Chương 5

Quan viết sử biên niên hạ bút chép:

"Vì Trần Nguyên Đán, cháu tằng tôn của Trần Quang Khải lui về ở ẩn ở núi Côn Sơn vào tháng Bảy năm Xương Phù thứ chín, Hoàng thượng Trần Nghệ Tông đến thăm ông ở đó và trao đổi văn chương với ông".

Từ lúc đó, ngôi nhà biến thành một tổ ong.

Bà hoàng mừng rỡ vì các chậu quất từ dịp Tết vẫn còn rực rỡ. Bà chọn cây quất còn nhiều trái màu vàng đậm và có ít lá xanh không quá thẫm được trồng thật thẳng trong một chậu sứ Hương Cành41 "da lươn" và bà đặt nó vào giữa phòng khách như biểu tượng của sự sung túc.

Bà Tý đầy tớ già đi theo bà hoàng khắp nơi để giúp đỡ, miệng bỏm bẻm nhai trầu. Bà hoàng ra lệnh cho người ta quét dọn mặt đất, cắt những cành cây ở xung quanh cản trở việc qua lại, giặt chiếu, giặt võng đem ra nắng phơi, đánh bóng các ống nhổ và các bình hương với cát thật mịn và lau sạch bụi bặm mọi nơi. Bà chăm nom mọi việc và tự mình lau chùi những bình quý có nắp của Thanh Hóa và những đồ sứ màu lam sản xuất từ thế kỷ XI mà ông hoàng rất tự hào, ông nói rằng chúng có âm thanh như kim loại, và khi rờ vào mát tay có thể sánh với những đồ sứ quý nhất của Tàu. Sau cùng, khi bà hoàng cho rằng mọi vật đều như mới, bà tìm cách tạo nên sự duyên dáng và hài hòa trong nơi yên tĩnh và khuất tịch ấy.

Không ai khéo bằng bà trong việc biến đổi những thứ bề ngoài xem như đơn giản nhất, làm nổi bật vẻ đẹp và nét thanh lịch tự nhiên của chúng. Bà đã hoàn chỉnh một kỹ thuật tinh xảo để làm ra những bức bình phong. Nhân dịp nhà Vua đến thăm, bà ra lệnh cho làm nhiều bức. Kế đó, bà đặt những bức bình phong ấy trong các phòng theo một thứ tự không cân đối để cho bóng màu xanh và những nụ hoa leo trên bình phong làm dịu bớt ánh sáng của mặt trời đồng thời để gió nhẹ thổi qua, đem lại một tác dụng thật thần kỳ.

Trong những việc chuẩn bị nhộn nhịp ấy, hai ông bà chỉ có thời gian vừa đủ để trao đổi một vài lời. Ngay khi bố trí xong căn phòng danh dự dành cho Hoàng đế gần bàn thờ tổ tiên xong, bà hoàng phải tập trung vào việc soạn bữa yến tiệc đón mừng, trong khi ông hoàng về phần mình phải đối phó với mọi hạng người đến xin xỏ được nhà vua cho bệ kiến.

Kể từ ngày tin tức được lan truyền đến tận nơi hẻo lánh này của tỉnh Hải Dương nhanh hơn cả việc thằng mõ loan tin ở bốn góc làng, Hoàng thân Trần Nguyên Đán không ngừng bị những người thích thưa kiện quấy rầy từ sáng tới tối.

