩa. Trong khi kẻ tôi tớ của ngài, chàng nói tiếp với vẻ u uất, chỉ là một nông dân nghèo hèn tài sơ, trí thiển, không có ích gì cho xã hội.

Một nụ cười nhẹ nhàng lướt qua ánh mắt của Hoàng thân:

- Có phải thầy muốn cho tôi hiểu rằng thầy không thật sự là nhà giáo? - Ông nói với giọng tinh nghịch. - Nhờ Trời, thầy không giống những nhà nho tân trào, tô điểm mình với kiến thức như ngọc trai nhưng khi đã được tiến cử vào một chức vụ cao thì họ tách biệt khỏi quần chúng và khinh rẻ họ - Ông im lặng một lúc lâu trước khi nói tiếp - Đã từ lâu rồi công danh phú quý đối với tôi không khác gì dòng nước trôi đi. Tóc tôi nay đã bạc trắng trong việc thi hành quyền bính và tôi đã đọc nhiều sách nhưng phỏng có ích gì nếu khi quay đầu lại, tôi thấy thẹn mình với khách hoàng quan11. - Ông đẩy xe điếu dài ra và nói tiếp thì thầm như với chính mình - trước mắt tôi, chỉ toàn những điều phiền não!

Những lời nói sau cùng này chất chứa đầy nỗi đắng cay và đe dọa làm cho Phi Khanh dựng tóc gáy, tuy nhiên chàng cảm thấy bớt băn khoăn vì ý nghĩa những lời nói ấy đối với chàng vẫn còn chưa rõ. "Nếu mình không biết gì càng tốt", đầy sợ hãi chàng tự nhủ lòng và đồng thời sự đối diện với con người khó hiếu này, một người từng nắm quyền sinh sát trong tay, nay bỗng nhiên tỏ ra rất nhân từ trong nỗi hoài nghi khiến cho chàng ước ao được biết tất cả. Thế là chàng đã dại dột trả lời:

- Khi ảnh hưởng của Đức Vua còn chưa bao phủ, đất nước cần có những bậc hiền tài để giúp đỡ Đức Hoàng Thượng cai trị theo chiều hướng công bằng và nhân đạo. Sách xưa đã chẳng nói rằng: "Nếu người quân tử không hành động theo nghĩa, nhân dân sẽ không có mẫu mực để sửa mình!". Có phải ngài cho rằng lúc này không đáng để hành động? Có phải ngài định từ khước cống hiến để rút... - Hoảng sợ vì sự táo bạo của mình. Phi Khanh ngừng lại.

Điều không ngờ tới là Hoàng thân chẳng hề tức giận. Ông chỉ mỉm cười trước lòng yêu nước nhiệt thành của chàng gia sư trẻ tuổi, thấm nhuần truyền thống nho gia vốn là linh hồn và lương tâm sống động của dân tộc.

- Thầy đang tắm mình trong dòng suối thiện hảo - ông nói - nhưng sách vở của các bậc Tiên Hiền chỉ ra con đường trị nước lý tưởng trong khi chính trị thường đi lạc hướng vào những lối quanh co, ở đó hiền nhân, quân tử bị loại ra khỏi quyền lực. Khi nhân dân xáo động, khi Đế quốc phương Bắc vùng dậy và khi sự nguy khốn từ phương Nam kéo đến, thì triều đại bị lung lay trầm trọng. Trong lúc đó, thì trong đám quần thần của đức Vua, các phe đối lập khích bác nhau, kết bè kết đảng. Những người mà hôm qua còn chiến đấu bên nhau để tái lập nền chính thống thì hôm nay xung đột nhau trong một cuộc chiến một mất một còn, kẻ mạnh hơn dùng ảnh hưởng của mình để loại trừ kẻ khác. Trong những điều ấy, đâu là lợi ích của nhân dân? Nước Đại Việt ta sẽ đi về đâu? Trong lúc lũ sài lang đang quần tụ, tranh đua nhau dùng sự nịnh hót và âm mưu để điên cuồng chiếm lấy quyền lực thì nông dân thiếu đất lại bị sưu cao thuế nặng, họ đang nổi loạn, đê điều hoang phế, việc lao dịch phải ngừng lại bên ngoài những phong ấp rộng lớn. Trước đây việc chi tiêu được tính toán theo mức thu, vào ngày nay, người ta dựa vào sự chi tiêu để định ra mức thu. Một số người leo lên những địa vị cao không có chút tài năng giỏi giang nào ngoài cái tài đánh bóng con người mình. Những người muốn chấm dứt tình trạng đó, có lẽ không có đủ sự khôn ngoan cần thiết để được Thánh Thượng tuyển chọn, nhưng thật ra người ta không thể nói rằng những người hiện đang nghĩ rằng mình lãnh đạo đã chứng tỏ mình có thừa sự khôn ngoan.

