Chương 13

Ra khỏi văn phòng của ông Thẩm phán điều tra, sau khi đã đỡ ông Bá tước Commarin lên cỗ xe đang đậu trên đại lộ trước trụ sở tòa án, Noël Gerdy có vẻ đang muốn rời đi.

Một tay chống lên cánh cửa xe đang mở, anh cúi gập người hỏi:

- Thưa cha, khi nào thì con có vinh dự được đến chào cha?

- Lên xe đi. - Ông già nói.

Vẫn đứng cúi người, anh luật sư lúng búng mấy câu xin lỗi. Anh viện những lý do nghiêm trọng để xin rút lui. Anh nói là mình phải về nhà ngay.

- Lên xe đi! - Ông Bá tước nhắc lại bằng giọng không thể cưỡng lại.

Noël nghe theo.

- Con đã tìm thấy cha mình, - ông Commarin khẽ nói - nhưng ta phải báo cho con biết trước rằng con sẽ đồng thời mất đi sự tự do.

Cỗ xe chuyển bánh, và chỉ đến lúc đó ông Bá tước mới nhận ra rằng Noël đã khiêm tốn ngồi trên chiếc ghế băng phía trước. Thái độ khiêm nhường này có vẻ khiến ông rất khó chịu.

- Ngồi bên cạnh ta đây này. - Ông nói - Con bị điên à? Con có phải là con trai ta không thế?

Anh luật sư chẳng nói chẳng rằng bước xuống ngồi cạnh ông già đáng sợ, cố thu mình thật nhỏ lại.

Anh vừa nhận được một cú sốc khủng khiếp ở chỗ ông Daburon, vậy nên anh không còn giữ được dù chỉ một chút tự tin hàng ngày, không còn giữ được sự bình tĩnh hơi cứng nhắc mà anh vẫn dùng để che giấu cảm xúc của mình. Rất may, quãng đường xe ngựa đã cho anh thời gian để lấy hơi và bình tâm lại một chút.

Dọc đường từ trụ sở tòa án về tư dinh của Bá tước, cha và con không hề nói một lời nào.

Khi cỗ xe dừng lại trước bậc thềm và anh Noël dìu ông Bá tước xuống xe, trong đám gia nhân có một sự xao động.

Họ không đông, chỉ khoảng mười lăm người thôi, bởi vì gần như tất cả đều đã được triệu tập đến tòa án. Nhưng ngay khi ông Bá tước và chàng luật sư vừa khuất trong nhà là cả bọn, thật kỳ diệu, đã tụ tập tại tiền sảnh. Họ kéo đến từ ngoài vườn và từ chuồng ngựa, từ hầm rượu và từ bếp ăn. Hầu như tất cả đều ăn mặc theo chức phận của mình; thậm chí một anh chàng coi ngựa trẻ tuổi còn chạy về với đôi giày vương đầy rơm, chửi thề trong lối đi lát đá cẩm thạch giống như một con chó ghẻ sủa nhặng xị trên tấm thảm Gobelin. Một trong các vị này đã nhận ra Noël là người khách hôm Chủ nhật, và thế là đủ để khơi dậy tất cả những sự tò mò đang dần phai nhạt về vụ ầm ĩ mấy hôm nay.

Thế nhưng, từ sáng sớm, sự kiện xảy ra ở dinh thự Commarin đã khiến cả tả ngạn sông Seine trở nên ồn ào đáng sợ. Hàng nghìn giả thiết được đưa ra, được xem xét lại, được chỉnh đốn và thêm bớt nhờ thói độc địa và lòng đố kỵ, có những giả thiết thì điên rồ một cách ghê tởm, những giả thiết khác chỉ đơn thuần là ngu ngốc. Có tới hai mươi nhân vật, rất quý phái và còn tự phụ hơn, đã sẵn sàng cử người hầu thông minh nhất đến chơi với gia nhân của ông Bá tước, với mục đích duy nhất là tìm hiểu một điều gì đó đáng tin. Nói tóm lại, người ta chẳng biết gì, nhưng đồng thời cũng biết tất cả.

Hiện tượng thường thấy này có thể giải thích như sau: tội ác được gây ra, tòa án thấy có nhiều điều bí ẩn, cảnh sát gần như chưa biết gì, thế nhưng những chi tiết chính xác tuyệt đối đã lan khắp phố rồi.

- Làm sao mà, - một đầu bếp nói - cái ông cao lớn tóc nâu râu quai nón này lại là con trai đích thực của ngài Bá tước!

- Anh nói đúng, - một gia nhân theo hầu ông Commarin đáp - còn kẻ kia, hắn không còn là con trai của ông ấy nữa, chỉ như cậu Jean đây thôi, và hắn sẽ bị đuổi ra khỏi cổng nếu dám vác xác tới đây trên đôi giày da rách rưới.

- Lại có chuyện rồi đây! - Anh chàng Jean thốt lên với vẻ hơi lo lắng.

- Được biết là chuyện này xảy ra hàng ngày ở nhà các đại gia. - Người đầu bếp phát biểu.

- Thế quái nào mà có chuyện đó được?

- Ồ! Thế đấy! Ngày xưa, một hôm bà chủ đã quá cố của chúng ta đi dạo với đứa con trai lên sáu tuổi; đứa bé đã bị đám người du mục bắt cóc. Người đàn bà tội nghiệp hoảng sợ khi nghĩ đến ông chồng phúc hậu của mình. Thế là bà đã làm gì? Không chút đắn đo, bà mua một đứa bé của bà bán hàng rong đi ngang qua, và bà làm rối tung lên để ông chồng không hiểu gì hết.

- Nhưng như thế là giết người! Là giết người!

- Chuyện đơn giản thôi. Khi bà bán hàng rong thấy thằng nhóc của mình được hưởng giàu sang, bà ta liền dọa sẽ tố giác bà chủ, và dùng nó để tống tiền. Ngài Tử tước không còn một xu dính túi. Đến lúc cùng cực, hắn đã tìm ra cách giải quyết vấn đề của mình.

- Thế anh chàng cao lớn tóc nâu kia là ai?

Khi kẻ hùng biện đang định tiếp tục đưa ra những lời giải thích thỏa đáng nhất thì đột nhiên bị ngắt quãng bởi sự xuất hiện của anh Lubin, người vừa từ tòa án trở về cùng với Joseph. Cơn hùng biện đang hào hứng của anh kia bị tắt ngấm đột ngột, giống như một ca sĩ đang hát thì bị cắt ngang bởi sự xuất hiện của một giọng nam cao nổi tiếng. Cả đám người quay sang anh hầu phòng của Albert, mọi con mắt hướng về anh cầu khẩn. Chắc hẳn anh ta phải biết mọi chuyện, anh ta giờ đã trở thành người quan trọng. Anh này cũng không vì thế mà làm cao, anh ta không để mọi người phải mong mỏi chờ đợi.

- Thật là đồ gian ác! - Anh ta kêu lên - Cái tay Albert vô lại xấu xa này!

Anh ta thẳng thừng gạch bỏ hai từ “ngài” và “Tử tước”, và mọi người đều tán đồng với chuyện này.

- Dù sao thì, - anh ta nói thêm - tôi vẫn luôn nghi ngờ chuyện đó. Tôi chỉ biết hắn một nửa thôi. Thế mà ngày nào chúng ta cũng phải phục dịch hắn, và điều đó thật khó chịu ghê gớm. Ông Thẩm phán đã không giấu tôi điều gì. “Anh Lubin này”, ông ấy bảo, “thật khó chịu cho một người như anh khi phải phục dịch cho một kẻ vô lại như thế.” Bởi lẽ, các anh biết không, ngoài một bà già hơn tám mươi tuổi, hắn còn giết thêm một bé gái khoảng mười hai tuổi. Cô bé này, ông Thẩm phán nói, đã bị băm nát thành nhiều mảnh.

- Làm gì có chuyện đó, - Joseph bác lại - trừ khi hắn là đồ thú vật. Sao người ta có thể làm những việc đó khi mà người ta giàu có, trong khi có biết bao kẻ bần cùng khốn nạn đến mức phải đi xin ăn để kiếm sống?

- Thôi đi! - Lubin khẳng định với giọng quả quyết - Cậu sẽ thấy hắn ra khỏi đây với hai bàn tay trắng. Tất cả đám nhà giàu đều giống nhau hết.