Những người có việc kiện tụng tại chỗ hay tận kinh đô hy vọng nhờ Hoàng thân can thiệp, sẽ bày tỏ được lời kêu ca, hoặc nhận được sự chiếu cố, một ân huệ hoặc thúc đẩy mọi thủ tục nhanh hơn theo nguyên tắc công bằng đích thực, chắc là có ở một nơi nào đó miễn là chịu khó kêu cầu lên cao và nếu cần, tới "Đức Vua", "Cha mẹ của dân", điều mà người ta có thể làm được từ những thời xa xưa. Tất cả những kẻ "thấp cổ bé miệng" kêu ca về những lạm quyền của các viên chức xã ấp và các quan lại, còn tìm đâu được cơ hội tốt hơn để họ được lắng nghe? Vì thế họ lục tục kéo đến nhà ông hoàng, tay mang quà cáp, những thúng gạo hay buồng cau, các thùng rượu, các xấp vải theo sau các viên chức đủ mọi hạng ao ước tìm dịp để được thăng quan tiến chức, mọi người không ngớt cúi lạy như giã gạo.

Hoàng thân có cố gắng giải thích cho họ cũng bằng thừa, ông nói rằng đây chỉ là cuộc viếng thăm không chính thức của Thái thượng hoàng nên ông không thể đưa những lời thỉnh cầu của nhiều người như thế. Mỗi người muốn rằng Đức Vua chiếu cố đặc biệt đến lời thỉnh nguyện của mình, còn về việc cuộc thăm viếng có là riêng tư hay chính thức, không ai cần biết đến. Điều quan trọng duy nhất là Đức Vua sẽ có mặt tại Côn Sơn. Hai ngày trước khi Hoàng đế đến, Trần Nguyên Đán đóng cửa không tiếp những người đến xin xỏ để khỏi phải kiệt sức ngã quỵ. Họ chẳng nản lòng vì họ đã quen với việc chờ đợi khi quan tỉnh đang ngủ, đang ăn, đang tiếp khách hay đơn giản hơn là không muốn tiếp họ, và họ không chịu đem quà cáp về, họ than vãn và cầu khẩn quàng xiên kêu ca rằng đó là một chứng cớ của "tấm lòng thành". Tất cả những việc đó thật là mệt!

Khi nhân vật mà người ta gọi những ân huệ là "ân huệ của Trời", sự giận dữ là "Sấm sét của Trời", các chiến thắng là "Sự trừng phạt của Trời", những sự tha thứ là "Tha thứ của Trời" đến Côn Sơn trong chiếc long bào, ngồi trên kiệu chạm rồng, giữa đám binh sĩ và tôi tớ, nhân vật ấy làm dậy lên một sự xao động giống như sấm sét.

Các chức dịch trong làng và các bô lão dẫn đầu trong lễ phục, các thiếu nữ mặc áo dài mùa xuân, cột thắt lưng nhiều màu, dân làng và dân chúng phụ cận tập trung trên lối đám rước đi qua. Người ta nhận ra bác Phó thợ gốm, với hai bàn tay không, nhưng có vẻ như lúc nào cũng hoạt động, ông tú tài, vị hương sư trong bộ áo lụa đen, đầu đội mũ nho sĩ, ông lang băm trên búi tó có chiếc trâm đồi mồi. Rồi ngày mai, buổi cày nặng nhọc suốt ngày dưới nắng gắt sau chân trâu sẽ phải kéo dài hơn, nhưng trong chuỗi ngày cần cù lao lực buồn tẻ của họ, không ai muốn bỏ mất một cơ hội ngàn năm có một như vậy. Vì vậy giờ đây, đàn trâu được thả rong tha hồ gặm cỏ non. Ngay cả bác người mù đằng kia cũng đang cẩn thận lấy gậy dò dẫm dọc theo những đám cỏ ven đường. Nhiều gia đình cả nhà gồng gánh dưới đêm sáng trăng kéo tới từ những vùng quê hẻo lánh như đi dự chợ phiên vào ngày hôm đó, phiên chợ của Đức Vua, khắp nơi hầu như chỉ rặt một màu nâu, đã bạc thếch hoặc còn đậm màu gạch của những bộ áo quần nông dân thô kệch quánh bùn như hồ cứng và thường là rách rưới. Trước khốn khó bày ra như thế, ông tú tài nghĩ rằng đoàn tùy tùng phải siết chặt hàng ngũ xung quanh Đức Vua vì ngoài những nhiệm vụ khác, họ phải tránh cho Đức Vua khỏi phải thấy "những cảnh xấu xa và rối loạn". Những đám đông trẻ con gầy còm, rách rưới đi thành vòng tròn mỗi lúc một nêm chặt xung quanh những quầy bán thức ăn để ngoài trời. Cổng chào dựng lên khắp nơi, rợp bóng lá cây và lọng che.