Nghe những lời đó, Phi Khanh thấy dường như bức màn đột nhiên được xé toang. Những lời ám chỉ được nói lên những lúc chàng có mặt, những mẩu chuyện tình cờ nghe trong các cuộc dạo chơi khắp hoàng thành giờ đây đã thấy ý nghĩa rõ ràng. Cũng thế, tin đồn lan truyền về các phe cánh đang đối đầu nhau ngay bên cạnh đương kim Hoàng thượng, trong lúc Thái thượng hoàng vẫn tiếp tục đứng từ xa lèo lái là điều có thật! Choáng váng vì những lời thổ lộ như thế và cũng đôi chút lo ngại rằng Hoàng thân có thể hối tiếc đã tâm sự với chàng, Phi Khanh tìm mọi cách khéo léo để bày tỏ lòng tôn kính và trung thành với Hoàng thân. Đúng lúc đó, tiểu thư Thái tìm cách bước vào phòng, theo sau là thị nữ mang khay trầu.

- Kìa, con cha giỏi quá - Hoàng thân nói khi nhìn thấy con, vầng trán ông trở nên rạng rỡ.

Phi Khanh vốn chẳng muốn gặp lại nàng trong ngày hôm nay, phải tự hỏi chàng đã phạm phải tội gì trong tiền kiếp để cô gái lạnh lùng và kiêu kỳ này bắt chàng phải đền trả. Chàng nhẫn nại ở lại dù chẳng còn cảm thấy thích thú gì. Tuy nhiên, chàng không thể không nhìn trộm nàng.

Ngồi thật duyên dáng trên đôi gót chân, nàng đưa những ngón tay nhẹ nhàng vuốt phẳng phiu một lá trầu lấy ra từ một cái hộp bằng đồng, rồi nàng nhanh nhẹn sai thị nữ đặt những ống phóng mạ vàng dưới chân sập gụ và đến phụ giúp nàng bổ cau và đảo bình vôi.

Khi cau đã bổ xong, mỗi người ngồi qua một bên, cuốn miếng cau có têm vôi trong lá trầu xếp thành đôi cánh chim phượng xinh xắn, tiểu thư Thái ra dấu cho đứa thị nữ. Nó dâng miếng trầu đầu tiên cho ông giáo trẻ trong lúc tiểu thư kính cẩn dâng lên cha nàng miếng trầu nàng đã têm, cha nàng mỉm cười đón lấy.

- Này, con gái của cha - ông nói - con đã tuân thủ đúng nghi thức và đã khéo giải quyết một vấn đề tế nhị về ngôi thứ. Cha nhận được kết quả của những bài học cha đã truyền dạy - ông âu yếm tiếp lời, và không ngần ngại trước mặt một người lạ, gọi nàng với cái lên dịu dàng mà chỉ riêng có hai cha con được biết - cha nhận ra đây lòng hiếu thảo của con, Kiều Mai yêu dấu của cha.

Trong trường hợp này, Hoàng thân chỉ nghĩ đến vị thứ cuối cùng của ông trong Tứ Đại: Trời, Vua, Thầy, Cha và cái cung cách mà con gái rất yêu quý của ông đã khéo giải quyết vấn đề nan giải. Tiểu thư Thái giả vờ như chỉ thấy trong ý nghĩ của cha nàng một sự ám chỉ về tình nghĩa vợ chồng qua biểu tượng trầu cau.

- Thưa cha kính yêu, nếu muốn con hành động khác đi - nàng nói với ông nhưng lại dán ánh mắt nồng nàn vào Phi Khanh - thì chính con phải là hoàng hậu Chiêu Hoàng!

Hoàng thân cười vui vẻ. Ông đã không nghĩ ra điều đó!

- Đó là dấu hiệu chứng tỏ cha đã già - ông nói - và chẳng bao lâu nữa cha sẽ vào hàng tổ phụ.

Đằng sau cái mỉm cười lịch sự. Phi Khanh vô cùng ngạc nhiên, tự hỏi có phải đó là một lời tỏ tình được ngụy trang nhưng chàng lập tức tự nhủ: "Không, con người kiêu ngạo ấy, không thể có ý đó! Chỉ thêm một cách chế giễu nữa mà thôi. Nàng không là hoàng hậu và dù có là hoàng hậu thì mình không bao giờ là Trần Cảnh!". Miếng trầu chàng đang nhai một cách lịch sự có mùi vị nồng và cay đắng.

