Tình yêu giữa Quang Trung và Ngọc Hân công chúa-Thái Bá Huệ
Mỗi khi nhắc đến Quang Trung hoàng đế là người ta thường nghĩ đến một vị đại tướng tài ba, siêu quần bạt chúng, mưu lược như thần, hành quân vũ bão, chiến đấu thần tốc khiến cho địch quân trở tay không kịp và cam đành cúi đầu nhận chịu sự thất bại. Quang Trung là kẻ trăm trận trăm thắng đã là điều dĩ nhiên khỏi bàn cãi, nhưng Quang Trung Nguyễn Huệ còn là kẻ biết yêu và được yêu nữa lại là một vấn đề chúng ta đặt ra ngày hôm nay.
Thật vậy, khi Nguyễn Huệ Bắc Bình vương xua quân ra đất Bắc, một trận phù Lê diệt Trịnh, thành công dễ dàng như trở bàn tay. “Vua Lê Hiển Tông sai đem ‘chiếu’ và ‘sách’ ra tận dinh, phong Bắc Bình vương chức Nguyên súy, tước Phù chính dực vũ uy quốc công” (Hoàng Lê Nhất Thống Chí tr.101)
Bắc Bình vương thấy các chức tước là cái hão huyền, tỏ vẻ bất bình. Đón biết ý chúa mình, Nguyễn Hữu Chỉnh bèn đặt lời của vua Lê Hiển Tôn nói riêng với mình, rồi tiết lộ rằng: “Hoàng thượng đã có bảo riêng với tôi thế này - Nhà vua kiệm bạc không việc gì đáng tặng vẫn biết những cái danh tước nhỏ mọn, không đủ làm ông sang thêm. Chỉ vì tục nước vốn thích lễ nghi, gọi là tỏ cái lòng thành của Ngài kính ông mà thôi. Bản ý của Ngài, tự biết mình đã tuổi già, sợ rằng sau khi ông về, không thể nương tựa vào ai, Ngài muốn ràng buộc tình thân của hai họ, để cho hai nước đời đời cứ làm thông gia với nhau. Nhưng vì chưa biết ý ông thế nào, cho nên chưa dám rõ.
Bình đáp:
- Xưa những kẻ xa nhà, tình khuê phòng rất là cần thiết. Hoàng thượng cũng xét đến chố ấy à? Vì, em vua nước Tây, làm rể Hoàng đế nước Nam, môn đăng hộ đối như thế, tưởng cũng không mấy người được...
Cả đám cùng cười...” (HLNTC tr. 102)
Chỉnh tiếp tục mai mối cho mối lương duyên lịch sử ấy.
“- Nếu được ông bằng lòng thì đó cũng là run rủi. Hiện ngài có vị công chúa thứ chín, mới mười sáu tuổi, xin cho nương bóng hậu dinh, hầu hạ khăn lược, để cho hai nước thành nghĩa thông gia, đời đời hòa hiếu với nhau.
Bình đáp bằng giọng bông đùa:
- Vì dẹp loạn mà ra, rồi lấy vợ mà về, trẻ con nó cười thì sao? Tuy vậy ta mới quen gái Nam hà, chưa biết con gái Bắc Hà. Nay cũng thử một chuyến xem có tốt không?
Chỉnh liền vào triều tâu Hoàng thượng. Hoàng thượng bèn hạ chỉ dụ gả Ngọc Hân công chúa cho Bình” (HLNTC tr. 103)
Vì yêu công chúa cành vàng lá ngọc, thật là “thiên tải nhất kỳ” nên: “trong ngày nghinh hôn Bắc Bình vương đốc quân lính đứng sắp hàng ở khắp hai bên đường từ cửa điện đến cửa phủ. Thiên hạ đi xem đông như nêm cối ai nấy đều cho là việc ít có xưa nay.
Khi xe công chúa đi tới cửa phủ, Bình tự ngồi kiệu rồng vàng ra đón, hết thảy các lễ đúng theo như lệ thường các nhà”. (HLNTC tr. 104)
Chúng ta hãy nghe một câu đối đáp giữa người anh hùng và trang quốc sắc trong những ngày đầu của hôn nhân:
“- Con trai, con gái nhà vua đã có mấy người được sướng như công chúa?