Giữa những đám ruộng vừa cấy vào tháng hai, đám rước Đức Vua tiến lên giữa tiếng trống, tiếng binh lính quát tháo ở phía trước và phía sau, lính tiên phong cưỡi ngựa tới lui không ngừng như con thoi giữa con đường và đám rước, đến báo cáo cho đội trưởng biết cuộc tiếp tân do làng tổ chức. Lập tức viên đội trưởng đến báo cho ông quan mặc áo dài xanh đi theo đoàn. Ông này lại đến báo cho ông quan mặc áo tím luôn ở cạnh Hoàng đế. Ngài tỏ vẻ ngạc nhiên:

- Trong bức thư của Trẫm gửi Hoàng thân Trần Nguyên Đán, Trẫm đâu có báo sẽ dừng lại ở làng. Thôi được, nhìn thấy thần dân của Trẫm cũng không phải là vô ích.

Dù hôm ấy, đoàn ngự giá cũng không hơn gì đoàn tùy tùng của một vị ông khanh cao cấp, với hàng trống gióng mở đường, với đám lính lệ tay mang tráp điếu, tay xách roi mây bao quanh và theo sau là tốp lính, suốt đời dân làng Côn Sơn chưa bao giờ và chắc là sẽ chẳng bao giờ được thấy một đám rước như thế.

- Mọi người quỳ xuống! Quỳ xuống! - Những người lính cầm gậy giơ lên - Tránh chỗ! Tránh chỗ! Thiên tử đi qua!

Khi đưa mắt nhìn thấy toàn cảnh những bộ binh giáp Tàng Kiêm42 với áo chẽn bằng da trâu, khiên thuẫn sáng chói, yên ngựa và dây cương bóng loáng màu sơn, lễ phục bằng gấm vóc, tán quạt Tạ Nhất43 lộng lẫy, lập tức mọi người dân đều quỳ mọp xuống, đầu chạm đất.

- Mọi người quỳ xuống! Quỳ xuống! - Lính tráng luôn miệng gào to.

Dưới những đường roi vút vùn vụt, những mũi thương đưa tới đe dọa, dân chúng lùi lại, cúi rạp mình xuống đất bụi, rác rưởi phủ đầy mặt đất. Đó là cái giá phải trả để được thấy Thiên Tử đi qua. Đối với Đấng Thiên Tử ấy, trước tiên người ta phải trung thành và thứ đến phải tôn kính, người dân phải tôn trọng mệnh lệnh của Ngài như mệnh lệnh của một thánh nhân và e sợ cơn giận của Ngài như e sợ giông tố. Đấng Thiên Tử ấy làm cho dân chúng hạnh phúc khi ông ta nhân đức và tài ba, làm cho dân khốn khổ khi ông ta ươn lười và tàn bạo. Nhưng ngay khi chiếc cáng vua đã đi qua, lưng họ lại thẳng lên, đầu họ ngẩng lên, những cái miệng lúc nãy mím lại vì sợ hãi và kính trọng giờ đây lại phun ra những lời chế giễu làm các quan đi theo sau đám rước phải cau mày. Đám trẻ con bạo dạn nhất: người ta đã nói với chúng rằng một cái nhìn của nhà vua cũng giống như sương từ chín tầng trời rơi xuống, thế mà chúng chỉ nhìn thấy ngồi trên cáng một ông vua già mệt mỏi, chỉ chực rơi xuống đất mỗi khi bước chân phu kiệu lạng quạng.