Sau việc Hoàng thân bày tỏ tâm can, thì mọi chuyện như vậy là quá nhiều chỉ trong một ngày. Sau một lát, mà chàng thấy vừa đủ lễ, chàng kính cẩn xin phép được lui gót.

Suốt đêm đó và những ngày, đêm kế tiếp, Phi Khanh bị những tình cảm trái ngược giày vò. Tình cảm thân thiết của Hoàng thân vừa lôi cuốn chàng, vừa làm chàng bối rối. Khi thì chàng thấy ở ông một quan Tư đồ đầy quyền lực đã thổ lộ tâm tình với chàng, khi thì chàng thấy một con người đang tức giận vì bị người ta loại trừ. Nhớ lại ánh mắt của tiểu thư Thái làm chàng như bị thiêu đốt, chàng tin rằng mình được nàng yêu, một lát sau chàng không tin như thế và nàng, được giáo dục trong sự quyền quý, đã dùng đến những khuôn mẫu ngày càng tinh vi để cười nhạo một hàn sĩ như chàng. Tóm lại, hết vì Hoàng thân lại vì con gái của Hoàng thân, Phi Khanh đã đánh mất mọi thứ bình an, cho tới sáng, khi chàng thấy nàng sao mảnh mai và trắng muốt như thể nàng từ trong một bức tranh khắc bản bước ra để viết thảo nét chữ trên mặt giấy.

Bấy giờ, một sự thay đổi lạ lùng và quyết định đã đến với chàng: sự chấp nhận mù quáng, và toàn bộ bất cứ những điều gì từ nay có thể xảy đến vì nàng, hoặc nhờ nàng. Chàng cố gắng dẹp bỏ tình cảm ấy nhưng chàng cảm thấy mọi việc đã được quyết định từ muôn thuở ở một biên giới cách chàng rất xa, trước khi chàng là núm ruột trong lòng mẹ.

—★—

Ngày đêm tiếp nối trôi qua. Sau mùa mận, đến mùa bưởi trổ hoa. Căn phòng của Phi Khanh chỉ trong một thời gian ngắn được trang trí bằng một cặp lư đồng, hình đôi rùa đội hạc. Đứa tớ gái Liễu nói rằng không biết từ đâu đến như những lần trước chàng thấy có những chiếc bút lông mới, những thỏi mực hảo hạng ở bàn viết, trà Tàu mới luôn luôn thay trà cũ và dầu đốt đèn.

Từ cuộc nói chuyện sau bữa tiệc, Hoàng thân đã có thói quen cho gọi chàng vào lúc chiều tối. Họ nhìn trăng lên, uống trà và làm thơ và chỉ ngừng lại khi nguồn thơ đã cạn và bình trà đã nguội. Bất cứ họ đến nơi nào trong dinh thự mà giờ đây Phi Khanh đã biết hết mọi xó xỉnh, tiểu thư Thái bao giờ cũng tìm gặp họ với đủ thứ mọi lý do này nọ. Đến nỗi gia sư trẻ tuổi không ngừng trông ngóng nàng đến, và giật mình khi nghe tiếng bước chân nhè nhẹ của nàng, và khi bắt được mùi hương ngào ngạt của hoa bưởi cài trên mái tóc nàng tỏa ra. Giờ đây, qua ánh mắt, nàng bày tỏ với chàng một sự dịu dàng đầy dè dặt. Đôi mắt nàng không nhìn chàng với sự chế giễu khiêu khích nữa nhưng chứa đầy tra vấn. Nàng chứng tỏ sự tài tình và mau lẹ khá lỗi lạc khi làm những câu thơ về bất cứ đề tài nào, vần chọn trước là vần nào, làm cho Phi Khanh phải thán phục dù chàng chỉ ngợi khen vừa phải. Những năm sau này, trên con đường lưu đày giữa hai con trai ông, ông phải nhớ lại thời kỳ đó và vai trò duy nhất mà ông có thể nắm được bên cạnh nàng giữa tuổi xuân tươi đẹp nhất của đời ông.

Khi con gái ông có mặt, Hoàng thân hiếm khi nói đến việc nước mặc dù nhờ các cậu em trai của nàng, Phi Khanh biết rất rõ rằng nàng biết được phần nào tâm sự uẩn khúc của ông. Người ta có thể nói rằng Hoàng thân muốn biến những buổi chiều thơ ấy thành những giờ phút hài hòa tuyệt đối, có thể làm vơi đi các nỗi buồn bực trong khi gánh vác trọng trách của mình.