- Dù sao thì, - anh chàng đầu bếp nói - tôi cũng sẵn sàng bỏ ra một tháng lương để biến thành một con chuột để có thể nghe được những gì ngài Bá tước và anh chàng cao lớn tóc nâu đang nói ở trên kia. Giá mà được đến gần cánh cửa đó một chút!

Ý kiến này không nhận được một sự ủng hộ nào. Kinh nghiệm cho những người phục dịch biết rằng việc cố nghe trộm trong nhà là hoàn toàn vô ích.

Ông Commarin rất hiểu đám gia nhân, bởi ông đã là chủ của họ từ khi còn nhỏ. Văn phòng của ông hoàn toàn nằm ngoài mọi sự thóc mách.

Dù là người có đôi tai thính nhất áp vào ổ khóa phòng ông Bá tước cũng sẽ chẳng nghe được gì, ngay cả khi ông chủ nổi cơn thịnh nộ quát vang như sấm. Chỉ có mình ông quản gia Denis, “ngài tể tướng”, như người ta vẫn gọi ông, là có khả năng biết được nhiều chuyện, nhưng ông được trả tiền để giữ kín, và ông là người kín miệng.

Lúc này ông Commarin đang ngồi đúng trên chiếc ghế bành mà hôm qua ông đã đấm những cú giận dữ khi nghe Albert nói.

Từ lúc đặt chân lên xe ngựa, ông quý tộc già đã lấy lại vẻ kiêu căng của mình. Ông đã lấy lại tư thế cứng rắn hơn và kiên quyết hơn, đến nỗi ông cảm thấy nhục nhã về thái độ của mình trước ông Thẩm phán, và ông căm ghét mình thậm tệ vì những điều mà ông cho là một sự yếu đuối không thể hiểu được.

Ông đang tự hỏi làm sao mà mình lại có thể nhượng bộ vào một thời điểm dễ mủi lòng như thế, làm sao mà nỗi đau của ông lại có thể bộc lộ ra một cách hèn hạ như vậy.

Nghĩ đến những lời thú tội thốt ra trong cơn lầm lạc, ông đỏ mặt và tự mắng nhiếc mình thậm tệ.

Cũng như Albert hôm qua, Noël đang đứng đó với một sự tự chủ hoàn toàn, lạnh lùng như một tảng đá, kính cẩn nhưng không khúm núm.

Hai cha con nhìn nhau với ánh mắt chẳng có gì là thiện cảm hay thân tình.

Họ đang soi xét nhau, gần như ước lượng nhau, giống như hai đối thủ đang thăm dò trước khi ra đòn.

- Anh bạn này, - cuối cùng ông Bá tước lên tiếng bằng giọng nghiêm khắc - từ nay ngôi nhà này là của anh. Kể từ giờ phút này, anh là Tử tước Commarin, anh có lại được đầy đủ các quyền mà anh đã bị tước đoạt. Ồ, khoan hãy cảm ơn ta. Để bắt đầu, ta muốn anh miễn mọi sự biết ơn. Anh hãy hiểu rõ điều này: Nếu làm chủ được tình hình thì ta sẽ không bao giờ nhận anh đâu. Nếu vậy thì Albert vẫn sẽ ngồi ở vị trí mà ta đã sắp đặt.

- Con hiểu cha, thưa cha. - Noël đáp - Con tin rằng không bao giờ con dám quyết định làm một việc như cha đã làm để tước đoạt những gì thuộc về con. Nhưng con vẫn tuyên bố rằng nếu chẳng may con có làm điều đó, thì sau đó con cũng sẽ hành động như cha. Địa vị của cha đã quá nổi tiếng, nên nó không thể cho phép cha tự ý đảo ngược. Phải chịu một sự bất công giấu giếm hàng nghìn lần còn hơn là phơi bày tên tuổi của mình cho những lời bình phẩm ác ý.

Câu trả lời này khiến ông Bá tước ngạc nhiên và khá thích thú. Chàng luật sư đã bày tỏ chính những ý nghĩ của ông. Tuy nhiên ông không để lộ cho thấy sự hài lòng của mình, và, bằng giọng khó nghe hơn nữa, ông nói tiếp:

- Anh bạn ạ, ta không có quyền được hưởng tình cảm trìu mến của anh; ta không yêu cầu điều đó, nhưng ta luôn đòi hỏi sự tôn kính tuyệt đối. Vậy nên, theo truyền thống, trong nhà chúng ta, con không được ngắt lời cha khi cha nói. Đó là điều mà anh vừa làm. Con cái cũng không được phán xét cha mẹ, đó là điều mà anh đã làm. Khi ta bốn mươi tuổi, cha ta trở nên lẫn cẫn; tuy nhiên ta không nghĩ là mình đã lên giọng với ông. Ta xin nói thêm rằng ta đã chu cấp đáng kể cho Albert; nó có người hầu, ngựa, xe của nó, và ta cho thằng khốn nạn đó 4.000 franc mỗi tháng. Ta đã quyết định, để bịt miệng những lời bàn tán ngu ngốc và để lo cho anh hết sức mình, nên anh sẽ giữ địa vị quan trọng nhất trong nhà; điều này ta sẽ lo liệu. Ngoài ra, hàng tháng ta sẽ cấp cho anh 6.000 franc để có thể chi tiêu một cách quý phái nhất cho khỏi bị cười chê. Ta không muốn khuyên anh phải tỏ ra thận trọng. Anh hãy tự giám sát mình, hãy cân nhắc lời nói, hãy suy tính từng hành động nhỏ nhất. Anh sẽ trở thành cái đích của hàng nghìn kẻ ăn không ngồi rồi xấc láo nhung nhúc quanh ta; những lầm lẫn của anh sẽ khiến chúng vui thích. Anh biết đánh kiếm chứ?

- Cũng vừa phải.

- Tốt! Anh biết cưỡi ngựa chứ?

- Không hề, nhưng trong vòng sáu tháng con sẽ trở thành một kỵ sĩ giỏi, hoặc là con sẽ bị gãy cổ.

- Cần phải trở thành kỵ sĩ chứ không được để gãy cổ. Ta nói tiếp nhé… Tất nhiên anh sẽ không ở trong khu nhà của Albert, nó sẽ được xây bịt lại ngay khi ta thoát được lũ cảnh sát điều tra. Ơn trời, dinh thự của ta rộng lắm. Anh sẽ ở cánh nhà bên kia và sẽ dùng một lối cầu thang khác. Trong bốn mươi tám giờ đồng hồ, bằng bất cứ giá nào, những kẻ phục dịch, ngựa, xe, tất cả những gì dùng để phục vụ cho Tử tước sẽ được thay thế. Cần phải khiến cho khi người ta nhìn thấy anh trong nhà thì anh có vẻ như đã sống ở đây hàng thế kỷ rồi. Đây sẽ là một chuyện tai tiếng khủng khiếp; ta cũng không biết làm cách nào để tránh được nó. Một người cha thận trọng đáng ra sẽ phải cử anh đi làm việc ở triều đình nước Áo hoặc Nga mấy tháng; nhưng lúc này sự thận trọng sẽ là một sự điên rồ. Tốt hơn hết là cứ để cho những chuyện đáng sợ nhanh chóng xảy ra, còn hơn là để cho những lời xì xào cứ bám riết lấy ta không dứt. Chúng ta hãy sẵn sàng đương đầu với dư luận, và sau một tuần thì mọi lời bình phẩm sẽ không còn nữa. Vậy nên hãy bắt tay vào việc đi! Ngay tối nay đám thợ sẽ có mặt ở đây. Và, để bắt đầu, ta sẽ giới thiệu với anh những gia nhân của ta.

Và, để chuyển từ dự định sang hành động, ông Bá tước làm một cử chỉ với dây chuông. Noël ngăn ông lại.

Từ lúc bắt đầu cuộc nói chuyện này, anh luật sư thấy mình như đang đi du ngoạn giữa xứ sở “Nghìn lẻ một đêm” với cây đèn thần trên tay. Một hiện thực thần tiên đang đẩy lùi những giấc mơ lộng lẫy nhất của anh vào bóng tối. Nghe ông Bá tước nói, anh cảm thấy như bị lóa mắt và không còn đủ lý trí để chống lại cơn choáng váng trước đống của cải giàu có sắp dành cho mình. Được chạm vào cây đũa thần, anh cảm thấy trong mình hàng nghìn cảm giác mới mẻ và khác lạ đã thức dậy. Anh như lăn lộn trong màu đỏ tía, như đang tắm trong vàng bạc.

