Chương 10

Chiếc xe Lađa từ phía quận lỵ Thọ Chương, rẽ vào đường chạy về thôn Kim Trang, lướt qua đầu làng tới khóm tre nổi tiếng với du kích làng Thị và làng Cao thời kháng chiến chống Pháp, tới chùa Mận, rẽ ra chùa Dền và cánh đồng Mạn Điền. Xe dừng. Mở cửa. Người lái giúp bí thư mang ra một vòng hoa có dòng chữ: "Kính viếng hương hồn cụ Tuần" và ký tên hai vợ chồng bí thư cùng con cái trong gia đình. Vòng hoa trang nghiêm và thắm sắc trước ánh mặt trời. Anh thắp hương rồi cùng người lái lặng lẽ ngả mũ, cúi đầu làm xong phần tưởng niệm ấy. Bí thư chợt thấy lòng bâng khuâng như bỗng nhiên chợt nhớ đến mất mát không thể nào bù đắp. Một nỗi buồn man mác cứ thoảng qua và dai dẳng.

Bí thư bước lên đê cao cao và ngắm nhìn bốn phía. Làng Kim Trang và Neo Trong, Đạo Phái, Thọ Chương suốt những tháng năm kẻ thù mở rộng vùng chiếm đóng 1948-1949 tới tận khi có Hiệp nghị Giơ-ne-vơ năm 1954 về Đông Dương, đều là vùng chúng kiểm soát về danh nghĩa. Liền bờ ruộng với nhau thì làng Thị và làng Cao rào lũy oanh liệt kháng chiến còn làng Kim Trang giả danh dưới bóng chính quyền của địch đã che chắn cho làng Thị khá nhiều. Cụ già trẻ em đều chạy sang Kim Trang mỗi khi giặc càn lớn. Lính quận Chương thường kéo ra Kim Trang và nhiều khi đích thân viên quận trưởng cũng cầm súng điều khiển cuộc hành quân để tỏ quyền kiểm soát của mình đối với một làng sát vùng tranh chấp. Trước bà già con trẻ làng Thị tị nạn, chúng muốn tỏ ra oai hùng bằng cách đẩy lính ra khóm tre Kim Trang và có lần táo tợn chiếm gốc Quách chùa Mận. Du kích làng Thị vận động theo ngòi Ao Phe lên đê chùa Dền và du kích làng Cao vận động qua cổng Và theo đê chùa Mới tới khu vực chùa Mới. Lính quận và du kích thế nào cũng bắn nhau và thỉnh thoảng tổ chức những đợt xung phong.

Khóm tre ấy kia, cường tráng nhưng già nua nên thấp lũn tũn như chàng lực sĩ có da thịt bằng thép đứng gác ở đầu làng. Khóm tre ấy mặc dầu có lụ khụ nhưng vẫn đứng trơ một cách khốc liệt giữa nền trời. Tít xa kia, về phía tây là đồng Xù và Quán Khoang. Trận phục kích đầu năm 1954 ấy, tổ chiến đấu mà bí thư huyện ủy hôm nay là một thành viên, theo hiệu lệnh đã tung vầng cỏ xông lên. Trên đường rút ra tới giữa cánh đồng Mạn Điền thì anh dính đạn kẻ thù. Anh đang chới với ngã xuống lập tức có mấy chiến sĩ du kích lao ra từ đê chùa Dền trong đó có một người đứng tuổi mà hôm nay đã là cụ Tuần mãi mãi nằm xuống nơi đây.

Bí thư bùi ngùi cắm tuần hương nữa rồi lặng lẽ bước về phía ô tô. Đúng lúc ấy, có người con gái vác cuốc vội vã từ phía Quán Dòng đi tới. Cô lội tắt ruộng như để cho nhanh. Lao lên đê chùa Dền cao cao, cô mới phát hiện ra cái ô tô màu sữa ẩn sau những khóm cây cúc tần và cây vông vang của một bờ khe nhỏ. Tiến lên ít bước, cô nhận ra bí thư huyện ủy cùng vòng hoa tươi trên nấm mồ, cô mới thở phào và lúng búng gì trong miệng như thầm tự trách mình nghĩ chưa chín chắn.