Vả lại, có một điều lạ lùng: Phi Khanh ngày càng trở thành bạn tâm sự của Hoàng thân thì Hoàng thân càng như hờ hững với việc công. Ông không từ bỏ quyền hành, chính quyền hành dần dà rời bỏ ông. Ông nói không chán về đất Côn Sơn, về những ngọn núi đồi xanh tươi, về tiếng suối tuôn chảy róc rách trên các tảng đá, về những cây đại mà ông đã trồng trong sân chùa, về nơi ẩn dật mà ông vừa mới cho xây cất cạnh đó. Nghe ông nói, Phi Khanh tưởng như thấy được bóng dáng "Núi Phượng Hoàng" từ xa, những con trâu đầm mình trong hồ giữa trưa và dưới chân chàng là những tảng đá lớn phẳng phiu trên sườn đồi sau nhà, nơi mà Hoàng thân mỗi buổi hoàng hôn đến sau khóm trúc xanh ngồi ngâm thơ, vịnh phú... Đến nỗi khi hướng lòng về mảnh đất lý tưởng đó, cách xa những toan tính làm mệt nhoài ở triều đình một ngày đường bằng thuyền mành hoặc hai ngày đi cáng, chàng cũng cảm thấy một nỗi nhớ nhung nào đó. Chàng buông mình vào cơn mơ tưởng những mối tình diễm ảo kín đáo giữa rừng thông, cô thiếu nữ vén áo lên và họ cùng nhau hưởng lạc thú ái ân. Tuy nhiên khuôn mặt của chàng khi đối diện với tiểu thư Thái lại nghiêm nghị và không có một mối bận tâm nào khác ngoài việc học.

Thế nhưng, khoảng cách mà Nguyễn Phi Khanh cố duy trì giữa hai người lại chính là điều quyến rũ con gái quan Tư đồ nhiều nhất, từ khi nàng tưởng đã đoán ra được sự lạnh lùng quá đáng của chàng ẩn giấu điều gì. Ví thử Phi Khanh có cố tình vận dụng mọi chiến thuật để chinh phục nàng, thì cũng không có biện pháp nào hay hơn như chàng đã làm. Nàng nhìn đôi môi đầy đặn của chàng, vành môi hơi nhếch lên như cặp môi của Đức Phật, mà mơ ước được hôn lên đôi môi ấy và khi chàng nhấn mạnh một câu hay một chữ bằng động tác của đôi tay, nàng mơ đến lúc đôi bàn tay chàng, to bản của một nông dân với những ngón thanh mảnh của một nho sinh đặt lên người nàng với biết bao uy lực. Tuy nhiên, đôi mắt nàng ngước lên khi về phía chàng, khi về Hoàng thân, lại đầy vẻ trong trắng, ngây thơ của mặt hồ ban mai.

Tình trạng ấy được hỗ trợ bởi sự có mặt của quan Tư đồ, chỉ khiến cho hai người trẻ tuổi làm bộ như không biết điều mà người nọ thừa rõ người kia biết rằng mình cũng biết. Một tình trạng sẽ kéo dài mãi cho đến lúc quan Tư đồ một tối nọ bắt buộc phải vắng mặt khi ông được nhà Vua triệu vời khẩn cấp. Thế là chỉ còn hai người, trừ bà lão bộc thiu thiu ngủ gần ấm trà, đằng kia dưới mái hiên.

Đêm tràn ngập khu vườn, đầy sự giao hợp bí ẩn của ngàn hoa, và Nguyệt lão đang ngồi xe tơ thắm dưới ánh trăng. Như thể, từ trước tới giờ nàng tự cưỡng được lại chính mình chỉ là nhờ có sự bảo vệ của người cha, thì hôm nay trong cơn gió lốc của những tình cảm và ước muốn trái ngược nhau, nàng bỗng dưng cảm thấy choáng váng. Một hố thẳm mở ra trước mặt nàng và nàng chao đảo trên bờ vực, sắp sửa rơi xuống. Đối diện với Nguyễn Phi Khanh bất động và im lặng, nàng không có phương sách nào ngoài việc lao mình vào làn sóng của những lời tiết lộ, nói rõ ra những điều mà Hoàng thân chỉ nói cách xa xôi. Đằng sau những phe cánh, những tên người xuất hiện, những hình bóng điều hành, Trần Nghệ Tông, Thái thượng hoàng, các nhà nho mới, bằng nhiều mánh khóe, thủ đoạn thay thế các nhà nho cũ, nhiều chất Phật hơn chất Khổng và trên tất cả từ những lời nói ẩn ý, bí hiểm, một người đang nổi lên và làm cho Hoàng thân cha nàng phải vô cùng lo ngại. Con người ấy mà thời vận nhờ vào hai người đàn bà đều là hoàng hậu, có quyền bính12 từ tay của Thái thượng hoàng, người đã được đưa lên đứng đầu Cơ mật viện: một cái tên đáng sợ mà các kẻ nịnh thần phải sụp lạy khi nhắc đến. Người đó là Hoàng thân Lê Quý Ly!

