Từ cuộc chiến đấu ở Hà Nội đến trận Sông Lô

Phát động cuộc chiến tranh xâm lược này, Bộ chỉ huy Pháp muốn lợi dụng ưu thế hơn hẳn của họ về vũ khí, về trình độ xuất sắc của đội quân chính quy để mở những cuộc tấn công mà họ tin là sẽ nhanh chóng tiêu diệt được những lực lượng quân sự của Việt Nam vừa thiếu trang bị, vừa ít kinh nghiệm và vây bắt được các cơ quan lãnh đạo kháng chiến.

Về phía Việt Nam, cuộc kháng chiến dựa trên ưu thế của mình về chính trị, trên tinh thần yêu nước của đông đảo quần chúng nhân dân, sự đoàn kết dân tộc, chủ nghĩa anh hùng của các chiến sĩ và của nhân dân, lòng tin cậy của dân chúng đối với Chính phủ của mình để tiến hành một cuộc chiến tranh trường kỳ, một cuộc chiến tranh nhân dân với sự tham gia của mọi người, một cuộc chiến tranh tổng lực bao gồm tất cả mọi lĩnh vực.

Ngay từ những ngày đầu, đường lối về cuộc kháng chiến đã được ông Trường Chinh xác định rõ ràng trong cuốn Kháng chiến nhất định thắng lợi .

Vấn đề đặt ra là vừa chiến đấu vừa xây dựng các lực lượng vũ trang đặc biệt của chiến tranh nhân dân: các lực lượng tự vệ địa phương bao gồm quân du kích hoạt động ở ngay làng xã của mình, đồng thời vẫn tiếp tục lao động sản xuất, các lực lượng quân địa phương bố trí hầu khắp lãnh thổ và những lực lượng quân chính quy được huấn luyện tốt, có khả năng tiến hành những chiến dịch quan trọng, giáng những đòn nặng vào quân địch. Nhờ vậy, trong khi quân du kích quấy rối các đội quân địch buộc chúng phải phân tán ra để bảo vệ những nơi chúng đã chiếm được, quân đội chính quy có thể di chuyển đến khắp mọi nơi cần thiết, tập trung các đơn vị của mình cho những chiến dịch lớn. Các lực lượng vũ trang này sẽ lớn lên về lực lượng, về kinh nghiệm chiến đấu, trong khi kẻ thù sẽ kiệt sức vì phải chạy theo một đối thủ mà nó không thể nắm bắt được. Trên bình diện chiến lược, tùy theo từng trường hợp và từng thời kỳ, cuộc kháng chiến có thể khi ở thế thủ, khi thế công, trái lại, trên bình diện chiến dịch, chiến thuật thì tấn công là nguyên tắc, mục đích đầu tiên là tìm cách diệt sinh lực địch càng nhiều càng tốt, chứ chưa phải là giữ đất.

Năm 1946, nhiều vùng giải phóng rộng lớn tạo thành những hậu phương vững chắc, đặc biệt là khu Việt Bắc - vùng rừng núi nằm giữa biên giới Trung Quốc và sông Hồng Hà, tạo thành cái nôi của cuộc kháng chiến. Nhưng ngay trong vùng bị địch chiếm đóng, nhiều căn cứ du kích vẫn tồn tại, nhân dân bị che giấu những đảng viên và các chiến sĩ quả cảm, những căn cứ này phát triển dần, trở thành những vùng du kích thường xuyên uy hiếp hậu phương của địch.

Việc giáo dục chính trị và tư tưởng cho các lực lượng vũ trang và nhân dân là một vấn đế nền tảng của cuộc kháng chiến; chỉ có một ý thức chính trị cao mới làm cho tất cả mọi lát người chịu đựng được những thiếu thốn và gian khổ đến cùng cực, phát huy được tối đa tinh thần chủ động sáng tạo của mình để đương đầu với một kẻ địch hùng mạnh, tàn bạo, nhiều kinh nghiệm. Cuộc kháng chiến hẳn sẽ không đạt được kết quả gì hết, nếu trước đó người ta không lo rèn luyện những con người có ý thức giác ngộ cao.