Người con gái ấy là Cúc. Cúc đặt cuốc xuống, chào chữa thẹn:

- Chú! Hóa ra chú.

Bí thư vui vẻ hỏi:

- Vậy cháu đã lầm tưởng chú là ai chăng?

Cúc thành thật:

- Vâng! Cháu lo có ai làm điều gì ấy. Cháu ở Quán Dòng nhìn lại chỉ thấy người lúi húi như cuốc cuốc, cào cào. Cháu sợ. Cháu không nhận ra chú lúc đến bằng ô tô. Thế là cháu vội vàng lội tắt ruộng.

Người lãnh đạo huyện mở cửa xe:

- Cháu lên đi. Mang cả cuốc theo. Chú cháu ta cùng về làng.

Cô gái chợt sững sờ:

- Nhưng, chú ơi! Chú Tân bị công an bắt rồi. Chắc chú đã biết?

Bí thư gật đầu:

- Chú biết! Công an gọi lên để hỏi những vụ việc liên quan cần thiết chứ không phải là bắt. Chưa hề có bắt bớ gì cả.

Cô gái vẫn thoải mái bày tỏ nguyện vọng:

- Vậy sao lại để xảy ra những chuyện đau lòng thế hả chú? Chú Tân có tội gì? Chú ấy bao năm đi xa làm đến đại tá. Giữ chú ấy một ngày là khổ cho cô ấy ba ngày. Giữ chú ấy ba ngày là khổ cho cô ấy chín ngày. Và giữ chú ấy chín ngày là khổ cho cô ấy tám mươi mốt ngày. Cấp lũy thừa đấy chú ạ.

Những câu nói hồn nhiên ấy của cô gái làng đã gieo vào lòng bí thư luồng suy nghĩ nhức nhối. Là người lãnh đạo cao nhất của huyện, anh phải chịu mọi trách nhiệm về những gì xảy ra trong huyện. Sau khi có nghị quyết 10 của Bộ Chính trị và tỉnh cũng có nghị quyết tiếp theo về nông nghiệp, không riêng làng Thị mà nhiều nơi xin xem xét lại đội hình hợp tác xã sản xuất nông nghiệp. Có nơi đòi phân ruộng đất tới từng gia đình. Tình trạng xáo canh có nguy cơ diễn ra lần nữa. Cấp có thẩm quyền lúc này rõ ràng phải căn cứ vào tinh thần nghị quyết lãnh đạo trên đối chiếu với thực tiễn ở địa phương mình mà có những quyết định đúng đắn. Một biểu hiện sai lầm lớn lúc này phải được coi như hành động tội lỗi đối với dân.

Việc mang vòng hoa tới viếng phần mộ cụ Tuần trên cánh đồng Mạn Điền không phải là không làm anh suy nghĩ. Nếu mộ cụ đặt tại nghĩa trang của làng, anh cứ việc ung dung về làng rồi cùng gia đình mang vòng hoa tới viếng. Nhưng ở đây là vùng đất đang tranh chấp, là nơi ngày xưa anh đã đổ máu, cụ Tuần đổ máu và vừa mới rồi một số người dân làng Thị và làng Cao rớm máu. Anh không thể không viếng phần mộ cụ Tuần nhưng anh phải có mặt một mình, để việc này chỉ liên quan tới lòng thành kính của cá nhân anh đối với cụ mà thôi.

Xe bon bánh. Cô gái đột nhiên ngơ ngác, lạ lùng. Cái nhìn của cô, sự đánh giá của cô về những ruộng nương và cây cối lù lù chạy lại phía sau cùng với những chân làng xa xoay xoay về phía chân trời mới thật tươi vui và mới mẻ. Người ta có thể hiểu ngay rằng cô gái ít được đi ô tô và có thể nói gần như chắc chắn cô chưa bao giờ được ngồi trên ghế êm của chiếc xe hơi du lịch. Bí thư huyện ủy mời lần đầu, cô ngập ngừng nhìn xuống đôi bắp chân tròn trắng, vừa lội bùn còn đang lấm láp của mình. Bí thư huyện ủy mời lần thứ hai, cô mới đưa cái cuốc cán ngắn vào dưới chân ghế. Cái cuốc ấy đang nằm im trước mũi chân cô, như một vật trang điểm khôi hài cho xe hơi của bí thư huyện ủy.