Nhưng anh biết tỏ ra thản nhiên. Bộ mặt anh có thói quen giữ kín những xao động nội tâm dữ dội nhất. Trong khi trong anh đang sôi sục với những nỗi đam mê thì bên ngoài anh vẫn tỏ ra lắng nghe với một vẻ lạnh lùng buồn rầu và gần như dửng dưng.

- Thưa cha, - anh nói với ông Bá tước - mặc dù không dám vượt ra khỏi giới hạn của sự tôn kính sâu sắc nhất, con xin phép cha được đưa ra mấy lời nhận xét. Hơn tất cả những gì con có thể nói ra, con rất cảm động vì lòng nhân từ của cha, thế nhưng con xin cha đừng thể hiện vội. Có lẽ cha sẽ thấy tình cảm của con là đúng đắn. Con cảm thấy rằng tình cảnh đang buộc con phải tỏ ra khiêm tốn. Ta có thể coi thường dư luận, nhưng ta không được thách thức nó. Xin cha hãy tin chắc rằng người ta sẽ phán xét con một cách nghiêm khắc nhất. Nếu con về ở nhà cha một cách đột ngột như thế thì có điều gì mà người ta sẽ không nói ra? Con sẽ mang dáng vẻ của một kẻ chinh phục chiến thắng ít quan tâm đến việc thua trận. Người ta sẽ chê trách con là dám ngủ trên chiếc giường vẫn còn hơi ấm của người con trai khác của cha. Người ta sẽ cười con một cách khinh miệt vì đã vội vàng hưởng thụ. Chắc chắn người ta sẽ so sánh con với Albert, và sự so sánh đó sẽ hoàn toàn bất lợi cho con, bởi vì con đã tỏ ra hân hoan khi một tai họa đang giáng xuống gia đình ta.

Ông Bá tước lắng nghe mà không tỏ ra phản đối, có lẽ ông đang ngạc nhiên vì những lý lẽ đúng đắn này.

Noël nhận ra rằng thái độ khắc nghiệt của ông Bá tước chỉ là tỏ vẻ nhiều hơn là thực tế. Niềm tin này đã động viên anh.

- Vậy nên, thưa cha, - anh nói tiếp - con xin cha hãy tạm thời chịu đựng việc con không thay đổi cách sống của mình. Nếu con không lộ diện thì mọi lời đàm tiếu sẽ rơi vào thinh không. Thêm nữa, con sẽ cho phép dư luận có thời gian làm quen với một sự thay đổi sắp tới. Đã có nhiều chuyện lắm rồi, vậy nên đừng để mọi người ngạc nhiên nữa. Khi được chờ đợi thì con sẽ không có vẻ là một người khách không mời khi con xuất hiện. Khi vắng mặt, con sẽ có được điều lợi mà người ta vẫn dành cho kẻ lạ mặt, con sẽ tranh thủ được sự ủng hộ của tất cả những kẻ ghen ghét Albert, con sẽ khiến tất cả những người định công kích con ngày mai, nếu sự thăng tiến của con đột ngột khiến họ tức tối, sẽ trở thành những người bênh vực cho con. Ngoài ra, nhờ có thời gian trì hoãn này, con sẽ biết cách làm quen với sự thay đổi vận may đột ngột của mình. Con không nên đem vào giới của cha, mà bây giờ đã là của con, kiểu cách của một kẻ hãnh tiến. Không nên để cho tên tuổi của con khiến con ngượng nghịu giống như một bộ quần áo mới không dành cho vóc người của mình. Cuối cùng, bằng cách này, con sẽ có thể được đính chính lại địa vị gia đình của mình một cách không ồn ào, gần như là một sự dàn xếp trong nhà.

- Quả thật, có lẽ như thế là khôn ngoan hơn. - Ông Bá tước lẩm nhẩm.

Sự đồng tình dễ dàng được chấp nhận thế này khiến Noël ngạc nhiên. Anh nghĩ có lẽ vừa rồi ông Bá tước đã muốn thử thách anh. Dù sao, nếu anh thuyết phục được ông thì đó cũng là nhờ tài hùng biện của anh, hoặc nếu chỉ đơn giản là anh tránh được một cái bẫy thì đó là vì anh khôn khéo. Anh càng thấy tự tin hơn; anh trở nên hoàn toàn làm chủ được mình.

- Con phải nói thêm, thưa cha, - anh nói tiếp - rằng chính con cũng phải sắp xếp chuyện thay đổi của mình. Trước khi nghĩ đến những chuyện mà con sẽ gặp khi lên nấc trên, con sẽ phải lo đến những gì con để lại ở nấc dưới. Con đang có bạn bè và khách hàng. Sự kiện này đến với con thật bất ngờ khi con đang bắt đầu gặt hái thành quả của mười năm lao động bền bỉ. Con mới chỉ gieo hạt, bây giờ con đang sắp thu hoạch. Tên tuổi con đang nổi lên rồi; con đã có được chút tiếng tăm. Con không xấu hổ khi thú nhận rằng cho đến nay con đã bày tỏ công khai những tư tưởng và quan điểm mà sẽ không được chấp nhận ở dinh thự Commarin, và không thể ngày một ngày hai…

- Ồ, - ông Bá tước ngắt lời bằng giọng ranh mãnh - anh theo tư tưởng tự do phải không? Đó là một căn bệnh thời thượng. Albert cũng có tư tưởng rất tự do.

- Tư tưởng của con, thưa cha, - Noël hào hứng nói - là tư tưởng của bất cứ một người thông minh nào muốn thành đạt. Hơn nữa, chẳng phải là tất cả các đảng phái đều có cùng một mục đích duy nhất là quyền lực sao? Họ chỉ khác nhau về phương tiện để đạt được điều đó thôi. Con sẽ không nói thêm về đề tài này nữa. Xin cha cứ tin rằng con sẽ biết giữ gìn tên tuổi của mình, sẽ suy nghĩ và hành động đúng với đẳng cấp của mình.

- Ta hiểu rõ điều đó, - ông Commarin nói - và ta hy vọng sẽ không bao giờ phải hối tiếc như Albert.

- Ít nhất, thưa cha, điều đó sẽ không phải là do lỗi của con. Nhưng, bởi vì cha vừa nói ra cái tên của kẻ bất hạnh kia, cha hãy cho phép chúng ta lo đến em ấy.

Ông Bá tước nhìn Noël với ánh mắt đầy ngờ vực.

- Bây giờ thì chúng ta có thể làm gì cho Albert? - Ông hỏi.

- Làm gì ư, thưa cha? - Noël vội kêu lên - Cha định bỏ em ấy khi em ấy không còn một người bạn nào trên đời ư? Nhưng em ấy là con trai cha, thưa cha; em ấy là em trai con, em ấy đã mang cái tên Commarin suốt ba mươi năm nay. Mọi thành viên trong một gia đình đều đoàn kết với nhau. Có tội hay không, em ấy vẫn có quyền trông cậy vào chúng ta, và chúng ta có nhiệm vụ phải giúp em ấy.

Ông đã tìm thấy quan điểm của mình trong phát biểu của con trai, và lần gặp gỡ quan điểm này khiến ông cảm động.

- Vậy anh hy vọng điều gì, con trai? - Ông hỏi.

- Cứu em ấy, nếu em ấy vô tội, và con tin là em con vô tội. Con là luật sư, thưa cha, và con muốn làm người bào chữa cho em ấy. Thỉnh thoảng người ta nói rằng con có tài; với một vụ án như thế này thì tài năng của con sẽ được sử dụng. Vâng, cho dù người ta có cố buộc cho em con những tội rất nặng thì con cũng sẽ gỡ được; con sẽ xua tan mọi nghi ngờ, con sẽ chiếu rọi ánh sáng lên vụ án, con sẽ tìm thấy những điểm nhấn mới để đem lại niềm tin cho các quan tòa. Con sẽ cứu em ấy, và đây sẽ là vụ bào chữa cuối cùng của con.

- Thế nếu nó đang thú tội, - ông Bá tước bác bỏ - nếu nó đã nhận tội rồi thì sao?

- Thế thì, thưa cha, - Noël đáp với vẻ rầu rĩ - trong một hoàn cảnh bất hạnh như thế, con sẽ làm một việc cuối cùng cho em con, sẽ giúp em ấy khỏi phải thấy lời phán quyết của tòa.

- Nói hay lắm, con trai, - ông Bá tước nói - rất hay!

Rồi ông đưa tay cho Noël; anh nắm tay ông và cúi người với vẻ biết ơn kính cẩn.