Tất cả các nhân tố đó đã thể hiện ngay từ trận đánh lớn đầu tiên ở Hà Nội. Bộ chỉ huy Pháp huênh hoang rằng sẽ quét sạch mọi sự kháng cự chỉ trong vòng 24 tiếng đồng hồ. Trong 2 tháng, Trung đoàn thủ đô dựa vào nhân dân, lấy những ngôi nhà của dân làm công sự, triển khai chiên đấu trong mạng lưới chằng chịt các đường phố, với một sự dũng cảm và một tinh thần chủ động cao, đã cầm chân cả một đội quân dịch gồm 6.500 lính tinh nhuệ, có 40 xe tăng và 30 máy bay tham chiến, khiến chúng bị tổn thất nặng nề. 500 tên chết, 1.500 bị thương. 2 tháng đó đã gây rất nhiều trở ngại cho việc thực hiện các kế hoạch của Pháp; ngược lại, phía kháng chiến có thời gian để tổ chức lại lực lượng.

Sau khi nhận được viện binh, đội quân viễn chinh Pháp mở rộng dần dần vùng chiếm đóng, nhất là ở những thành phố lớn mà phía kháng chiến không cố ý nắm giữ. Mặt khác, một số thành phố đã bị nhân dân phá hoại để quân địch không thể đóng lại được. Và ở miền Nam cũng như ở miền Bắc, quân du kích quấy rối những đội quân Pháp đã bị phân tán.

Về phía kẻ địch, chúng cũng chưa dịu bó tay. Trên bình diện chính trị, chúng tìm cách tập hợp lại các thế lực phản động, những tay chân cũ của chính quyền thuộc địa, gieo rắc sự chia rẽ, truyền bá những ảo tưởng. Ở miền Nam, chúng mưu toan đối lập thiểu số Khơ-me với người Việt, bỏ tiền mua chuộc các giáo phái Cao Đài, Hòa Hảo. Ở miền Bắc, chúng tìm cách đối lập các dân tộc thiểu số ở các vùng núi với người dân ở đồng bằng. Một ý do chính trị lớn được tiến hành: dùng Bảo Đại lập lên một “Chính phủ quốc gia” kèm theo những hứa hẹn mơ hồ về quyền tự trị cho cái Chính phủ đó.

Ở Pháp, sau khi chấp nhận kế hoạch Marshall và loại những người cộng sản ra khỏi Chính phủ, nội các của Thủ tướng Ramadier quyết giành thắng lợi trong cuộc chiến một cách nhanh chóng. Trong khi “Chiến dịch Bảo Đại” đang diễn ra, nhiều bước chuẩn bị quan trọng về quân sự đã được thực hiện. Tháng 5 năm 1947, Chỉnh phủ Pháp đưa ra những yêu sách trong đó có yêu sách đòi giải giáp các lực lượng vũ trang Việt Nam đòi quân đội Pháp được tự do đi lại trên lãnh thổ Việt Nam. Ngày 10 tháng 9, Cao ủy Pháp Bollaert tuyên bố dứt khoát: tiếng nói quyết định thuộc về các nhà quân sự.

Ngày 7 tháng 10, năm trung đoàn lục quân, một nửa lữ đoàn dù, nhiều đội pháo binh, 2 tiểu đoàn công binh, với 40 máy bay, 800 xe và một hạm đội ca nô, mở cuộc tấn công lớn vào khu Việt Bắc hòng bắt gọn các cơ quan lãnh đạo của kháng chiến Việt Nam. Bị kẹp chặt trong một gọng kìm gồm hai binh đoàn một đi ngược sông Hồng và sông Lô lên, một từ Lạng Sơn xuống, khu căn cứ Việt Bắc sẽ bị những đội quân nhảy dù xuống xóa sổ. Bộ chỉ huy Pháp đinh ninh rằng đối phương hoàn toàn bị bất ngờ. Trận đánh đã diễn ra trái hẳn với mọi dự kiến của Pháp. Binh đoàn tiến ngược dòng sông Lô bị thất bại nặng nề và tổn thất của Pháp trong toàn chiến dịch rất lớn: 3.300 quân bị giết, 4.000 tên bị thương, 255 xe bị phá hủy. Đây là chiến thắng lớn đầu tiên của kháng chiến, đánh dấu thất bại chiến lược chiến tranh chớp nhoáng của Pháp. Từ đấy, Bộ chỉ huy Pháp buộc phải sắp xếp lại lực lượng để tiến hành một cuộc chiến tranh lâu dài và tốn kém, nghĩa là phải chiến đấu theo chiến lược mà đối phương đã áp đặt cho chúng.