Tiếng trống và tiếng kêu la vang dội núi đồi đã báo trước cho Hoàng thân, ông thay áo tang, mặc vào phẩm phục của một đại thần, đứng chờ Hoàng đế với một vài bề tôi đi theo. Sau cùng, khi cái cáng của vị khách đến nơi, Hoàng thân tiến lại Đức Vua, lạy năm lạy và xá ba xá.

Chủ khách cùng ngồi và lần lượt nói lên nỗi vui mừng được gặp lại nhau. Người ta mang đến những chén trà nóng có đậy nắp thơm phức. Sau đó, Hoàng thân và đoàn tùy tùng được mời đi xem những căn phòng bên trong và phòng tiếp tân, nơi bữa tiệc sẽ được tổ chức sau đó.

Những món ăn Ngũ vị và Bát bửu được dọn ra với số lượng nhiều kèm với rượu cúc tuyệt hảo. Hoàng thân nâng đũa lên mời các quan khách bắt đầu bữa ăn. Nhưng nếu Thái thượng hoàng Nghệ Tông uống cạn chung rượu và cho phép người ta rót thêm, ngài không đụng đũa đến các món ăn như vi cá, da tê giác, bào ngư và thịt heo quay. Ngài chỉ dùng ít rau giá và dưa muối.

Mặc dù sức khỏe của Hoàng thân không khả quan lắm và ông cũng xấp xỉ tuổi vua, ông thấy Ngài suy yếu rất nhiều tuy rượu nho đã đem lại cho Ngài đôi chút hứng khởi về dự án một quyển lịch sử Đại Việt gồm tám quyển nhan đề Bảo Hòa Dư Bút mà Đức Vua nói đến không ngớt suốt cả bữa ăn. Đào Sư Tích sẽ viết lời tựa, tác phẩm sẽ dùng để dạy cho vị vua lên ngôi và cho hoàng tộc nói chung. Nguyễn Mậu Tiến, chủ quản danh dự của văn phòng cơ mật Bộ Lại, và Phan Nghĩa, đệ nhất bí thư của Bộ Lễ, cùng những người cộng tác thân cận của họ, trước cái viễn cảnh phải tự nhốt mình nhiều tháng trong điện Bảo Hòa khắc khổ đối diện với vị Hoàng đế già nua, chỉ nghĩ đến tiệc tùng ăn uống. Mặt họ đỏ gay như bộ áo quan nhất phẩm triều đình. Họ dỏng tai lên khi nghe có tiếng phụ nữ nói hay cười. Hoàng thân làm họ ngạc nhiên khi hào hứng hỏi rằng buổi tối có cần gọi con hát đến không? Nguyên Mậu Tiến luôn mang theo một ống44 tiêu cất trong một cái túi gấm đeo ở thắt lưng. Hết chén này sang chén khác khách uống cạn những ly rượu ngay sau khi được rót đầy.

Món tráng miệng được dọn ra khi đã xế chiều gồm bốn hoặc năm thứ: bánh đậu xanh, bánh trôi nước, chè, bánh tổ45 và mọi thứ kẹo. Sau hết, nước trà bưng lên, thơm ngát mùi hoa sen. Ai cũng cho rằng ngay ở đất thần kinh46 cũng không thể thưởng thức nước trà ngon hơn. Sau khi đã ra lệnh cho mang rượu sâm nhung và cơi trầu đến ngay tận nhà Vọng lâu nhỏ bên bờ hồ, Hoàng thân mời khách đến đó và xin phép được vắng mặt một lúc. Để cho đoàn tùy tùng của Vua uống rượu, cảm tác hoặc lắng nghe Nguyễn Mậu Tiến thổi tiêu bài "Canh trường khắc lậu" đối diện với ánh trăng treo. Hoàng thân rút lui cùng hoàng đế về thư phòng, thân mật chuyện trò. Ở đấy, những bình thuốc lào đã được chuẩn bị sẵn sàng.

- Điếu! - Hoàng đế ra lệnh.