- Nhà vua ít lộc, con trai, con gái ai cũng thanh bạch, nghèo khó. Riêng tôi có duyên lấy được ông lớn, cũng như hạt mưa bụi ngọc, bay ở giữa trời, được ra vào chốn lâu đài thế này, là sự may mắn của tôi mà thôi.
Bình nghe câu ấy thích lắm!” (HLNTC tr.104)
Bắc Bình vương có cái tự kiêu của võ tướng đã được người yêu đáp lại tấm lòng thì còn gì thích thú hơn.
Chính vì tràn ngập trong tình yêu thương ấy mà sau này lắm khi triều đình nhà Lê có điều gì sơ sót, Bắc Bình vương tức giận thì Ngọc Hân công chúa nói vào một câu ngọt ngào là bao nhiêu lửa giận đã được dập tất ngay. Cho hay, thời nào cũng vạy, lời nói êm ả của một người đẹp cũng mạnh mẽ như muôn nghìn cơn sóng vỗ rạt rào.
Ta hãy đọc tiếp các đoạn sử sau này:
Khi bệnh của vua đã nguy kịch, triều đình bàn nhau lập hoàng tự tôn lên ngôi mà không hỏi ý kiến của Bắc Bình vương, nên ông giận và không nghe theo.
Đình thần lo sợ, và nhờ công chúa về xin giúp. Kết quả Bắc Bình vương ưng thuận.
Khi vua đã mất, Bắc Bình vương chờ Hoàng Tôn trình và mời đến lo việc tang ma và sẽ tự xem xét lo công việc, nhưng Hoàng tự tôn sợ phiền mà không dám mời, mãi đến khi nhập liệm xong mới bẩm với ông. Ông cảm thấy là triều đình đã có ý xem ông như người ngoài nên ông giận và lập tức sai người vào bắt triều đình hoãn lễ đăng cực và muốn lập người khác. Sứ giả tới bẩm là việc đăng cực đã xong. Ông căm tức và đòi công chúa về phủ và mắng la
“ - Tiên đế là vua thiên hạ, không phải là vua riêng của họ. Ta thương mến tiên đế, hôm qua tị hiềm không dám vào thăm, hôm nay muốn khi nhập liệm được thấy long nhan, cho hết cái tình bố vợ và chàng rể. Nhưng ta tự nhiên xông đến sợ rằng trái lễ, sao họ nỡ bỏ ta ra ngoài mà không thèm mời ta. Nếu không có ta ở đây thì triều đình sẽ ra sao?
Rồi truyền lịnh các quân thủy bộ sắm sửa hành trang cho kịp ngày mai rút về Nam.
Công chúa mếu khóc xin Bình ở lại, một mặt sai người vào triều tâu với Tự hoàng.
Tự hoàng cho người ra phủ tạ tội”. (HLNTC tr. 109)
Cho hay một giọt nước mắt của giai nhân nặng tựa ngàn cân, có thể lay chuyển cả sức mạnh cử đảnh, dời non.
Và sau đó chính Bắc Bình vương suốt ngày đêm mặc áo trắng đứng ở điện coi xét nghi lễ cực kỳ chu tất. Cho đến ngày nghinh tử cung xuống thuyền đưa về an táng ở Thanh Hóa Bắc Bình vương cũng ngày đêm đôn xuất tự cỡi voi đem 3.000 quân sĩ đưa đến bến đò, chờ khi lễ rước tử cung xong mới trở về.
Việc đó sở dĩ có là do lòng yêu vợ thì phải thương cha vợ đúng như câu tục ngữ thường nói: “yêu con gái phải lụy mụ gia” mà nhân dân ta hằng lưu truyền xưa nay.
Trước tấm tình yêu thương vô bờ bến của Bắc Bình vương, Ngọc Hân công chúa đã đền đáp như thế nào? Chúng ta hãy nghe những vần thơ trong bài Ai Tư Vãn. Công chúa đã xem cuộc tình của nàng rất tốt đẹp như ý:
Từ cờ thắm trở vời đất Bắc,
Nghĩa tôn phù vằng vặc bóng dương
Rút dây vâng mệnh phụ hoàng,
Thuyền lan, chèo quế thuận đường vu quy
Và dù đường về Nam ngàn dặm xa xuôi, công chúa đã không quản nhọc nhằn mà còn mừng cho duyên phận mình may mắn mới được sánh vai với người võ tướng tài ba ấy:
Trăm ngàn dặm quản chi non nước,
Chữ nghi gia mừng được phải duyên.
