Chương XV ❖ 1 ❖
Hảo đã bắt đầu xác định tên của gần bốn chục loài cá mà cô thu được ở những đầm nước lợ. Cô lên bảng ghi chú rõ về địa lý phân bố của chúng. Cô cũng đã nắm được một số tập tính sinh sống của chúng: sống ở biển hay ven sông nước lợ, sống đàn hay sống lẻ...
và tính ăn của những đối tượng chính. Trong số gần bốn chục loài cô đã bỏ công tìm hiểu, chỉ mười ba loài là có sản lượng đáng kể.
Sau khi nắm được tình hình chung, một điều làm cô không vui. Cô đã đi đến kết luận đầu tiên: kết cấu hiện tại về các loài tôm cá ở những đầm nước lợ hiện nay không có lợi bao nhiêu cho việc nuôi trống. Cá vược, một loài cá có thịt ăn ngon, hiện chiếm tỷ lệ tương đối lớn trong các đầm. Nhưng cá vược lại là loài cá dữ. Nó ăn tôm là chủ yếu. Cô đã đọc một số sách của nhiều nhà nghiên cứu nước ngoài, họ nhận xét: "Nếu không kể những hao hụt khác thì ít ra tám ki-lô-gam tôm mới được một ki-lô-gam thịt trong quan hệ chuyển hóa thức ăn thông thường của loài cá dữ". Nếu không loại được cá vược ra khỏi quần loại cá trong đẩm thì việc nuôi trống sẽ khó phát triển. Sẽ không sớm có được thêm nhiều tôm cá để góp vào bữa ăn của những người chiến sĩ đánh Mỹ, những bà mẹ những cô gái ở hậu phương đang làm việc ngày đêm để bảo đảm lương thực cho tiền tuyến. Tất nhiên, đây là công trình tập thể của nhiều người tại địa phương, nhưng phải có phần đóng góp của bản thân mình. Hảo dự tính sẽ đặt vấn đề này với cả hợp tác xã.
Chỉ qua mấy tháng, Hảo đã cảm thấy yêu thích nghề nuôi cá. Cô nhận thấy đây chính là một công việc chứng tỏ khả năng làm chủ của con người đối với thiên nhiên.
Một con tôm đẻ ra hàng triệu cái trứng. Nếu những cái trứng đó không bị phá hủy, không bị các loài cá nhỏ ở biển ăn đi, thì nó sẽ sinh ra hàng triệu con tôm. Nhưng từ bao đời, loài tôm vẫn đẻ trứng, và hầu hết những trứng đó đã bị mất đi trong thiên nhiên. Nếu bây giờ người ta nuôi tôm, chăm sóc cho tôm đẻ, giải quyết được quá trình nuôi tôm từ khi còn là ấu trùng đến khi lớn, thì người ta sẽ có thêm bao nhiêu là thực phẩm.
Cái đầm nước lợ của đồng bào làm ra này còn mang nhiều tính chất của thủy vực tự nhiên. Nó phụ thuộc hầu như hoàn toàn vào thiên nhiên. Khi mở cống lấy giống, rõ ràng bao nhiêu loại giống đều bị nước cuốn vào, cả cá lành lẫn cá dữ. Khi tháo nước ra, thì số giống lại theo nước kéo ra không ít.
- Cô nghĩ đến chuyên người ta có thể khoanh những vùng biển lại để nuôi cá, chủ động tạo ra những quần thể gồm những loài cá có thể cùng chung sống với nhau và cùng phát triển. Con người sẽ khai thác chúng một cách có kế hoạch.
Quá trình lao động sẽ đỡ vất vả hơn nhiều. Và tất nhiên, nhu cầu của con người sẽ được bảo đảm tốt hơn hiện nay. Con người sẽ bớt đi phần phụ thuộc vào thiên nhiên.
❖ 2 ❖Chiếc chòi nhỏ bên cái cống nước chảy ở đầm Hải Phong giờ đây đối với Hảo đã trở nên thân thiết. Cô phải tới thu mẫu ở nhiều điểm, nhưng riêng ở đầm Hải Phong này, cô được sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều bác xã viên, đặc biệt là bác già "Lãng mạn" (cô đã đặt tên cho bác chiến sĩ thi đua của thành phố Hải Phòng).
Nhìn thấy Hảo, bác reo lên:
- Chờ cô mãi, nếu sớm nay cô không đến, thì chúng tôi phải cho nó vào nồi.
Bắt đầu vào hè, ở đây người ta chỉ thu tôm, nên Hảo ít xuống.
- Con gì thế bác? - Hảo vội vã hỏi lại.
- Chờ đó mà xem.
Bác trịnh trọng mang ra một cái nồi, có mấy con cá mang vẫn còn đang thở.
Mắt cô gái rực sáng lên. Cô mê mải nhìn những chấm xanh màu lá cây rất đẹp trên mình con cá. Đầy là một loài cá bống người ta đã giới thiệu nhưng Hảo vẫn chưa thu được mẫu. Với mấy con cá này, Hảo đã có được sáu loài cá bống khác nhau ở trong đầm.
- Sao lần trước cháu xuống, bác nói mùa này không phải là mùa cá, hợp tác xã chỉ thu tôm thôi?