Từ trên sập gụ, Hoàng đế kéo chiếc xe điếu dài uốn cong mà một tên thị vệ quỳ gối dâng lên. Chỉ một hơi thôi, Ngài đã hút xong điếu thuốc, Ngài nhả ra một đám khói dày đặc, miệng và bàn tay mở rộng. Một người thị vệ khác quạt cho Ngài. Qua cửa sổ mở rộng, Ngài thấy các quan y phục rực rỡ đang đi dạo cạnh bờ hồ.

- Mậu Tiến và Phan Nghĩa là hai sử gia xuất sắc - Hoàng đế nhìn theo họ với đôi mắt ti hí, sáng ngời sự quỷ quyệt - Ta sẽ giữ họ ở trong cung điện để học hỏi về những biến cố đã qua trong lịch sử.

Hoàng thân đã tự kiềm chế để chịu đựng một đề tài mà ông phải nghe suốt cả bữa tiệc. Thình lình câu chuyện đổi sang hướng khác:

- Dĩ nhiên - Hoàng đế nói như đang nói với chính mình - những biến cố trở nên rối rắm mà tuổi già đã đến rồi. Khi người ta cao tuổi, người ta thường hay luyến tiếc những năm tháng đã qua! Biết bao nhiêu điều đã thay đổi - ngài nói với Hoàng thân, khuôn mặt bỗng nhăn nheo lại thành ngàn nếp gấp, từ thời mà Hoàng thân còn giúp triều đại chính thống thu hồi quyền lực và cũng từ lúc Hoàng thân cáo hưu.

- Thánh thượng muốn ám chỉ đến...

- Xin Hoàng thân vui lòng bỏ qua nghi thức và hãy nói với nhau tự nhiên như bè bạn thân quyến. Nhân tình thế thái lại tệ hại đến nỗi hiếm khi ta có thể dựa trên một tình bạn chân chính. Biết bao lần ta đã làm theo những lời khuyên của khanh, khi khanh vắng mặt! - Hoàng đế nghiêng người về phía ống nhổ mạ vàng mà một người thị vệ cung kính dâng lên - Khanh khó mà nhận ra triều đình của ta, hẳn là khanh cũng biết, bao nhiêu sự thất thường đã đảo lộn mọi kỷ cương. Đã thiếu vắng đi biết bao nhiêu người: kẻ bị loại bỏ, người thì do già yếu, người không thể dùng được nữa, hoặc đã chết. Biết bao con người mới đã xuất hiện, ý tưởng của họ không giống ý tưởng của khanh.

Như ông Dương, tổng trấn kinh đô được mọi người yêu quý mặc dù có sớ mang kiến nghị ủng hộ ông ta tấu đến tận Cung vua, ông đã xin phép lui về tỉnh Sơn Nam của ông. Quan tri huyện Từ Thức, nổi tiếng vì đã dâng thư thỉnh nguyện cho nhà vua đã bị truất phế, trở nên ngạo mạn từ khi lên làm quan coi việc lễ nghi trong triều, mà theo ý kiến của cấp trên, Hoàng thân vẫn còn nhớ, ông ta không đủ khả năng để cai trị một huyện. Hồ Tôn Thốc mà Hoàng thân thường thán phục tài ứng đối và ngược lại trách cứ thói tham lam, đã được sung vào chức ủy viên của Tối cao pháp viện.

Trong lúc Hoàng đế tiếp tục một cách lộn xộn, thêm tên người này, bớt tên người kia, Hoàng thân không còn nghi ngờ gì nữa về việc người ta đang loại trừ, không chỉ tất cả những ông quan Phật giáo nhường chỗ cho những người theo Khổng giáo, mà còn loại trừ tất cả những Hoàng thân và quan chức trung thành với triều đại. Chính sách của Lê Quý Ly là nhằm thay thế những người ấy bằng thuộc hạ của mình, đặt những thuộc hạ này vào những chức vụ quan trọng nhất - ưu tiên là những chức vụ trong quân đội - ở trong triều cũng như ở ngoài các lộ trấn, sau cùng, một chính sách mà tiền hậu liên kết chật chẽ rõ ràng đến nỗi, khó tin rằng Trần Nghệ Tông không hiểu ra nó mang ý nghĩa gì. Hoàng thân cũng giật nảy mình khi Trần Nghệ Tông rên rỉ theo kiểu một ông già:

- Khanh đã có lý biết bao!