Tới chùa Mận, chiếc Lađa rẽ vào làng Thị và phóng bay bay. Tất cả những nổ tát nước, những rãnh tháo nước cản trở chiếc U-oát của Bùi Danh Tân hôm về làng thì giờ đây đã làm cầu, làm máng khiến chiếc Lađa nhỏ bé xinh xắn không hề mắc một trở ngại gì.

Cô gái líu ríu nói với lên phía trên:

- Chú ơi! Liệu có thể nghèo được không hả chú?

Câu hỏi đột ngột quá, bí thư quay lại nhìn cô gái dò xét:

- Cũng có thể nghèo nếu như không chịu làm và không biết cách làm.

Cúc hăng hái:

- Nếu chịu khó làm lại không được phép làm theo cách có thể trở nên giàu thì sao ạ?

Bí thư hơi cảnh tỉnh. Đối thoại với anh rõ ràng không phải là cô gái nông dân tầm thường. Cái cuốc kia là công cụ lao động cổ truyền, nó mòn cũ lắm rồi, nhưng đầu óc con người điều hành nó đang sung sức lắm. Người con gái này được học đến ơi đến chốn chắc chắn chẳng kém những ai đã có thành tựu này khác. Bí thư thực lòng vui thích khi được đối thoại với cô:

- Chắc là cháu muốn nhắc tới tổ chức đội hình hợp tác xã sản xuất nông nghiệp?

Cô gái xác định:

- Vâng! Cháu muốn nói tới điều đó đấy. Vì sao dân lại bị ngăn trở? Làm giàu trong lúc sẵn sàng nộp nhanh, nộp đủ các khoản nghĩa vụ? Dân giàu càng tin ở Đảng, chứ có ai vì thế mà chống lại Đảng đâu hả chú? - Cô im lặng một lát rồi đột nhiên làm cho bí thư bất ngờ - Chú ơi, có phải người nông dân trồng nho ở miền nam nước Pháp hiểu được từng ngày giá nho và giá rượu nho thay đổi trên thị trường châu Âu có phải không? Và họ có xe hơi du lịch riêng có phải không?

Bí thư xoay hẳn lại và ra hiệu cho người lái giảm bớt tốc độ. Trước mắt anh bây giờ là một trí tuệ chứ không phải cô gái quanh năm ngày tháng chỉ quen với cuốc cày. Giọng anh thấp xuống:

- Sao cháu biết điều đó?

Cô gái đỏ bừng mặt. Cô cũng chột dạ vì thấy mình đã đi quá đà. Cô rất sợ bị đánh giá là thiếu khiêm tốn và tệ hại hơn là thiếu tôn trọng cấp trên. Cô cười ngượng ngùng cái cười e ấp làm khuôn mặt trẻ trung trắng trẻo phút chốc trở nên xinh đẹp như cái gương đang tỏa sáng. Cô nói thay cho lời xin lỗi.

- Cháu chỉ nghe vậy thôi chú ạ.

Ô tô đã đỗ ngang trước cửa nhà cụ Tuần, vợ chồng Ưng chạy ra đón khách. Làng xóm ngơ ngác khi thấy cô con gái đáo để của mình cùng với cái công cụ lao động cổ sơ bước ra khỏi chiếc xe hơi thanh lịch. Cô dựng cuốc ở đầu nhà. Giữa lúc vợ Ưng còn đang lúng túng thì Cúc rất tự nhiên, nhanh nhẹn, rút ra ba thẻ hương trao cho bí thư để tự anh thắp trước bàn thờ người đã khuất. Rồi chính cô xăng xái rửa ấm chén pha nước, để vợ Ưng ngồi tiếp chuyện bí thư huyện ủy.

Trước đây chừng một tiếng đồng hồ, khi xe của bí thư huyện ủy phóng qua cầu Tràng Thưa xuống khu nam là lúc Ưng và Thùy gò lưng đạp xe lên huyện. Bí thư về làng không gặp được một người nào trong ban điều hành sản xuất mà anh đã biết. Vợ Ưng là người đàn bà rụt rè, từ lâu chị đã xác định cho mình nghĩa vụ chỉ biết chăm chỉ lao động và phục tùng. Không có Cúc chắc chắn bí thư phải gợi chuyện vì người đàn bà này chỉ luôn miệng: "Mời bác xơi nước, bác đến thăm quý hóa quá". Ngoài ra chẳng còn biết nói năng thế nào cho phải nữa.

