- 3 -

HÔM NAY LÀ TRUNG THU MÀ CŨNG LÀ NGÀY CHỦ NHẬT. ÔNG MINH vừa ăn sáng, uống cà phê xong lại tiếp tục làm chiếc đèn kéo quân. Mặc dù thiếu thốn nhiều thứ nhưng với tài tháo vát của một cựu hướng đạo sinh, ông tự chế biến hay chắp vá để vượt qua những trở ngại nhỏ nhặt ấy. Lũ trẻ quẩn quanh cạnh bố, la hò, nghịch ngợm khiến bà Minh đang bận rộn với bé Thư cũng phải chạy ra chạy vào hò hét không ngớt miệng.

Tới bữa cơm trưa và bữa chiều, ông chỉ nghỉ một lát để ăn cơm rồi lại cặm cụi làm. Bà Minh thỉnh thoảng cũng tới ngồi cạnh giúp đỡ chồng những việc lặt vặt.

Nhờ thế, hơn bẩy giờ tối chiếc đèn kéo quân đã làm xong. Ông Minh thò tay vào bên trong, xoay cái trục nhè nhẹ. Hai hàng quân sĩ ngày xưa cưỡi ngựa và ngày nay cưỡi xe thiết giáp xoay như chong chóng. Bà Minh trêu :

- Mặc dù ba các con giỏi nhưng cũng không thay họa sĩ được. Ông lính này mập ú, ông kia dài ngoằng. Xe thiết giáp thì như hộp diêm, con ngựa có vẻ giống con lừa hơn.

Ông Minh lườm vợ :

- Hết sức rồi đó. Tài “tui” chỉ có vậy thôi à.

Vũ cũng “théc méc” :

- Sao mặt ông lính ba tô đỏ lòm vậy ba ?

- Tại thiếu “cu lơ”. Vả lại càng đẹp chứ có sao. Phim… mầu mà lỵ.

- Ông này mặt xấu quá.

- À, lính bây giờ vất vả nên mặt đẹp sao được.

Nói xong ông Minh bật cười. Vì ông chợt nhớ tới những chương trình quân nhân học tập của Đài Phát Thanh Quân Đội và đôi khi trên vô tuyến truyền hình. Những vai chánh trong chương trình đó là Binh Mập Cai Tròn, Binh Hô Cai Méo. Có lần nói chuyện với Trung Úy Khoa, một người bạn thân, ông nghe Khoa chê :

- Thật kỳ cục. Vẫn biết họ cốt ý làm cho chương trình vui nhưng họ quên một điều : làm cho lính khó chịu. Chả lẽ lính mình toàn là những thành phần binh hô, sún, móm mém và cai toàn thứ cai… thợ hồ, méo móp, mập ú hay sao. Tại sao không là binh Hùng cai Mạnh, binh Giỏi cai Khôn… để biểu hiện cho thành phần quân đội bây giờ ?

Một lần khác Vũ nghe xong, quay lại hỏi bố :

- Ba ơi, Binh Hô là gì hở ba ?

- À, binh hô là anh lính có hàm răng nhô ra khỏi miệng… Đến nhà ai gõ cửa xong, chủ nhà nói mời vào thì thấy hàm răng khách vô trước, chủ hàm răng vô sau.

Bà Minh lăn ra cười :

- Anh chỉ giỏi giải nghĩa tếu là không ai bằng. Con nó làm sao hiểu được.

Vũ lại thắc mắc :

- Thế còn Cai Méo ?

- À, ông cai này mới là đặc biệt. Cai là ông hạ sĩ bây giờ, ngày xưa gọi là cai. Bi giờ người ta chỉ gọi là cai thợ hồ, cai… cu li, hay “cai”… thuốc phiện. Mà ông cai hạ sĩ này có hình dáng méo là vì… vì… đầu ông ấy méo. Hay tại miệng méo, mông méo.

Vũ ngạc nhiên :

- Tại sao thế ba ?

- Vì lý do gì thì ba của con không biết được. Có thể bị trời sinh, mà có thể tại trước khi lên cai ổng bị ông cai “xếp” của ổng bợp tai đá đít nhiều quá nên miệng và mông méo xẹo.

Bà Minh gắt lên :

- Thôi đi ông. Anh chỉ giảng nghĩa ẩu không à. Nó tưởng thật thì hỏng bét.

Nghĩ lại câu chuyện ấy ông Minh càng thấy tức cười. Ông bảo vợ và con :

- Đây này. Anh này là Binh Hô, anh mập kia là Cai Méo, cái mông móp đi thấy không?

Cả nhà cười ha hả. Vũ la lớn :

- Kiệt ơi. Anh có cái đèn kéo quân Binh Hô Cai Méo nè.