Tuy nhiên, một sự nghi ngờ vẫn tồn tại trong trí óc của Hoàng thân. Ông đành giữ im lặng, vừa do khôn ngoan, vừa do khiêm tốn.

Ngoài kia, tiếng tiêu du dương vang lên. Ánh hoàng hôn và những xiêm y óng ánh trong nhà vọng lâu dường như lơ lửng theo tiếng trúc. Hoàng đế không ngần ngại đập vỡ thế giới mong manh ấy bằng việc hít một hơi thuốc lào với tiếng ộc ộc như háu ăn.

- Thuốc lào này thật tuyệt. Có phải đấy là thuốc khanh trồng được ở Côn Sơn?

Ông vuốt cổ họng, phun một tia nước bọt vàng nhạt vào ống nhổ mà thêm một lần nữa, tên thị vệ quỳ gối dâng lên.

- Vậy, ta đã nói đến chỗ nào rồi? À, ừ, hãy tha lỗi cho một người già cả, trí nhớ suy yếu. Thật vậy, khanh có lý biết bao khi cảnh giác chống lại những người không quan tâm đến các việc cải cách có hiệu quả đem lại lợi ích cho thần dân mà chỉ lo tìm kiếm công danh trong việc xúi giục âm mưu! Dư âm của điều tồi tệ nhất ấy đã lan truyền đến tận nơi đây. Làm thế nào khi mưu sát Thái Sư đồng thời là người bà con của ta mà lại không tìm cách tấn công ta qua người ấy? May mắn thay - Đức thái Thượng hoàng làm một động tác trấn an bằng bàn tay run rẩy - bọn họ đã bị phát hiện, âm mưu bị bẻ gãy và những tên có tội đã bị trừng phạt. Thật là đau buồn khi những người có tài như thế lại đi làm loạn! Sau hết, việc chuyển giao quyền lực cho người kế vị khi mình còn sống có thật là một tập tục tốt đẹp mà các đấng tiên hoàng của triều đại chúng ta đã khai sáng không? Thể thức ấy chỉ có ý nghĩa khi nó cho phép Đông cung Thái tử tập tành việc chấp chính, chứ đâu phải để cho phép Thái tử có những quyết định nghiêm trọng bất chấp ý muốn của riêng ta hay quên đi những bổn phận và đứng lên chống lại ta vì bị thúc đẩy bởi tham vọng bạc bẽo. Trong những đầu óc non nớt ấy, có quá nhiều tính hung hăng nhưng chẳng có chút khôn ngoan nào cả.

Hoàng đế húng hắng ho, ông vừa mới cố gắng nhiều.

Đúng lúc đó, các đầy tớ mang đèn đến. Bên ngoài người ta treo đèn lồng trên những cây đào nở hoa và mọi người tán thưởng.

- Hoàng thượng có lý - Hoàng thân giấu kín nỗi thất vọng và nói. - Tuy nhiên, khi nói về một tập tục đã tránh cho triều đại biết bao sự tranh chấp, người ta cũng không có thể cho rằng nó không tốt đẹp chỉ vì có lần nào đó nó đã tỏ ra vô hiệu. Điều đó không đúng hẳn. Thần thường nghe nói rằng người ta có thể đo được chiều sâu của biển, chiều cao của núi nhưng không ai dò được lòng dạ con người. Tuy nhiên, thần tưởng mình biết rõ cháu của Bệ hạ là Đức vua bị truất Trần Phế Đế. Lẽ nào cháu của Bệ hạ lại không có những lý do bi đát nào đó khi đã quyết định hành động như thế?