Chàng luật sư thở ra khoan khoái. Cuối cùng anh đã tìm ra con đường đi đến trái tim vị lãnh chúa tự phụ này; anh đã chinh phục được ông, ông đã thích anh.

- Hãy quay lại chuyện của con, con trai ta. - Ông nói - Ta chấp nhận những lý lẽ mà con vừa dùng để thuyết phục ta. Mọi việc sẽ như con muốn. Nhưng con chỉ được coi sự đồng tình này của ta là một chuyện ngoại lệ. Ta sẽ không bao giờ bàn lại một điều đã quyết, cho dù nó được chứng minh là tồi tệ hoặc trái với quyền lợi của ta. Nhưng ít nhất cũng không có gì ngăn cản con đến sống ở đây với ta ngay từ hôm nay, con có thể ngồi ăn cùng với ta. Trước tiên, chúng ta hãy đi xem nơi con sẽ ở trong khi chờ khu phòng mà ta sẽ sửa sang cho con…

Một lần nữa Noël lại cả gan ngắt lời ông quý tộc già.

- Thưa cha, - anh nói - khi cha ra lệnh cho con lên xe theo cha, con đã nghe lời như đó là bổn phận của mình. Nhưng bây giờ có một nhiệm vụ thiêng liêng khác đang gọi con. Lúc này bà Gerdy đang hấp hối. Liệu con có thể bỏ mặc người đã làm mẹ con phải nằm trên giường chờ chết?

- Valérie! - Ông Bá tước thì thầm.

Ông tì lên tay ngai ghế bành, hai tay ôm trán; ông chợt nghĩ đến quá khứ đang bỗng nhiên hiện về.

- Bà ấy đã làm nhiều điều tệ hại với ta. - Ông nói tiếp như đáp lại những ý nghĩ của mình - Bà ấy đã làm rối cuộc đời của ta, nhưng liệu ta có nên khắt khe mãi? Bà ấy đang chết dần vì tội lỗi rơi xuống đầu Albert, xuống con trai ta. Chả lẽ ta lại muốn như thế ư? Có lẽ vào giờ phút nguy kịch này, một lời nói của ta sẽ là một sự an ủi lớn cho bà ấy. Ta sẽ về cùng con, con trai.

Noël rùng mình khi nghe thấy lời đề nghị bất ngờ này.

- Ôi, thưa cha, - anh nói nhanh - xin cha miễn thứ cho cảnh tượng đau lòng này! Cố gắng của cha sẽ là vô ích thôi. Bà Gerdy có thể vẫn còn sống, nhưng trí óc của bà thì chết rồi. Đầu óc bà không chịu nổi một cú sốc quá mạnh đâu. Kẻ khốn khổ đó sẽ không thể nhận ra cha và cũng không thể nghe được cha nói.

- Vậy thì con đi một mình đi. - Ông Bá tước thở dài - Đi đi, con trai!

Hai chữ “con trai” cất lên với giọng nhấn mạnh ngân vang như tiếng kèn thắng trận bên tai Noël vẫn không khiến anh hết e dè đắn đo.

Anh cúi chào để ra về; ông quý tộc già đưa tay ra hiệu bảo anh đợi.

- Dù sao thì, - ông nói thêm - chỗ của con cũng sẽ là ở đây. Ta ăn tối lúc sáu rưỡi đúng, ta sẽ rất vui khi được gặp con.

Ông rung chuông, “ngài tể tướng” xuất hiện.

- Denis này, - ông nói - bất cứ một mệnh lệnh nào của ta đều không liên quan đến anh đây. Ông hãy báo trước cho mọi người biết. Đây là nhà của anh ấy.

Khi chàng luật sư đã ra về, ông Bá tước cảm thấy một sự thoải mái vô cùng.

Từ sáng sớm, những sự kiện xảy ra dồn dập đến chóng mặt khiến suy nghĩ của ông không theo kịp. Cuối cùng thì ông cũng có thể được nghỉ ngơi suy ngẫm.

Vậy ra đây là con trai hợp pháp của ta. - Ông tự nhủ - Ta tin chắc vào sự ra đời của nó. Tất nhiên ta sẽ không vui nếu phủ nhận nó, ta tìm thấy trong nó hình ảnh sinh động của ta hồi ba mươi tuổi. Nó thật hào hoa, anh chàng Noël này; phải nói là rất hào hoa. Diện mạo của nó thật dễ thương. Nó thông minh và tinh tế. Nó biết tỏ ra nhún nhường mà không hèn hạ, cương nghị mà không ngạo mạn. Của cải bất ngờ mới giành được không khiến nó choáng váng. Ta đoán chắc đây sẽ là một người biết thích ứng với sự giàu sang. Nó biết suy nghĩ, nó sẽ chững chạc giữ vững thanh danh cho mình. Thế nhưng ta không hề cảm thấy có một chút thiện cảm nào dành cho nó; ta cảm thấy mình sẽ thương tiếc cho Albert tội nghiệp của ta. Ta đã không biết đánh giá nó. Tội nghiệp con ta! Nó đã gây ra một tội ác xấu xa! Nó đã mất trí. Nhưng còn thằng con trai này, ta không thích đôi mắt nó, đôi mắt quá sáng. Người ta tin chắc rằng nó hoàn hảo. Ít nhất là nó đã tỏ ra có những tình cảm quý phái và đúng mực nhất. Nó hiền lành, mạnh mẽ, cao thượng, hào hiệp và dũng mãnh. Nó không có lòng hiềm thù và sẵn sàng hy sinh để đền tội cho ta vì những gì ta đã làm với nó. Nó tha thứ cho bà Gerdy, nó yêu Albert. Chuyện này có đáng ngờ không? Nhưng bọn trẻ ngày nay đều thế. Ôi, ta đang sống trong một thế kỷ may mắn. Những đứa con sinh ra từ mọi lỗi lầm của con người. Chúng không có những thói xấu, những niềm đam mê, cũng như những nỗi điên khùng của cha chúng. Và những triết gia sớm chín chắn này là hình mẫu của sự thông thái và đức hạnh, chúng không thể để cho mình đi đến chỗ có một hành động điên rồ nhỏ nhất nào. Than ôi! Albert cũng là một kẻ hoàn hảo, thế mà nó lại giết hại bà Claudine! Còn thằng con này sẽ làm được gì đây…?

- Mặc kệ, - ông thì thầm nói thêm - đáng lẽ ta phải đi theo nó đến gặp nàng Valérie.

Rồi, mặc dù Noël đã đi được ít nhất là mười phút, nhưng ông Commarin, vì không nhận ra thời gian đã trôi qua như thế nào, vẫn chạy tới bên cửa sổ với hy vọng còn nhìn thấy Noël ở dưới sân để gọi lại…

Nhưng Noël đã đi xa rồi. Sau khi rời khỏi dinh thự Commarin, anh gọi một chiếc xe ngựa đang đỗ trên đường Bourgogne, rồi anh giục phóng nhanh đưa anh về phố Saint-Lazare.

Về đến cửa, anh gần như ném tiền cho người xà ích rồi lao nhanh lên gác tư.

- Có ai đến tìm tôi không? - Anh hỏi chị hầu gái.

- Không, thưa ông.

Anh có vẻ như vừa trút được một gánh nặng lo lắng, rồi hỏi tiếp với giọng bình tĩnh hơn:

- Thế còn ông bác sĩ?

- Ông ấy có đến một lần vào sáng nay, - chị hầu gái đáp - trong lúc ông vắng nhà, và ông ấy tỏ ra không hề hài lòng. Ông ấy lại vừa đến và còn đang ở trong phòng.

- Tốt lắm! Tôi sẽ nói chuyện với ông ấy. Nếu có ai hỏi tôi, chị mời họ vào văn phòng, chìa khóa đây, rồi hãy gọi tôi.

Vào đến phòng bà Gerdy, thoạt nhìn Noël cũng có thể thấy ngay là đã không có tiến triển gì tốt đẹp trong khi anh vắng nhà.

Người bệnh, với hai mắt nhắm nghiền, mặt co rúm, đang nằm ngửa trên giường. Người ta có thể cho rằng bà đã chết, nếu thỉnh thoảng không có những cơn rùng mình đột ngột lay động tấm chăn. Phía trên đầu bà, người ta đã treo một thiết bị đựng đầy nước lạnh cho nó nhỏ giọt xuống vầng trán có những vết đồi mồi xanh nhạt.

Trên bàn và bệ lò sưởi chất đầy những chiếc lọ nhỏ buộc nơ hồng, những chiếc lọ thủy tinh đựng thuốc nước và những chiếc cốc uống dở.