Ông Minh thu dọn đồ đạc rồi treo cái đèn lên trên giá sách. Cả nhà lăng xăng xếp đặt bàn ghế để lát nữa cúng trăng rồi thưởng thức mấy hộp nánh nướng, bánh dẻo Đông Hưng Viên nổi tiếng.

Buổi tối trời mát và trăng rằm tròn trĩnh lên cao trên nền trời xanh không gợn mây, trông thật đẹp.

Ông bà Minh quần áo chỉnh tề đứng trước bàn thờ cúng vái. Ngày nay, những người còn trẻ chưa ngoài bốn mươi mà giữ được tập tục cổ truyền thật hiếm. Dân Việt Nam có biết bao nhiêu nghi lễ, tập quán do ông bà truyền lại cho con cháu. Nhưng bây giờ người ta đua đòi sống theo Tây Phương, bỏ quên hay không học hỏi để biết những phong tục tập quán ấy, thật đáng tiếc. Dân Việt Nam phải là dân Việt Nam thuần túy, oai hùng với truyền thống tự ngàn xưa. Nghĩ vậy nên ông Minh đã hết sức cố gắng giữ được những lễ giáo mà ông, cha truyền lại. Ông cũng thường giảng dạy cho Vũ nghe những điều hay lẽ phải và khuyên răn không nên đua đòi, bắt chước bạn bè xấu ở trường.

Đứng trước bàn thờ Tổ Tiên, ông Minh thành kính khấn vái. Bà Minh đứng nép một bên, chờ chồng cúng trước. Hai anh em Vũ cũng nép bên Mẹ, mở to mắt nhìn lên bàn thờ.

Trên bàn thờ khói hương nghi ngút, tỏa ra quyện lấy chiếc lư đồng và đôi chân nến đánh bóng sáng loáng. Tự nhiên Vũ thấy e dè, sợ sệt trước quanh cảnh trang nghiêm ấy. Không khí trong nhà ấm cúng hẳn lên, mọi người ai cũng trịnh trọng, cả bà vú đang bế bé Thư đứng ở góc nhà cũng kính cẩn đứng nhìn. Vũ nghe bố lẩm nhẩm khấn, rồi mẹ cũng thế mà chẳng hiểu gì hết. Mẹ cúng xong bảo Vũ :

- Vũ ra chắp tay vái bốn vái đi con, để xin ông bà phù hộ cho hay ăn chóng lớn, học giỏi, ngoan ngoãn chớ.

Vũ làm theo lời mẹ bảo không chút ngượng nghịu. Cúng xong cả nhà quây quần quanh chiếc bàn. Bấy giờ ông Minh mới thong thả bảo :

- Nào, mình “khai trương” cái đèn kéo quân nào.

Anh em Vũ chỉ đợi có vậy. Hai đứa chạy ào ra cạnh chiếc đèn, mắt mở to thật to. Ông Minh cầm cây nến và bao quẹt tới cạnh Vũ.

- Ba cho con đốt ngọn lửa đầu tiên.

Vũ sung sướng đỏ cả mặt, run run đánh diêm. Ngọn lửa bùng sáng. Ông Minh trịnh trọng gắn vào trong đèn. Cả nhà hồi hộp chờ đợi. Ông Minh cũng muốn nín thở. Không gặp gió ngọn nến bùng thẳng tắp. Những vòng tròn kéo quân rung rinh một chút nhưng vẫn đứng yên. Vũ vừa định kêu lên “sao nó không chịu chạy hở ba” thì những vòng tròn nhúc nhích và… từ từ chạy. Cả nhà cùng reo lên. Ông Minh quay lại nhìn vợ, hay tay xoa xoa vào nhau cười hể hả. Bà Minh cười lại, nheo nheo mắt nhìn ông như muốn nói :

- Xưa nay em vẫn phục anh mà.

Như một chuyên viên ánh sáng chính hiệu, ông Minh tắt hết đèn điện, chỉ để ngọn đèn tròn gần cửa hắt ánh sáng vào. Căn nhà trở nên tối, và chiếc đèn kéo quân đột nhiên nổi bật giữa đám đèn ông sao, đèn xếp.