Nàng càng nói, Phi Khanh càng hiểu rõ hơn những lời tâm sự của Hoàng thân và vui mừng vì nàng đã chứng tỏ lòng tin cậy đối với chàng. Chắc chắn chàng đã rất ngạc nhiên khi nàng tiết lộ những điều bí mật của Triều đình như thế trong một ngôi vườn vắng lặng và được thế, không phải vì cô học trò kiêu kỳ ấy có chủ tâm muốn thay bậc đổi vai trong tương quan thầy trò nhưng chỉ vì hoảng sợ trước sự cuồng nhiệt của chính trái tim mình.

Khi, sau cùng nàng đã im lặng, bối rối vì đã nói quá nhiều, chàng bắt đầu cất lời cảm ơn nàng một cách tinh nghịch vì đã được nàng giảng giải cho mình. Rồi chàng hỏi nàng một câu mà chàng bận tâm từ lâu:

- Đã bao ngày qua, quan lớn đã lấy lòng hiếu khách quảng đại mời tôi về ở trong dinh thự của ngài, nhưng có phải chính nhờ cô và nhờ một mình cô thôi mà tôi mới được hưởng một nơi ở trang trí hài hòa tươm tất?

Thật tình, nàng không ngờ chàng lại đặt câu hỏi ấy và sự ngạc nhiên làm cho nàng mất hẳn niềm tự tin. Bây giờ, chàng biết hết cả, nàng tự nhủ và không dám nhìn chàng. Nếu chàng yêu mình, chàng phải nói ra! Nếu chàng không yêu mình, chàng cũng phải nói ra! Mặc nhiên nàng đã áp dụng vào trường hợp bản thân mình một bài dân ca mà Thị Nghi đã dạy cho nàng. Trái tim nàng không thể kiên nhẫn được nữa: cha nàng sắp trở về mà sao chàng chẳng chịu nói gì!

Phần chàng, chàng cảm thấy xúc động lạ lùng trước vẻ mặt thất thần của nàng. Một lúc sau, chàng nói với một giọng xúc động đến nỗi nàng bắt buộc phải quay về phía chàng, khuôn mặt còn bối rối.

- Vậy là, Tiên nữ, chính là cô!

Rồi hai bên giáp mặt, họ đứng cùng nhau trong một phút tưởng như dài vĩnh cửu khác nào hai cành anh đào run rẩy giao nhau trước làn gió nhẹ. Chưa bao giờ Phi Khanh chiêm ngưỡng cô gái má hồng ấy gần người chàng như thế, cô gái mà ngay từ phút đầu tiên đã làm trái tim chàng xao xuyến. Một niềm hân hoan vô tận làm chàng ngây ngất. Không cầm lòng được nữa, chàng đưa đôi tay về phía nàng, nàng buông ra một tiếng thở dài. Đúng lúc đó, một tiếng làm tan vỡ cái im lặng của trời đêm trong suốt tựa pha lê. Bà lão bộc dưới mái hiên đằng kia làm rơi vỡ khi đem cất khay trà. Phi Khanh lùi lại hai bước, thọc đôi bàn tay vào tay áo.

- Không có gì! - Tiểu thư Thái nói với giọng kiêu kỳ của một cô gái con nhà gia thế.

Ngạc nhiên vì thấy Phi Khanh bất chợt cúi chào, nàng quay người lại: cha nàng, vẫn còn mặc triều phục đang phe phẩy quạt tiến về phía họ.

[←7]

Giờ Mão: từ 5 giờ đến 7 giờ sáng.

[←8]

(Từ cũ, Văn chương) khổ công học tập để đi thi

[←9]

Trời, Vua, Thầy, Cha.

[←10]

Một thước ta dài chừng 0.4m

[←11]

Các tu sĩ đạo Giáo đội mũ màu vàng (nhưng cũng có thể hiểu là nông dân)

[←12]

Quyền lực nắm trong tay