Dưới chân giường có một mớ giẻ nhuốm máu, cho thấy người ta vừa phải chích máu.

Bên cạnh lò sưởi đang bốc lửa, có một nữ tu sĩ thuộc dòng thánh Saint-Vincent-de-Paul đang ngồi xổm đun một ấm nước. Đó là một người đàn bà còn trẻ, có khuôn mặt bầu bĩnh với nước da trắng hơn cả khăn trùm đầu của cô. Vẻ mặt bình thản bất động và ánh mắt buồn tẻ của cô thể hiện sự từ bỏ mọi nhục dục và suy tư. Chiếc váy vải dày cuốn quanh người cô thành những nếp gấp nặng nề khó coi. Mỗi khi cô cử động, chuỗi tràng hạt to bằng gỗ hoàng dương nhuộm màu có gắn thêm cây thánh giá và một bức tượng đồng lại lúc lắc xủng xoảng.

Trên một chiếc ghế bành đối diện với giường bệnh là bác sĩ Hervé đang ngồi có vẻ chăm chú theo dõi công việc của nữ tu sĩ. Anh vội vã đứng lên khi Noël bước vào.

- Cuối cùng thì cậu cũng về! - Anh thốt lên và chìa bàn tay to lớn ra.

- Tớ đã bị giữ lại ở tòa án, - chàng luật sư nói như thể thấy cần phải giải thích cho sự vắng mặt của mình - và cậu có thể tin rằng tớ đã sốt ruột như ngồi trên đống than hồng.

Anh ghé tai bác sĩ, và bằng giọng run run lo lắng, anh hỏi:

- Thế nào rồi?

Anh bác sĩ lắc đầu với vẻ vô cùng thất vọng.

- Bà ấy ngày càng tệ hơn, - anh đáp - từ sáng nay bà ấy cứ liên tục lên cơn một cách đáng sợ.

Anh ngừng lời. Anh luật sư vừa nắm lấy cánh tay anh và bóp chặt như thể muốn bẻ gãy nó. Bà Gerdy hơi động đậy và khẽ rên lên.

- Bà ấy nghe thấy cậu đấy. - Noël nói.

- Tớ mong là thế, - anh bác sĩ nói - nếu vậy thì sẽ rất may, nhưng chắc là cậu nhầm. Vả lại, chúng ta thử xem nào…

Anh bước tới chỗ bà Gerdy, rồi, vừa bắt mạch vừa chăm chú quan sát bà. Sau đó anh nhẹ nhàng vén mi mắt bà lên. Đôi mắt bà lờ đờ, vô hồn.

- Nào, cậu lại đây mà xem, cầm lấy tay bà ấy, nói chuyện với bà ấy đi!

Toàn thân run rẩy, Noël làm theo lời bạn. Anh bước tới, cúi sát người ghé miệng vào tai người bệnh thì thầm:

- Mẹ ơi, con đây, Noël đây, Noël của mẹ đây; mẹ nói đi, ra hiệu cho con đi. Mẹ nghe thấy con nói không, mẹ ơi?

Chẳng có gì! Bà vẫn giữ nguyên vẻ bất động đáng sợ; mặt bà không còn một chút sinh khí.

- Thấy chưa, - anh bác sĩ nói - tớ đã bảo rồi!

- Tội nghiệp! - Noël thở dài - Liệu bà có đau không?

- Bây giờ thì không.

Cô nữ tu cũng bước tới cạnh giường. Cô nói:

- Thưa ông bác sĩ, mọi thứ đã xong.

- Vâng, thưa xơ, xơ hãy đi gọi chị hầu gái tới giúp chúng ta, chúng ta sẽ phải đắp thuốc mù tạt cho bà.

Chị hầu gái chạy tới. Trong tay hai người đàn bà, bà Gerdy trông như một người chết đang được khâm liệm, chỉ còn thiếu sự cứng đờ của thi thể. Người đàn bà tội nghiệp chắc đã phải chịu đau khổ nhiều lắm và từ lâu lắm rồi, bởi thân hình gầy gò của bà nhìn mà rớt nước mắt. Chính cô nữ tu cũng thấy mủi lòng, cho dù cô đã quá quen với những cảnh tượng đau lòng như thế này. Đã có biết bao người bệnh trút hơi thở cuối cùng trên tay cô mười lăm năm nay, khi cô thường xuyên ngồi canh các giường bệnh!

Trong lúc đó Noël đã lui ra, bước tới bên cửa sổ và tì chiếc trán nóng bỏng của mình lên kính.

Anh đang nghĩ gì lúc này, khi mà chỉ cách anh mấy bước chân, người đàn bà đã dành cho anh biết bao tình cảm âu yếm và sự tận tâm khéo léo của người mẹ kia đang hấp hối? Anh có thương tiếc bà không? Liệu có phải đúng hơn là anh đang nghĩ đến cuộc sống vương giả xa hoa đang chờ đợi mình ở bên kia dòng sông, tại khu ngoại ô Saint-Germain? Anh quay ngoắt lại khi nghe thấy tiếng bạn mình.

- Xong rồi đây, - anh bác sĩ nói - chúng ta sẽ chờ đợi tác dụng của thuốc mù tạt. Nếu bà có cảm giác thì là một tín hiệu tốt; nếu thuốc không có tác dụng thì chúng ta sẽ thử ống giác hơi.

- Thế nếu ống giác cũng không có tác dụng?

Anh bác sĩ chỉ đáp lại bằng cái nhún vai, cho thấy một sự bất lực tuyệt đối.

- Tớ hiểu sự im lặng của cậu, Hervé ạ. - Noël khẽ nói - Than ôi! Đêm qua cậu đã nói với tớ là bà ấy xong rồi.

- Về mặt chuyên môn thì đúng là như vậy. Tuy nhiên, tớ vẫn chưa hết hy vọng. Đây này, cách đây chưa đầy một năm, bố vợ của bạn tớ cũng mắc một ca y như vậy. Tớ thấy ông ta còn sa sút hơn nhiều, vết thương thậm chí đã bắt đầu mưng mủ.

- Điều làm tớ ngao ngán, - Noël nói tiếp - là phải thấy bà trong tình trạng như thế này. Liệu bà có phải chết khi vẫn đang hôn mê không? Liệu bà có còn nhận ra tớ, có nói được một lời nào nữa không?

- Ai biết được! Căn bệnh này, bạn ạ, nó làm sai lạc mọi dự đoán. Các hiện tượng có thể biến đổi từng phút, tùy theo sự viêm nhiễm tác động đến phần nào của não. Hiện giờ bà ấy đang trong giai đoạn mất hết cảm giác, tê liệt mọi hoạt động trí óc và hôn mê; ngày mai có thể bà ấy sẽ lên cơn co giật kèm theo một cơn kích động điên dại các chức năng của bộ não, một cơn mê sảng ghê gớm.

- Thế khi đó bà có nói được không?

- Chắc là có, nhưng điều đó sẽ không thay đổi tính chất và mức độ nghiêm trọng của căn bệnh.

- Và… bà sẽ tỉnh lại chứ?

- Có thể. - Anh bác sĩ đáp và nhìn thẳng vào bạn mình - Nhưng tại sao cậu lại hỏi tớ điều đó?

- Ồ, Hervé thân mến, một lời của bà Gerdy, tớ chỉ cần một lời của bà thôi!

- Vì việc của cậu phải không? Được thôi, tớ không thể nói gì về chuyện này, chẳng hứa hẹn gì cả. Cậu sẽ có cơ hội, chỉ là, đừng ở cách quá xa. Nếu trí óc bà ấy hồi tỉnh, mà điều này sẽ chỉ diễn ra trong chốc lát, thì cậu hãy tranh thủ. Thôi, tớ về đây, - anh bác sĩ nói thêm - tớ còn ba cuộc khám bệnh nữa.

Noël tiễn bạn về. Khi ra đến chiếu nghỉ cầu thang, anh hỏi:

- Cậu sẽ lại đến chứ?

- Chín giờ tối nay. Từ giờ đến lúc đó chẳng cần làm gì nữa. Tất cả trông chờ vào cô hộ lý. Rất may là tớ đã tìm được cho cậu được một cô gái quý như viên ngọc. Tớ biết cô này.

- Vậy là chính cậu đã gọi cô nữ tu này đến?

- Chính tớ đã mạn phép cậu. Cậu có giận không?