Cả gia đình chăm chú nhìn chiếc đèn kéo quân Binh Hô Cai Méo. Hàng trên anh lính xưa cầm giáo cưỡi ngựa đang rượt theo tên lính Tầu chạy bộ ngã chúi về trước. Rồi một anh khác cầm cờ giơ cao lên, đằng trước một toán lính nối đuôi nhau. Hàng dưới là một cái đầu anh lính ló lên trên nắp chiếc xe thiết giáp, rồi tới anh Binh Hô nhe hàm răng ra phía trước, tay cầm súng. Tiếp đó là anh Cai Méo đang dẫm lên chiếc nón có ngôi sao tượng trưng cho quân giặc. Sau cùng là một đoàn lính đội mũ sắt, tay cầm súng đang lao mình về phía trước. Bấy nhiêu hình thù in gần rõ rệt phía sau tờ giấy bóng mờ căng ra vì hơi nóng.

Anh em Vũ chỉ trỏ reo hò thích thú. Bà Minh hỏi :

- Hạ lễ xuống được rồi đấy nhỉ, anh ?

Ông Minh gật đầu. Những nén hương đã tàn vẫn còn buông ra những đợt khói mong manh ẻo lả trong không gian.

Bà Minh trịnh trọng đem hai dĩa bánh nướng, bánh dẻo đặt ra bàn, bên cạnh chiếc ấm trà tầu đã pha sẵn và hai chiếc tách nhỏ. Bà cắt hai chiếc bánh nướng và bánh dẻo ra chia cho các con ăn trước. Thủa ông bà còn nhỏ, bao giờ miếng ăn miếng uống cũng để người trên dùng trước sau đó được cho phép mới dám lấy ăn. Và ăn uống phải học cách sao cho lễ độ, lịch sự, ý tứ. Ngày nay sự việc ấy có thay đổi. Con cái không được học, vì cuộc sống vất vả, bố mẹ đầu tắt mặt tối làm lụng nuôi con nên không có thì giờ dạy bảo. Riêng với ông bà Minh và số đông những gia đình khác, lòng cha mẹ thương con đã khiến người trên nhường nhịn cho con cái. “Thấy chúng nó ăn được mình còn mừng. Và tiếc không có khả năng mua đủ thứ cho chúng nó ăn”. Bao giờ cũng vậy, cha mẹ đều thương yêu con cái, nhưng được mấy đứa trẻ hiểu rõ điều đó ?

Ông bà Minh ngồi uống trà ăn bánh. Ánh trăng rằm hắt qua cửa sổ, ngả dài trên nền nhà. Làn gió nhẹ đùa bóng những cành hoa giấy bên khung cửa rung rinh trên mặt gạch. Ông Minh nằm dài ra giường :

- Mỏi lưng ghê.

Bà Minh cười :

- Đứa nào ra đấm lưng cho ba đi. Ba già rồi.

- Cả ngày ngồi lom khom làm đèn mệt ghê.

Vũ chạy lại ôm lấy bố :

- Con thương ba ghê !

Ông Minh mắng yêu :

- Bố mày. Thương ba hay thương cái đèn ?

Vũ dấu mặt vào ngực bố :

- Thương cả hai.

Cả nhà cười ồ. Ông Minh bảo :

- Nào, mấy mẹ con lại đây ngồi. Hôm nay ba có một câu chuyện làm quà cho cả ba con nhân dịp Tết Trung Thu. Chuyện về tuổi thơ của ba.

Mọi người lại quây quần bên ông Minh. Ông Minh nhìn Vũ :

- Có thể con sẽ không hiểu hết được những điều ba kể, ba khuyên nhủ nhưng ba hy vọng con sẽ nhớ. Và khi lớn thêm ít tuổi nữa con sẽ hiểu, kể lại cho các em con nghe.

Tự nhiên bà Minh thấy chồng có vẻ trịnh trọng. Bà cũng công nhận chưa chắc Vũ sẽ hiểu những điều ông nói. Nó mới mười hai tuổi. Còn thơ dại lắm. Nhưng bà linh cảm những điều ông sắp nói rất cần cho con, cho tuổi thơ của nó.

Ông Minh nói :

- Kể câu chuyện này ba muốn Vũ ghi nhớ những điểm chính : chúng ta là người Việt Nam. Mỗi người dù lớn, dù nhỏ đều có bổn phận yêu Quê Hương, Tổ Quốc. Và bảo vệ quê Cha đất Tổ của mình. Lòng yêu mến và bổn phận đó phát sinh từ gia đình. Gia đình hướng dẫn cho mỗi người để có tinh thần ấy.

Vũ ngẩn ngơ nghe. Đúng như ba nói Vũ chẳng hiểu gì mấy.

- Nên ba muốn kể cho con nghe về tuổi thơ của ba, để biết rõ nguồn gốc, giòng họ và quê quán mình. Hồi đó ba còn nhỏ, như con bây giờ. Nghĩa là, ba còn là cậu bé Minh. Chúng ta hãy nghe kể lại câu chuyện một quãng đời của cậu bé Minh.