Hoàng đế lắc đầu một cách cố chấp, khua bàn tay run rẩy phủ nhận và mạnh mẽ giậm chân.

- Không có lý do nào cả! Không có lý do nào cả! Ngoại trừ lý do muốn bác bỏ sự chọn lựa của ta. Tài chính trị và quân sự của Hoàng thân Lê Quý Ly đã giúp nước Đại Việt trừ được họa Chiêm Thành và đem lại hòa bình. Làm thế nào mà ta không sợ nếu ta chỉ có một mình và không được Lê Quý Ly ủng hộ, vì ta đã già rồi? Làm thế nào mà ta có thể chuyên tâm vào việc làm thơ và soạn cuốn lịch sử của triều đại chúng ta để cho các thế hệ mai sau biết được sự vĩ đại của các vua nhà Trần nếu không có Hoàng thân Lê Quý Ly, nếu không có thiên tài toàn bích và khả năng tiên liệu của Lê Quý Ly, một sự tiên liệu mà không ai thoát khỏi vòng của nó.

Hoàng thân sững sờ lắng nghe vị vua già - mặt khác lại là một thi sĩ tồi - ca ngợi hiệu năng của con rắn sắp mổ mình. Có phải đấy là con người mà ông đã từng sát cánh để chống lại kẻ cướp ngôi Nhật Lệ không? Chỉ có thể giải thích sự mù quáng như thế bằng sự ương ngạnh do tuổi già thoái hóa.

- Bệ hạ không có đôi chút liều lĩnh sao - Hoàng thân đánh bạo hỏi - khi bệ hạ đặt sự tin tưởng vào một con người duy nhất và giao cho con người ấy tất cả quyền hành, cho dù người ấy có tài giỏi như Hoàng thân Lê Quý Ly? Qua đó bệ hạ không gây ra cho ông ấy một cám dỗ quá lớn sao?

Những nếp nhăn trên khuôn mặt vua vẽ ra một vẻ mặt xảo quyệt.

- Cách đây không lâu, khi ta tưởng mình sắp về cõi âm ty, ta đã cho gọi Hoàng thân Lê Quý Ly đến và nói với ông ta: "Trẫm đã già quá rồi. Khanh hãy phục vụ con trai Trẫm nếu khanh muốn điều đó. Bằng không, khanh hãy nắm lấy mọi việc trong tay". Và Hoàng thân biết thái độ của quan Thái sư thế nào không? Ông ấy lột mũ quan của mình ra, sấp mặt phủ phục vừa khóc vừa nói rằng: "Nếu hạ thần không trung thành trong tất cả mọi tình huống, dù khốn khó gian nguy đến đâu, Trời sẽ trừng phạt hạ thần!". Hoàng thân thấy đó, mặc dù khanh lúc nào cũng có thành kiến đối với y, con người ấy là một Trần Thủ Độ mới. Ông ấy phục vụ triều đại ta, ông ấy sẽ không đem chôn triều đại này. Lời nói và việc làm của ông ấy đi đôi với nhau!

Niềm xác tín ngây thơ như thế làm cho Hoàng thân không còn biết làm gì, nói gì. Thôi thì, số mệnh đã an bài, người ta không thể ngược dòng lịch sử.

... Trong lập luận không một kẽ hở nào của Lê Quý Ly, người đã có quyền lực trên mỗi mẫu đất cũng như trên mỗi người dân, sở dĩ ông ta chưa tự xưng Hoàng đế chắc chắn không phải vì còn tôn kính nhà Trần. Ông ta cần có thời gian để loại trừ bằng gươm, bằng thòng lọng hay bằng độc dược tất cả người họ Trần thuộc dòng chính để nhà Minh không thể dựa vào cái cớ tốt đẹp mà đem quân vào can thiệp. Là một nhà chính trị tinh tế và là một nhà ái quốc, Lê Quý Ly đợi thời của mình.