- Không hề. Chỉ có điều tớ phải thú nhận…

- Sao? Cậu nhăn mặt à! Liệu có phải những quan điểm chính trị của cậu ngăn không cho cậu nhờ một nữ tu dòng Saint-Vincent đến chăm sóc cho mẹ cậu, xin lỗi, cho bà Gerdy không?

- Cậu sẽ biết, Hervé thân mến…

- Được rồi! Tớ đã nghe cậu nói nhàm cả tai: họ là những người khôn khéo, giỏi luồn lọt, nguy hiểm; đúng như thế. Nếu tớ có một ông bác già có của thừa kế, tớ sẽ không giới thiệu họ với ông ấy. Đôi khi người ta buộc cho những cô gái tốt bụng này những tội kỳ lạ. Nhưng cậu sợ gì chứ? Thôi cứ để mặc cho bọn ngốc nghếch nói gì thì nói. Trừ chuyện thừa kế ra, những xơ tốt bụng này là những hộ lý hàng đầu thế giới đó; tớ sẽ cho một cô đến lúc cậu ốm. Thế nhé, chào! Tớ đang vội.

Quả thực, không biết mệt mỏi là gì, anh bác sĩ lao xuống cầu thang, trong khi Noël trầm ngâm lo lắng quay về phòng bà Gerdy.

Trên ngưỡng cửa phòng của người bệnh, cô nữ tu đang đứng đợi chàng luật sư quay vào.

- Thưa ông, - cô gọi - thưa ông!

- Có chuyện gì thế, thưa xơ?

- Thưa ông, chị hầu gái bảo tôi hỏi tiền ông, chị ấy không còn tiền nữa, chị ấy đã phải mua chịu thuốc…

- Xin lỗi xơ, - Noël ngắt lời với vẻ phật ý rõ rệt - xin lỗi vì tôi đã không lường trước chuyện này… Tôi hơi lú lẫn, đây, thưa xơ!

Rồi anh mở ví lấy ra tờ 100 franc đặt lên bệ lò sưởi.

- Cảm ơn, thưa ông, - cô nữ tu nói - tôi sẽ ghi chép lại tất cả những khoản chi tiêu. Chúng tôi luôn làm thế, - cô nói thêm - như thế sẽ tiện hơn cho gia đình. Người ta thường quá bối rối khi nhìn thấy những người mình yêu thương bị ốm! Như vậy, ông có nghĩ đến chuyện để cho hội thánh chúng tôi giúp làm dịu nỗi đau của người đàn bà tội nghiệp đây không? Ở vào địa vị của ông, thưa ông, chắc là tôi sẽ không chậm trễ cho đi gọi ngay một vị linh mục…

- Bây giờ ư? Thưa xơ! Nhưng xơ hãy xem tình trạng của bà đi! Bà đang hấp hối, than ôi, hoặc có thể nói là như thế. Xơ đã thấy rằng thậm chí bà còn không nghe được giọng tôi.

- Có hề chi, thưa ông, - cô nữ tu tiếp lời - ông vẫn sẽ phải thực hiện bổn phận của mình. Bà không đáp được lời ông, nhưng biết đâu bà đáp được lời linh mục? Ồ, ông không hiểu được quyền năng của lễ lâm chung đâu. Người ta đã chứng kiến những người đang hấp hối mà còn tỉnh táo trở lại để có sức xưng tội rõ ràng và tiếp nhận thánh thể Chúa Jesus. Tôi thường nghe nhiều nhà nói rằng họ không muốn khiến người bệnh sợ hãi, rằng việc nhìn thấy sứ giả của Chúa có thể gây hoảng hốt đến mức đẩy nhanh sự ra đi của người bệnh. Đó là một sai lầm tai hại. Linh mục không hề làm ta lo sợ, người chỉ đảm bảo cho linh hồn của ta đi qua ngưỡng cửa thiên đường. Người sẽ nhân danh Chúa nhân từ đến cứu vớt, chứ không phải là đến bắt ta đi. Tôi có thể dẫn ra nhiều ví dụ về chuyện những người hấp hối đã được chữa khỏi bệnh chỉ nhờ việc tiếp xúc với đức thánh cao xanh.

Cô nữ tu tốt bụng nói bằng giọng buồn tẻ giống như ánh nhìn của cô. Rõ ràng cô không hề động lòng khi nói ra những lời này. Cô nói như đang đọc thuộc lòng bài học một cách vô cảm. Chắc là trước đây cô đã được học bài này khi mới vào nhà tu, nên giờ cô đang bày tỏ cái điều mà cô đã trải qua. Cô diễn tả lại những cảm xúc của riêng mình. Nhưng từ đó, cô cứ nhắc đi nhắc lại bao lần cho các ông bố bà mẹ của người bệnh, đến nỗi bài học đó đã không còn ý nghĩa, chỉ còn là một chuỗi câu chữ mà cô đang thốt ra từng lời như đang lần chuỗi tràng hạt của mình. Điều này từ nay đã trở thành một phần trong nhiệm vụ hộ lý của cô, giống như việc chuẩn bị các thang thuốc nước và thuốc đắp.

Noël không nghe thấy cô nói; tâm trí anh đang đặt ở một chốn xa xăm.

- Bà mẹ thân yêu của ông, - cô nữ tu nói tiếp - một quý bà tốt bụng mà ông yêu quý, chắc phải có tôn giáo của bà. Ông có muốn bà được cứu rỗi không? Nếu như bà có thể nói được, trong cơn đau đớn xót xa của mình…

Chàng luật sư đang định đáp lời thì chị hầu gái thông báo là có một ông không muốn xưng tên xin được gặp anh vì một chuyện làm ăn.

- Tôi ra ngay đây. - Anh vội đáp.

- Ông quyết định thế nào, thưa ông? - Cô nữ tu gặng hỏi.

- Tùy xơ, thưa xơ, xơ cứ làm những gì mà xơ cho là đúng đắn.

Người con gái đáng kính lại đọc thuộc lòng bài cảm ơn, nhưng vô ích, Noël đã ra khỏi phòng với vẻ khó chịu và gần như ngay lập tức cô nghe thấy tiếng anh ngoài tiền sảnh. Anh nói:

- Cuối cùng thì ông cũng đến, ông Clergeot; tôi đã gần như thôi không còn mong được gặp ông nữa.

Vị khách mà chàng luật sư đang đợi là một nhân vật rất có tiếng trên phố Saint-Lazare, phố Provence, quanh nhà thờ Notre Dame de Lorette, và trên tất cả là ở các đại lộ ngoại ô, từ đường Martyrs đến bùng binh ở cửa ô cũ Clichy.

Nếu bảo ông Clergeot không phải là người cho vay nặng lãi thì cũng giống như nói cha ông Jourdain[*] không phải là nhà buôn. Chỉ có điều, vì ông có nhiều tiền và thích giúp đỡ người khác, nên ông cho bạn bè vay tiền và bằng lòng nhận những khoản lãi có thể dao động từ năm đến mười lăm phần trăm.

[*]Nhân vật chính của vở kịch Trưởng giả học làm sang của nhà soạn kịch cổ điển Pháp Molière, thế kỷ XVII (ND).

Là một người tuyệt vời, ông rất yêu quý các khách hàng của mình, và thái độ trung thực của ông nói chung là được đánh giá cao. Không bao giờ ông cho bắt một con nợ; ông thích theo đuổi anh ta không ngừng nghỉ trong mười năm để giành lại từng chút một những gì anh ta nợ mình.

Hình như ông sống ở đầu phố Victoire. Ông không có cửa hàng, vậy nhưng ông bán đủ thứ có thể bán được và còn bán mấy thứ mà luật pháp không công nhận là hàng hóa, những thứ luôn hữu ích trong tương lai. Đôi khi ông khẳng định là mình không quá giàu. Có lẽ là như vậy. Ông là một người đồng bóng hơn là hám của, và là người bạo gan đáng sợ. Là một người dễ mở hầu bao khi nào ông thấy hợp lý, nhưng ông sẽ không cho vay một xu, dù có cả lâu đài thế chấp, cho những kẻ không có vinh hạnh được ông ưa thích. Mặt khác ông lại dám đánh liều đồng tiền của mình cho những cuộc đỏ đen ít có cơ may nhất.

Khách hàng ưa thích của ông là các bà vợ bé, các cô đào hát, các nghệ sĩ và những kẻ táo bạo mới tập tành những nghề mà chỉ mang lại giá trị tương xứng với người thực hành chúng, đó là các luật sư và các thầy thuốc.