Sau khi chân thành tỏ lòng thương tiếc người đã khuất và chia buồn với gia đình, bí thư hỏi han chuyện làm ăn của địa phương, chuyện tranh chấp ruộng đất, chuyện về đơn tố cáo cửa hàng trưởng vốn là người làng Thị. Vợ Ưng ấm ớ trả lời chung chung. Cúc ngồi xuống ghế. Đây là lần đầu tiên cô trực tiếp đối diện với người lãnh đạo cao nhất của huyện. Cô giơ mấy ngón tay búp măng rất xinh đẹp vén vén mấy sợi tóc lòa xòa trước trán và nói:

- Khi nãy chú chưa trả lời cháu rõ ràng về việc chú Tân bị tạm giữ đến khi nào mới được về? Tội của chú ấy ra sao? Khi chú ấy vượt vùng địch hậu đi chiến đấu thì những người bắt chú ấy bây giờ chẳng biết đã ra đời chưa? Vợ chồng chú ấy trọn vẹn lứa tuổi thanh xuân xa nhau chẳng lẽ giờ đây lại xa nhau tiếp?

Bí thư huyện ủy không hề trách móc cô gái non trẻ này. Anh đang nhẩm tính bảo Cúc mời thêm một số bà con khác thì vợ Tân te tái bước tới. Người đàn bà nông dân tần tảo chẳng cần một chút xã giao, chào bí thư rồi nước mắt cứ thế giàn giụa. Chị không nói được. Chị mấp máy môi mấy lần, rồi bỏ mặc mọi người chạy vụt ra đầu hè đứng khóc. Phút ấy bà Lai cũng tới. Rồi ông Nham và nhiều người khác nữa.

Vợ Tân đã bớt xúc động quay vào trong nhà phát biểu chính kiến của mình:

- Bác cho em hỏi ai là kẻ có tội trong thôn, trong xã này?

Bí thư bình thản và kiềm chế:

- Ai có tội phải do nhân dân phát hiện và cơ quan pháp luật xem xét kết luận chứ. Cả chị, cả tôi đều không tự mình khẳng định được.

Người đàn bà thổn thức:

- Vậy em hỏi, xin bác đừng giận: Để hoang ruộng đất, có phải là tội không? Để hóa ao hồ, có phải là tội không? Cây cối chặt hết không trồng lại, có phải là tội không? Gian lận công điểm thủy lợi và gian lận trong việc thu mua lợn của xã viên, có phải tội không? Ngăn chặn tổ chức lại sản xuất nhằm làm giàu cho mọi người có phải là tội không? Cuối cùng là để dân đói như giáp hạt 1988 mới rồi có phải là tội không? Và hình phạt đối với những người ấy như thế nào?

Sau một loạt câu hỏi dồn dập ấy, mọi người im lặng. Nhưng không khí không hề vì vậy mà căng thẳng. Người ta uống nước, nói chuyện, bàn luận bình đẳng và bí thư huyện ủy không trả lời khẳng định bất cứ câu hỏi nào nhưng lại tỏ thái độ khuyến khích những người nông dân phát biểu ý kiến. Anh muốn được nghe trực tiếp mà không cần qua phản ánh của khâu trung gian.

Một người nào đó đề nghị mời đại diện đảng bộ và chính quyền xã tới, Cúc lên tiếng lập tức:

- Theo cháu không cần! - Rồi cô quay nhìn thẳng bí thư huyện ủy - Thưa chú, bà con muốn trực tiếp nói chuyện với chú mà không qua một ai nói lại cả. Cháu được giao nhiệm vụ làm thư ký ban điều hành sản xuất và xin thay mặt các chú ấy giờ này đang ở cả trên huyện, cùng bà con báo cáo tất cả những gì chú cần biết. Nhân đây cháu muốn nói thế này, anh chủ tịch Hoàng của xã là người làng này đã không làm tròn nhiệm vụ chủ tịch. Dân đề nghị bãi miễn!