Song yêu muốn đội ơn trên,
Rõ ràng vẻ thúy, nối chen tiếng cầm.
Và công chúa tự nguyện với lòng mình dù thời gian có chảy trôi, không gian có thay đổi nhưng tình yêu của công chúa cũng vẫn tràn đầy dành cho Nguyễn Huệ.
Dẫu rằng non nước biến dời,
Nguồn tình ắt chẳng chút vơi đâu là
Chẳng riêng người con gái được chồng thương yêu mà cả thân tộc cũng được nhờ thêm cái ân sủng của người chồng đầy nhân ái ấy.
Lòng đùm bọc thương hoa đoái cội
Khắp tôn thân cũng đội ơn sang
Người sống nhờ vả ân huệ đã đành mà kẻ chết cũng được lo lắng chu tất:
Miếu đương còn dấu chương thường
Tùng thu còn rậm mấy hàng xanh xanh
Công chúa đã có hai con với vị Hoàng đế tài ba. Theo sử sách thì một trai và một gái.
Nhờ hồng phúc đôi cành hòe quế
Đượm hơi dương, dây rễ cùng tươi
Và trọn cuộc sống riêng tư giữa hai vợ chồng:
.... sớm hỏi, khuya bày,
Nặng lòng vàng đá, cạn lời tóc tơ.
hay:
Trước sân phong nguyệt trên lầu sinh ca
Công chúa đang chiếm trọn tình yêu của Hoàng đế và đã được phong là Bắc cung hoàng hậu. Cuộc tình của hai người những tưởng lâu dài trăm năm đầu bạc răng long:
Những ao ước trập trùng tuổi hạc
Nguyền trăm năm ngỡ được vầy vui
Nhưng nào hay con tạo cơ cầu, đâu có chiều lòng người mà:
Nào hay sông cạn bể vùi
Lòng người tráo trở, vận người biệt ly!
Nhà vua ngã bệnh, những tưởng với sức lực khỏe mạnh và đầy đủ thuốc men của vương triều thì chỉ trong thời gian ngắn là bình phục. Nhưng không ngờ cơn bịnh từ mùa hạ, kéo sang thu mỗi ngày một nặng thêm, khiến cho Hoàng hậu hết lòng lo lắng rước tìm thầy hay lang giỏi để bốc thuốc thang, cầu đảo thần này thánh nọ để mong ban tiên dược hòng cứu chữa cho Hoàng đế. Những vần thơ này sẽ nói hết sự chí tình của Hoàng hậu:
Và nắng hạ mưa thu trái tiết
Xót mình rồng mỏi mệt chẳng yên
Xiết bao kinh sợ lo phiền
Miếu thần đã đảo, thuốc tiên lại cầu
Khắp mọi chốn đâu đâu tìm rước
Phương pháp nào đổi được cùng chăng?
Nhưng tất cả đều vô hiệu, bệnh tình nhà vua mỗi ngày một nặng và cuối cùng nhà vua đã quy tiên.
Ngán thay mây tạo bất bằng
Bóng mây thoắt đã ngắt chừng xe loan
Đến đây, tưởng ta cũng nên nhắc đến cái chết của nhà vua là do bệnh tật thông thường, chứ không phải thần thánh quở phạt, vì đã sát hại dòng họ Chúa Nguyễn, như sử liệu nhà Nguyễn về sau đã chép xuyên tạc.
Cái chết của vua Quang Trung là một sụp đổ của bầu trời hạnh phúc cho Ngọc Hân công chúa, sống trong chế độ phong kiến, thường thường sau một cái chết của vua chúa là đem theo bao nhiêu cái tranh giành ngôi thứ, quyền lợi, kết quả mang lại nhiều cái chết khác của hàng phi tần, hoàng tử, hoàng phi của vì vua quá cố.