Đối với đàn bà, ông nhìn vào sắc đẹp hiện thời của họ để cho vay tiền, đối với đàn ông thì nhìn vào tài năng sắp tới của họ. Thật là những vật thế chấp mong manh! Phải công nhận rằng tài đánh hơi của ông rất nổi tiếng. Hiếm khi ông bị nhầm. Một người con gái xinh đẹp mà được ông Clergeot trang bị đồ đạc cho thì chắc chắn sẽ tiến xa. Đối với một người nghệ sĩ, nợ tiền ông Clergeot sẽ là một sự tiến cử đáng ưa thích cho mục tiểu phẩm nóng hổi nhất của một tờ báo.

Nàng Juliette đã giới thiệu con người hữu ích và đáng kính này cho tình nhân của mình.

Noël, vì đã biết người đàn ông này nhạy cảm thế nào đối với sự ân cần và hay giận dỗi vì sự vô phép, vội vàng kéo ghế cho ông ngồi và hỏi han sức khỏe của ông. Ông Clergeot thông báo chi tiết: rằng vẫn còn khỏe nhưng mắt đang kém đi, chân thì mềm còn tai thì hơi nặng một chút. Sau màn kêu ca than vãn, ông nói:

- Anh biết tại sao tôi đến đây. Phiếu nợ của anh hôm nay đã đến kỳ thanh toán, mà tôi thì đang rất cần tiền. Một phiếu 10.000, một phiếu 7.000 và cái thứ ba 5.000 franc; vị chi là 22.000 franc.

- Thôi nào, ông Clergeot! - Noël đáp - Đừng đùa thế chứ!

- Gì cơ? - Ông chủ cho vay nặng lãi hỏi - Tôi có đùa tí nào đâu!

- Tôi lại muốn tin là có. Cách đây đúng tám ngày tôi đã viết thư báo cho ông biết rằng tôi không thể trả nợ được, và xin ông gia hạn.

- Đúng là tôi đã nhận được thư.

- Thế sao ông còn nói?

- Khi tôi không trả lời tức là anh phải hiểu rằng tôi không thể thỏa mãn yêu cầu của anh chứ. Tôi hy vọng rằng anh đã chạy vạy được cho tôi khoản này.

Noël làm một cử chỉ sốt ruột.

- Tôi không chạy được, - anh nói - vậy nên ông rút lại quyết định đi. Giờ tôi chẳng có lấy một xu.

- Chết tiệt thật! Anh có biết là tôi đã gia hạn cho anh bốn lần rồi không?

- Hình như tôi đã trả lãi đầy đủ cho ông, và đó là một mức lãi suất cho phép ông không phải quá hối tiếc về chuyện đầu tư này.

Ông Clergeot không thích nghe nói đến chuyện lãi suất mà người ta trả cho ông. Ông cho đó là một sự sỉ nhục. Ông liền đáp xẵng:

- Tôi không than phiền. Tôi chỉ muốn lưu ý anh rằng anh đang hơi quá trớn rồi đó. Nếu tôi mà đem chữ ký của anh đến nơi cần đến thì hẳn là mọi thứ đã được thanh toán đúng lúc.

- Vẫn chưa đến mức đó đâu.

- Có đấy. Khả năng của anh là không vừa, và anh sẽ có thể tìm được cách để tránh bị truy tố. Nhưng anh lại nói, “Lão Clergeot là một người bạn tốt.” Thì đúng là như thế. Tuy nhiên tôi chỉ tốt bụng khi điều đó không gây quá nhiều thiệt hại cho tôi. Thế nhưng hôm nay tôi dứt khoát cần lấy lại vốn của mình. Dứt-khoát! - Ông nói thêm, nhấn mạnh từng chữ.

Thái độ cương quyết của ông có vẻ đã khiến chàng luật sư lo lắng.

- Có cần phải nhắc lại với ông không? - Anh nói - Tôi đã hoàn toàn rỗng túi. Hoàn toàn!

- Thật ư! - Ông già cho vay nặng lãi nói tiếp - Thật đáng buồn cho anh. Tôi buộc phải đem giấy tờ đến nộp cho ông mõ tòa vậy.

- Làm thế để làm gì? Chúng ta chơi bài ngửa vậy, thưa ông Clergeot. Ông muốn làm tăng thu nhập cho các ông mõ tòa hả? Chắc là không chứ? Khi ông gây nhiều tổn thất cho tôi, thì điều đó có đem lại một xu nào cho ông không? Ông sẽ kiện tôi, cứ cho là thế đi. Sau đó thì sao? Ông định bắt tôi à? Ông định tịch thu tài sản của tôi à? Ở đây tôi có phải là chủ nhà đâu, hợp đồng thuê nhà đứng tên bà Gerdy cơ mà!

- Điều đó thì ai cũng biết. Dù sao thì có bán tất cả mọi thứ ở đây cũng chẳng bù được vốn cho tôi.

- Vậy ông tính cho tống tôi vào ngục Clichy[*] à? Một khoản đầu cơ dở đó, tôi xin báo trước cho ông biết; địa vị của tôi sẽ mất, và chẳng còn địa vị thì chẳng còn tiền.

[*]Một nhà tù dành cho các con nợ ở phố Clichy (ND).

- Tốt thôi! - Lão chủ nợ quân tử kêu lên - Anh đang nói chuyện tầm bậy gì đấy? Anh gọi đó là trung thực ư? Anh đi mà nói với nhũng người khác! Nếu anh cho rằng tôi có thể làm một nửa những điều độc ác mà anh vừa nói, thì tiền của tôi vẫn đang ở đây, trong ngăn kéo tủ của anh kia.

- Nhầm rồi! Tôi đang không biết phải lấy đâu ra tiền, trừ khi phải xin bà Gerdy, điều mà tôi không muốn làm…

Tiếng cười cay độc và bực bội rất đặc trưng của lão Clergeot ngắt lời Noël.

- Chẳng phải mất công gõ cánh cửa phòng bà Gerdy làm gì. - Lão chủ nợ nói - Từ lâu ví của bà ấy đã rỗng rồi, và nếu bà ấy có đi đến chỗ qua đời, vì nghe nói bà ấy ốm rất nặng, thì gia tài của bà ấy cũng không có nổi 200 đồng louis[*].

[*]Loại tiền xu của Pháp được ban hành dưới thời vua Louis XIII năm 1640.

Anh luật sư đỏ mặt lên vì tức giận, hai mắt anh long sòng sọc; tuy nhiên anh vẫn cố che giấu và phản đối có phần gay gắt.

- Người ta chỉ biết những gì mình biết. - Ông Clergeot bình thản nói tiếp - Vậy anh hãy nghe đây: Trước khi mạo hiểm những đồng xu của mình, người ta chắc chắn sẽ phải tìm hiểu trước. Những đồng xu cuối cùng của mẹ anh đã được vét sạch từ tháng Mười năm ngoái. Ôi, con phố Provence thật đắt đỏ! Tôi đã lập một bản dự toán rồi, tôi đang giữ nó ở nhà. Juliette là một người đàn bà đẹp, chắc chắn rồi; thật không có ai sánh bằng, tôi công nhận, nhưng cô ta đắt giá quá. Đắt kinh khủng!

Noël tức điên lên khi nghe con người đáng kính này nói về Juliette như thế. Nhưng biết trả lời thế nào đây? Vả lại, con người có phải là hoàn hảo đâu, và ông Clergeot có cái tật là không quý trọng phụ nữ, điều này là bởi việc làm ăn không cho phép ông gặp được những người đáng quý. Ông tỏ ra đáng yêu với những khách hàng thuộc phái đẹp, ân cần và thậm chí là nịnh đầm lố bịch, nhưng những lời chửi rủa thô bỉ nhất cũng không gây phẫn nộ bằng thái độ nhục mạ thân thiện của ông.

- Anh đã tiêu xài quá trớn, - ông tiếp tục nói mà không thèm để ý đến vẻ bực mình của khách hàng - và tôi đã cảnh báo anh rồi. Nhưng thôi kệ! Anh đang phát điên vì người đàn bà này. Chẳng bao giờ anh từ chối nàng điều gì. Với anh, cô ta không cần mất thời gian đợi cho yêu cầu của mình được phục dịch. Thật dại dột! Khi một người phụ nữ trẻ đẹp muốn điều gì đó, ta cần phải để cho nàng khao khát thật lâu. Bằng cách đó, nàng sẽ phải bận tâm và không nghĩ đến hàng đống chuyện ngốc nghếch khác nữa. Cần phải khôn khéo, một năm chỉ đáp ứng bốn điều ham muốn vặt thôi. Anh đã không biết chăm lo cho hạnh phúc của mình. Tôi biết rằng cô ta có một ánh mắt có thể làm xiêu lòng cả một bức tượng đá, nhưng ta phải biết suy nghĩ chứ, mẹ kiếp! Ở Paris chỉ có khoảng mười người đàn bà được chiều chuộng như thế. Anh tưởng cô ta vẫn còn yêu anh à? Không hề nhé! Ngay khi đã khiến anh sạt nghiệp, cô ta sẽ để cho anh đứng đó mà tỉnh người ra.