Lại là một ý mới. Bí thư im lặng suy nghĩ. Anh đã có nhận xét về chủ tịch Bùi Văn Hoàng và đôi lần được nghe báo cáo con người này bản chất hiền lành pha chút nhu nhược và giá cứ để anh ta làm nhiệm vụ của người nông dân bình thường thì tốt hơn nhiều. Bắt anh ta làm chủ tịch thực là việc quá sức. Năng lực yếu kết hợp với ham muốn địa vị và quyền lợi nảy sinh khiến anh ta không kham nổi cương vị. Anh ta không có chính kiến rõ ràng trong mọi vấn đề tranh chấp hoặc giả có chính kiến nhưng lại không dám biểu thị bằng hành động. Giữa cơn bão đang gầm thét, anh ta lại muốn dành cho mình khoảng trời riêng yên lặng để nương thân. Việc mất tín nhiệm ngày càng trở nên rõ ràng.

Bí thư huyện ủy thong thả phát biểu:

- Tố cáo người phải có chứng cứ. Đòi bãi chức một con người phải có lý do cụ thể và phải trình bày bằng văn bản với tư cách là những cử tri.

Cúc nhanh nhẩu:

- Có chứ ạ! Dân chuẩn bị sẵn cả rồi! - Nói xong cô trao luôn cho bí thư tờ giấy mà chẳng hiểu cô đã mang theo từ lúc nào. - Đây là đơn đề nghị bãi miễn chủ tịch Hoàng của cháu. Mọi lý do cháu đã trình bày trong đó.

Bí thư cho tờ giấy vào cặp và đứng lên. Anh xin lỗi bà con rồi bước về phía ô tô. Người lái mở cửa xe. Nhưng anh không vào. Anh lững thững bước một mình trên con đường lát gạch. Cúc, bà Lai, bác Nham, vợ Tân và nhiều người khác bước theo anh. Sau cùng là chiếc xe hơi Lađa chỉ có một người lái ngồi bên vô lăng. Đoàn người tới cổng Cầu Sung thì dừng lại. Con đường từ đây qua Cầu Đá trong, qua Cầu Đá ngoài sang làng Cao, anh nhớ lắm. Nhiều năm trong thời kỳ kháng chiến chống thực dân Pháp, anh đã ở nơi đây. Một vùng ruộng trũng chạy dài tới tận cây đa Cầu Kết và một mặt tiếp giáp với dòng sông Cửa Đình. Cá ở vùng này xưa nhiều vô kể. Chính anh đã thấy vào độ tháng bảy, tháng tám, sau mỗi trận bão, những ông già lững thững cầm đinh ba men men theo mép đá từ Cầu Đá trong ra Cầu Đá ngoài đâm cá mè ăn sao. Tháng mười, nước rút, những ruộng trũng cày cấy còn ao hồ chuẩn bị tát vào cuối năm âm lịch.

Làng này xưa đâu phải là nghèo. Giờ đây thực ra họ vẫn không nghèo. Nhưng rõ ràng họ có quyền sống khá hơn để tương xứng với hai bàn tay lao động và trí lực đã bỏ ra. Là bí thư huyện ủy, anh hết sức phản đối ý kiến chỉ căn cứ vào hôm nay làng này có mấy xe Honda, có bao nhiêu xe đạp để so sánh với ngày xưa cả làng có mỗi chiếc xe kéo gọng đồng của nhà lý trưởng, chỉ căn cứ ngày xưa cả làng có mấy nhà giàu ngủ màn còn là xoa xoa hai bàn chân vào nhau và nằm đất, chỉ là căn cứ cả làng không một ai đi giày đi dép để bảo rằng đời sống khá hơn trước nhiều rồi. Nói thế thì cũng có thể bảo rằng đời sống nông dân ta hôm nay sướng hơn vua Gia Long rất nhiều. Gia Long có bao giờ được xem ti vi. Gia Long làm gì được nghe rađiô cát sét. Nhìn nhận giữa hai giai đoạn lịch sử khác nhau mà bỏ đi tư duy biện chứng thì đó là cái nhìn của người bị lác.