Cho tới ngày nay, không thấy sử sách nào nói về một sự tranh giành giữa Nam cung và Bắc cung hoàng hậu nhưng Ngọc Hân công chúa cũng không khỏi sợ sệt cho tương lai:
Lênh đênh chút phận bèo mây
Duyên kia đã vậy, thân này nương đâu!
Và Ngọc Hân đã bàng hoàng say tỉnh trong mộng mị không phân biệt hư thực:
Vội vàng sửa áo lên chầu
Thương ôi! Quạnh quẽ trước lầu nhện chăng!
Có những đêm trăng rọi qua cành lá. Ngọc Hân tưởng là tàn vàng của nhà vua ngự vội vàng bước đến cung nghinh nhưng chỉ là bóng mơ hư ảo:
Khi bóng trăng, lá in lấp lánh,
Ngỡ tàn vàng nhớ cảnh ngự chơi
Vội vàng dạo bước tới nơi
Thương ôi, vắng vẻ giữa trời tuyết sa!
Nghĩ đến luật công bằng, sự phúc đức: ai công nghiệp nhiều như Thang Võ thì tuổi thọ cao lâu mà nhà vua vốn giúp dân dựng nước, công dày nghiệp cả mà sao ta phận mỏng? Tạo hóa bất công! Nếu có phải đổi thân Ngọc Hân chết đi để Hoàng đế sống nàng cũng bằng lòng. Ôi! Tình thương cao thượng biết bao:
Rộng cho chuộc được tuổi rồng
Đổi thân ắt hẳn bõ lòng tôi ngươi!
Ngọc Hân những muốn liều mình chết theo nhà vua cho trọn kiếp chồng vợ nhưng vì con còn nhỏ, ai lo nuôi dưỡng nên phải gắng gượng sống lại. Sống mà như đã chết rồi vậy:
Quyết liều mong vẹn chữ tòng
Trên rừng nào ngại, giữa dòng nào e
Còn trứng nước thương vì đôi chút
Chữ tình thâm chưa thoát được đi!
Vậy nên nấn ná đôi khi
Hình tuy còn ở, phách thì đã theo
Thật là tội nghiệp cho những cuộc tình gãy gánh giữa chừng:
Nửa cung gãy phím cầm lành
Nôi con côi cút, nồi mình bơ vơ!
Cảnh nào đau thương và xót xa cho bằng cảnh một người vợ trẻ mặc đại tang dẫn con thơ mũ rơm áo gai ra lễ trước linh sàng kẻ quá cố:
Gót lân chỉ mấy hàng lẩm chẩm
Đầu mũ mao, mình tấm áo gai!
U - ơ ra trước hương đài
Tưởng quang cảnh ấy chua cay dường nào!
Và lúc ấy trước mắt của người góa phụ, cảnh vật chỉ còn là một đêm đông đen dài vô tận!
Như vậy từ khi mới gặp Ngọc Hân cho đến lúc ra đi vĩnh viễn bao giờ Quang Trung hoàng đế cũng dành cho công chúa một sự thương yêu vô vàn và đổi lại Ngọc Hân cũng hiến dâng trọn con tim mình cho Hoàng đế.
Quang Trung đã yêu vợ và đã được yêu lại.
Nếu chúng ta đã từng ca ngợi vũ công bách chiến bách thắng của vì vua tài ba lỗi lạc, thì chúng ta cũng phải cảm động sâu xa cho một tình yêu tuyệt vời giữa người trai hùng dũng Bình Định với cô gái đài các, cành vàng lá ngọc xứ Bắc đáng yêu ấy.
Hoàng đế đã chết trong tuổi trẻ khi sự nghiệp đang lên và còn hứa hẹn nhiều tiến bộ cho đất nước thân yêu. Nhưng chết trong tình yêu nồng thắm thì chắc Ngài cũng mỉm cười bên kia tiên giới.
Hôm nay, trước cảnh thiên nhiên nhiều đổi mới của thời gian trở lại Xuân về, chúng ta chẳng những nghiêng đầu kính phục một võ tướng đại tài, mở lòng cảm động cho một tình yêu tuyệt vời, diễm lệ mà còn dâng lên một nỗi niềm mến tiếc bâng khuâng vô vàn!
Đặc san Tây Sơn (1988) Tr. 76-82