Bên ngoài vang lên tiếng cười vô tư của các ông quan đang làm thơ lấy đề tài là: "đèn lồng đu đưa trước gió chiều trên những cây đào trổ hoa".

- Giờ đây xin Bệ hạ hạ cố đến xem! - Hoàng thân nói.

Mặt trăng thanh bình soi mình trên mặt nước. Những ngọn đèn treo trên những cây đào đong đưa lấp lánh xuyên qua ngàn tràng hoa một màu trắng rực rỡ. Cây đàn của Trãi thổ lộ tâm tình ở một nơi nào đó trong những hòa âm êm dịu, người ta cứ tưởng mình được đưa lên tận cung tiên.

Hoàng thân thình lình e ngại cảm hứng sẽ khiến Hoàng đế cho đòi mang giấy bút. Nhưng không, bởi vì hoàng thượng vỗ tay tán thưởng mà nước mắt chảy dài. Ngài quay nhìn về phía Hoàng thân đang cung kính đứng cách đó vài bước. Ngài nhìn vào đáy mắt của Hoàng thân với uy quyền tối thượng mà Trần Nguyên Đán đã từng biết đến ngày trước.

- Những công lao to lớn và lòng trung thành của gia đình khanh, một gia đình danh giá xứng đáng lòng biết ơn của ta, vậy khanh hãy chấp nhận lời khuyên này của Trẫm. Người ta đã nói với Trẫm khanh có một cậu con trai trẻ tuổi chưa có vợ. Khanh không nghĩ rằng mối thông gia sẽ liên kết tình bằng hữu giữa hoàng tộc với gia đình của Hoàng thân Lê Quý Ly nhờ đứa con trai của khanh sao?

Vị Hoàng thân vẫn im lặng. Hoàng đế biết ông không bằng lòng bèn bịa đặt một lời tâm sự của quan Thái sư:

- Trong số các công nương còn chưa lấy chồng, Ngọc Hoa vượt xa các chị em nó về sắc đẹp và đức hạnh. Hoàng thân Lê Quý Ly, cha nàng rất mực yêu thương nàng, ông ấy thường nói: "Con bé này xứng đáng làm hoàng hậu. Không nên gả nó cho bất kỳ ai". Ông ấy sẽ rất vinh hạnh được làm thông gia với gia đình khanh nhưng vì không biết ý định của khanh, nên ông ấy ngần ngại chưa dám ngỏ ý.

- Ý tưởng của Hoàng thượng thật vô cùng sáng suốt, kẻ bề tôi tận tụy này sẽ lưu tâm sâu sắc đến ý tưởng ấy - Hoàng thân phải vất vả mới nói ra được trong khi Hoàng đế phát ra một tiếng cười ngượng nghịu.

- Nào bây giờ chúng ta lại trở ra cùng vui với những người khác đi. - Trần Nghệ Tông nói.

Các con hát đã đến. Mậu Tiến và Phan Nghĩa mừng vui tưởng chừng như đã lên tiên.

[←43]

Phường Tạ Nhất, làm quạt nổi tiếng và được ghi trong cuốn "Địa dư chí" của Nguyễn Trãi.

[←44]

(Nhạc cụ) Một loại sáo trúc

[←45]

Bánh làm bằng gạo nếp với mật đổ vào rọ tre lót lá chuối (giống tổ chim), rồi hấp chín.

[←46]

Từ ghép có nguồn gốc « Thần bí » và « Kinh đô ». Nơi vua đóng đô

[←47]

Tập sách chứa những lời tuyên bố do các đệ tử đức Phật thu thập trong kinh điển Pali.

[←48]

Bốn con đường cuối cùng có tên là: sự khiết tịnh đúng đắn, tư tưởng đúng đắn, ẩn cư đúng đắn và sự nhập định đúng đắn.