Làm thế nào để dân giàu? Câu hỏi của người đàn bà nông dân vợ Bùi Danh Tân rõ ràng để cho các cấp lãnh đạo trả lời và rõ ràng là lời quy trách nhiệm cho những ai phải chịu trách nhiệm về đời sống người nông dân hôm nay. Chúng ta đã mắc sai lầm một thời gian quá lâu cho rằng làm giàu là vi phạm đạo đức xã hội chủ nghĩa, cùng biết bao khái niệm trừu tượng trói buộc con người. Phải hân hoan trước sự cởi mở. Phải vươn mình trước những đổi mới.

Dẫn đến hậu quả va chạm để mấy nạn nhân phải ra bệnh xá, có trách nhiệm của những người lãnh đạo trên huyện. Bí thư cho rằng cũng đã có lúc anh chưa hiểu kỹ người nông dân. Từ nguyện vọng da diết về lao động và đời sống cùng với quyết tâm thực hiện ước mơ của họ, cả những đòi hỏi chính đáng và tính manh động trong việc giải quyết những mâu thuẫn.

Bí thư quay lại. Bà con nông dân tụ tập khá đông chung quanh anh. Anh muốn nói một vài lời và hơn tất cả là muốn nghe tiếp. Không để anh phải đợi, bà Lai bước tới.

- Thưa bí thư, bà con nông dân chúng tôi chỉ mong ước duy nhất là bồ thóc lúc nào cũng đầy và giờ đây có đề nghị cấp thiết là trả ông đại tá Bùi Danh Tân về làng.

Mọi người hưởng ứng bằng cách im lặng. Bí thư khuyến khích:

- Tôi xin nghe tiếp. Mời bà con!

Bác Nham bước tới:

- Ai lãnh đạo cũng được miễn là người đó phải để cho chúng tôi làm ăn, để cho chúng tôi hưởng thụ và không bao giờ được phép xà xẻo những gì chúng tôi làm ra.

Bác Nham chưa kịp lui thì bà Lai lại xông tới và như chợt nhớ thêm điều gì đột ngột nói rõ to:

- Tôi xin có ý kiến. Phải miễn chức chủ tịch Ủy ban nhân dân xã Bùi Văn Hoàng.

Lập tức hàng loạt người hưởng ứng theo:

- Nhất trí rồi!

- Phải miễn chức.

- Phải về vườn.

Một tiếng nói quá khích bật ra:

- Đuổi!

Cúc lớn tiếng chất vấn:

- Ai vừa nói đó? Đuổi là thế nào? - Rồi cô đứng lên một cái trụ bằng thân gỗ của nhà ai vứt đó chưa kịp bổ làm củi. Chúng ta chỉ đề nghị xem xét khả năng hoàn thành nhiệm vụ của chủ tịch Hoàng và thay thế bằng người khác có năng lực tốt hơn. Chúng ta không đề nghị đuổi.

Anh thanh niên nông dân vừa yêu cầu hơi quá đáng kia yếu thế, và dường như vì xấu hổ trước lý lẽ của cô gái làng ngang tuổi với mình nên sửng cồ bước tới:

- Tìm người khác có năng lực hơn? Ai chà chà! Nhà chị chắc?

Nhưng Cúc rõ ràng sinh ra đâu để rút lui khi đã biết chắc rằng mình đúng. Cô khẳng định ngay:

- Nếu được bà con tín nhiệm! - Cô nhìn thanh niên kia như thách thức - Báo để anh biết, nhân dân bầu là tôi sẵn sàng đảm nhận.

Đợi tranh luận lắng xuống, bí thư mới nói vài lời tâm tình.

- Thưa bà con làng Thị! Tôi chia buồn với bà con về sự ra đi vĩnh viễn của một công dân có uy tín trong làng. Đó là cụ Tuần! Tôi tình cờ nghe được khá nhiều ý kiến. Khẳng định rằng những ý kiến đó đúng hay sai, đúng đến mức nào và sai đến mức nào, khẳng định trách nhiệm cá nhân về những gì xảy ra ở làng Thị những ngày tháng gần đây, xác định đường đi những ngày tới như thế nào cho đúng, tôi chưa thể trả lời bà con ngay hôm nay, nhưng chắc như đinh đóng cột rằng, trăm phần trăm ý kiến của bà con là xây dựng, là nghiêm túc, là động cơ trong sáng.