Noël đón nhận lời hùng biện của ông chủ ngân hàng gần giống như một người không mang ô phải chấp nhận hứng một con mưa trút xuống.

- Ông muốn đi đến đâu? - Anh hỏi.

- Đến chuyện này đây, rằng tôi không muốn gia hạn phiếu nợ cho anh nữa. Anh hiểu chứ? Đến giờ đã định, bằng cách huy động mọi nguồn lực, anh vẫn có thể tập hợp được 22.000 franc mà ta đang nói đến. Đừng có cau mày, anh sẽ kiếm đủ chừng ấy để không bắt tôi phải cho người tóm anh, không phải tại đây, tôi không ngốc thế đâu, mà là ở chỗ cô bồ nhí của anh, người không biết hài lòng với mọi thứ, và chắc cô ta sẽ chẳng giấu anh điều đó đâu.

- Nhưng nàng đang ở nhà mình và ông không có quyền…

- Chuyện đó tính sau! Cô ta sẽ viết đơn kháng nghị, tôi rất biết chuyện sẽ như thế, nhưng cô ta sẽ khiến anh phải lòi tiền ra. Tin tôi đi, hãy tránh đừng để chuyện đó xảy ra. Tôi muốn anh trả tiền cho tôi ngay bây giờ. Tôi không muốn cho anh gia hạn, vì chỉ ba tháng nữa anh sẽ tiêu đến đồng xu cuối cùng. Đừng có nói không. Anh đang ở trong một tình cảnh mà người ta thường muốn gia hạn bằng bất cứ giá nào. Hẳn anh sẽ tháo cả giường của người mẹ đang hấp hối để lấy củi đốt lửa sưởi ấm chân cho cô ta! Anh lấy đâu ra 10.000 franc để đem cho cô ta tối hôm nọ? Ai mà biết anh sẽ làm chuyện gì để kiếm được tiền? Ý muốn giữ được cô ta thêm mười lăm ngày, ba ngày, một ngày, có thể dẫn anh đi quá xa. Hãy mở mắt ra đi. Tôi ấy à, tôi biết cái trò này rồi. Nếu anh không bỏ cô ả Juliette thì anh sẽ tiêu đời. Hãy nghe một lời khuyên miễn phí đây: Trước sau gì thì anh cũng sẽ phải từ bỏ cô ta, đúng không? Chi bằng anh làm việc đó ngay hôm nay đi…

Lão Clergeot tử tế vậy đấy, ông đang nói toạc sự thật cho khách hàng khi họ không có khả năng chi trả. Nếu họ có khó chịu thì cũng mặc kệ, nói ra được ông mới cảm thấy thoải mái. Ông không phải là một kẻ cho vay đần độn!

Noël không thể chịu đựng thêm được nữa; anh tỏ ra khó chịu thực sự.

- Thôi đủ rồi! - Anh kêu lên với giọng quả quyết - Thưa ông Clergeot, ông muốn làm gì thì làm; xin ông đừng nói nữa, tôi thà nghe giấy gọi của ông mõ tòa còn hơn. Nếu tôi dám mạo hiểm thì đó là vì tôi có thể sửa chữa sai lầm, và sẽ sửa bằng một cách khiến ông ngạc nhiên. Vâng, thưa ông Clergeot, tôi có thể kiếm được 22.000 franc. Sáng mai tôi có thể có 100.000 franc, nếu tôi chịu khó vất vả đi xin. Nhưng đó là điều tôi sẽ không làm. Những khoản chi tiêu của tôi, xin ông đừng giận, sẽ vẫn được giữ kín như chúng đang được giữ kín cho đến lúc này. Tôi không muốn người ta nghi ngờ cảnh túng thiếu của mình. Tôi sẽ không vì ông mà bỏ lỡ mục đích mà mình đang theo đuổi, nhất là vào đúng ngày tôi đã chạm được tay tới nó!

Anh ta đang chống trả; - ông chủ nợ nghĩ bụng - anh ta cũng không lún sâu như ta tưởng!

- Được rồi, - anh luật sư nói tiếp - ông cứ mang cái đống giấy lộn đó đến tòa án đi. Cứ để cho tòa truy tố! Sẽ chỉ có ông gác cổng nhà tôi biết chuyện ấy thôi. Trong vòng tám ngày tôi sẽ được triệu tập ra tòa án dân sự, và ở đó tôi sẽ xin được gia hạn hai mươi lăm ngày, khoảng thời gian mà các quan tòa sẽ dành cho bất cứ con nợ túng thiếu nào. Hai mươi lăm cộng với tám, ở đâu cũng thế, là ba mươi ba ngày. Chính thời gian hoãn binh này là điều tôi cần. Nói tóm lại, ông hãy chấp nhận đổi 24.000 franc lấy sáu tuần, hoặc là… gọi anh hầu đi, tôi đang vội, hãy cử anh ta đến tòa.

- Sáu tuần nữa, - ông chủ nợ đáp - anh cũng sẽ lại y như hôm nay thôi. Và trong bốn mươi lăm ngày đó, Juliette lại cần đến những đồng louis…

- Ông Clergeot, - Noël đáp lại - ngay trước thời hạn này, địa vị của tôi sẽ thay đổi hoàn toàn. Nhưng tôi đã nói rồi, - anh nói thêm rồi đứng dậy - thời gian của tôi đang đếm từng phút…

- Đợi một phút thôi, chàng trai nóng tính! - Ông dịu dàng ngắt lời - Anh nói 24.000 franc cho bốn mươi lăm ngày?

- Vâng. Tức là khoản lãi bảy mươi lăm phần trăm. Thật ngon lành.

- Tôi không bao giờ cãi cọ về lãi suất, - ông Clergeot nói - chỉ có điều…

Ông vừa soi mói nhìn Noël vừa bực tức gãi cằm, một dấu hiệu cho thấy ông đang suy nghĩ lung lắm.

- Chỉ có điều, - ông nói tiếp - tôi rất muốn biết anh dựa vào đâu để nói như vậy.

- Đó là điều tôi sẽ không nói với ông. Như mọi người, ông sẽ sớm biết thôi.

- Tôi biết rồi! - Ông Clergeot reo lên - Tôi biết rồi! Anh sẽ lấy vợ chứ gì? Tất nhiên là vậy rồi! Anh đã khui được một cô gái có của hồi môn lớn. Sáng nay cô nàng Juliette bé bỏng đã nói với tôi một điều giống y như vậy. Ồ! Thế là anh lấy vợ! Thế cô nàng có xinh không? Mà thôi, quan trọng gì. Cô ta có tiền, phải không? Anh sẽ không lấy cô ta nếu không vì cái đó. Vậy là, anh sẽ lập gia đình hả?

- Tôi không nói thế.

- Tốt thôi! Anh phải giữ bí mật, nói thế là đủ hiểu rồi. Tuy nhiên, tôi có một lời khuyên đây: Hãy coi chừng đó; cô bạn của anh đã có linh cảm về chuyện này. Anh nói đúng, không nên tìm cách chạy vạy tiền làm gì. Một động thái nhỏ nhất cũng đủ để cho ông bố vợ lần ra được tình trạng tài chính của anh, và anh sẽ mất vợ chưa cưới. Lấy vợ đi và hãy khôn lên. Nhất là hãy bỏ Juliette đi, nếu không thì anh sẽ không có được một xu hồi môn đâu. Thế nhé, chuẩn bị một hối phiếu 24.000 franc đi, thứ Hai tôi sẽ đem phiếu nợ đến để lấy.

- Vậy là ông không đem theo chúng bây giờ à?

- Không. Tôi phải thú nhận rằng, vì biết là hôm nay có gặp anh cũng chẳng có kết quả gì nên tôi đã đem gửi chúng cùng với những giấy tờ khác cho ông mõ tòa rồi. Tuy nhiên, anh cứ yên tâm ngủ kỹ, tôi đã hứa rồi.