Anh im lặng một lát rồi tiếp:

- Đây là lần thứ hai trong năm tôi mới về làng. Bà con cứ tin rằng huyện ủy cũng như cá nhân tôi rất thông cảm về khát vọng cháy bỏng của bà con với từng hạt mồ hôi nhỏ khắp ruộng đồng. Tôi đồng ý rằng nhất định chúng ta phải giàu. Tôi đồng ý rằng nghèo là khốn nạn.

Nghe đến đây người ta quay nhìn bác Nham và Cúc. Ai đó nói kháy con người hơi gàn tính: "- Nghe chưa bố? Bố cứ chửi vung lên nữa đi. Bố Khốt!".

Nói xong những lời cuối cùng, bí thư mới bước vào trong xe ô tô. Chiếc Lađa nổ máy nhẹ nhàng. Một vài sợi khói trắng từ ống xả bay lên. Bánh cao su mớn đất. Bí thư thò một tay qua khung cửa vẫy vẫy. Những người nông dân mỉm cười và vẫy tay đáp lại.

Đột nhiên Cúc lao theo gọi lớn:

- Chú ơi chú!

Xe dừng. Cô gái tới bên cửa kính:

- Thỉnh thoảng chú nhớ về làng.

Bí thư vồn vã:

- Đúng đấy. Chú sẽ về. Có điều kiện là chú về.

Cô gái líu ríu gọi vợ Tân đến:

- Chú lưu ý cho trường hợp này nhé. Cô ấy không dám phiền chú. Nhưng cháu thì cháu cứ làm phiền. Dân chúng không kêu với lãnh đạo thì kêu với ai. Cô ấy đang khổ sở!

Bí thư nói nhanh:

- Chú biết! Chú biết! - Rồi quay sang nhìn vợ Tân - Chị cứ yên tâm. Nếu anh nhà không có tội thì chẳng việc gì phải lo. Cây ngay không sợ chết đứng chị ạ!

Cúc nói to như để mọi người cùng nghe:

- Lỡ người ta kết luận chú ấy có tội mà lại là tội họ gán cho thì sao hả chú?

Một lần nữa, bí thư mở cửa xe bước ra, giọng anh cố để mọi người cùng nghe được:

- Cô bé này đáo để lắm. Chưa chi cô đã lo người ta bóp cổ mình. Tôi đã nói cây ngay không sợ chết đứng kia mà!

Bí thư quay chào bà con lần nữa rồi vào trong xe. Lần này bánh xe lăn và lao vút đi qua Cầu Đá trong, qua Cầu Đá ngoài, rẽ vào làng Cao. Khi chiếc Lađa khuất vào cổng Đông, bác Nham quay lại nhìn thẳng vào mặt Cúc mà chửi, lần này chửi cũng vẫn với lý do na ná như lần trước:

- Con kia! Tao sẽ hỏi xem mẹ mày hàng ngày dạy mày đến đâu mà ăn nói cương còng làm vậy? Người ta là bí thư huyện lãnh đạo hàng vạn dân chứ bạn bè cùng lứa với mày phỏng? Đồ lấc cấc hết chỗ nói!

Cúc cãi lại:

- Bác buồn cười thật. Cháu có gì sai đâu!

Ông Nham trợn mắt:

- Thời này chứ thời xưa thì dù không họ hàng con cái, ông cũng cứ cho mày một gậy. Mày nhảy thách lên đòi làm chủ tịch. Chó nó bầu mày! Rồi lại mời bí thư về chơi. Bạn mày đấy à? Bố khỉ!

Cả làng cười ầm lên. Ai đó hét to: "Chúng tôi sẽ bầu nó làm chủ tịch đấy ông Khốt ạ! Nó làm chủ tịch thì sẽ mỗi ngày mời ông lên trụ sở dần cho một trận nhừ xương. Lúc ấy ông không được phép nói năng với nó ngang hàng như thế này đâu".

Những tiếng cười lại nổi lên dữ dội.

Người ta tản nhanh về các ngõ.