- Cũng vẫn là thu tôm thôi, nhưng rải rác vẫn có những con cá lọt vào trong đó.
Chúng tôi thấy cô chưa có con bống này nên bảo nhau giữ lại. Cũng tưởng không chắc cô đến kịp, ai ngờ cô thiêng thế!
Bác xã viên cũng không ngờ mình đã đem lại một niềm vui thích thực sự cho cô gái vì mấy con bống nhỏ. Lâu nay, mọi người đã coi cô như người nhà. Mỗi lần cô xuống, có gì ăn nấy. Họ đã dành phần cho Hảo những con cua chắc nịch đầy gạch, những khúc cá vược thật ngon, nhưng không mấy khi cô tỏ vẻ thích thú như mỗi lần thu được một mẫu cá mới.
Sau bữa cơm tra, ngồi uống nước chè xanh với bác, Hảo hỏi:
- Bác thử nghĩ giúp cháu xem, có cách nào loại hết cá vược ra khỏi các đầm không?
- Sao lại loại nó? - Bác trợn mắt hỏi lại. - Đó là nguồn thu rất đáng kể của hợp tác xã.
Giao tế Hải Phòng về đầy chỉ đòi mua cá vược. Bà con xã viên đánh được cá vược nhỏ, lại thả xuống đầm để nuôi cho nó lớn đấy!
- Chúng cháu đã tính rồi, nuôi được một con cá vược chừng năm ki-lô thì các bác phải mất cho nó khoảng bốn chục cân tôm.
- Nhưng mình có phải cho nó ăn đâu?
- Nó vẫn ăn tôm trong đầm. Thu hoạch tôm của các bác bị giảm đi mà hợp tác xã không biết. Cá vược là loài cá dữ.
Bác ngồi im lặng một lát.
- Chúng tôi cũng biết cá vược ăn tôm, nhưng nó ăn nhiều đến thế ư cô?
- Ở các nước, người ta điều tra kỹ rồi, nhiều người đã tính như vậy.
Bác xã viên nhìn ra đầm nước:
- Nước mênh mông thế này, loại hết cá vược cũng không phải là chuyện dễ!
- Nhưng tạm thời, hợp tác xã có thể khuyến khích đánh bắt thật nhiều cá vược ngay từ đầu mùa nước, khuyến khích cả việc đánh bắt thật nhiều cá vược con.
- Cũng khó đấy cô ạ... Bà con sẽ không thấy thu hoạch tôm tăng, mà sẽ chỉ thấy hụt đi một nguồn thu cá vược!
- Các bác sẽ nói rõ cho bà con thấy cái lợi và cái hại.
- Lại còn cái ông giao tế ở Hải Phòng... Các ông ấy rất hoan nghênh tôi về việc tận thu cá vược ở đầm này bán cho các ông ấy thu ngoại tệ... Nhưng thôi được, cô đã nói vậy tôi sẽ vận động bà con...
Nếu người khác hứa điều này, Hảo sẽ không tin, nhưng với bác, chắc không phải là một câu nói cho qua chuyện.
- Từ ngày xuống đầm, bao nhiêu lần làm phiền các bác xã viên, đây là ý kiến đầu tiên mà cô góp với họ về cách làm ăn. Cái buồn của những người làm công tác nghiên cứu khoa học này, là sao họ thấy những việc mình làm quá xa cách với đời sống. Bao giờ mình mới thấy được kết quả của điều mình vừa nói hôm nay? Bao giờ những người xã viên ở đầm nước lợ này mới thấy không thể thiếu những người nghiên cứu khoa học như cô trong công việc làm hàng ngày của họ...
❖ 3 ❖Tiếng pháo cao xạ nổ ầm ầm phía Đồ Sơn. Ngay sau đó có tiếng động cơ máy bay phản lực.
Hảo ghé đầu ra ngoài trời, nhìn thấy bốn chiếc máy bay đen trũi. Cô đã nhận ra cái dáng tròn trùng trục của những chiếc F.4. Pháo vẫn nổ ran ngoài bờ biển. Từ phía đó, một đàn nhặng xanh vẫn tiếp tục bay vào.
Văng vẳng có tiếng còi báo động từ thành phố Hải Phòng vọng lại.
Hải Phòng cũng bắt đầu nổ súng. Đạn pháo cao xạ nổ đầy trời.
Máy bay địch bắt đầu lượn vòng. Hảo đang ngồi giữa đồng nước trắng, chung quanh không có mục tiêu. Cô càng yên tâm khi thấy mình ở ngoài vòng lượn của máy bay.
Từ ngày rời Quảng Yên, đội tự vệ của cơ quan đã giải tán. Ở Hải Phòng, không ai biết thành tích bắn máy bay của cơ quan này. Cơ quan đã đổi tên. Mặt khác, lực lượng phòng không ở khu vực Hải Phòng khá mạnh, và gần đây máy bay địch đã tìm ra cách trá nh tên lửa nên chúng cũng ít bay thấp, không còn là mục tiêu của các loại súng trung, đại liên.
Phía Hải Phòng, tiếng súng cao xạ nổ dữ dội hơn. Và những đám khói bom bắt đầu bốc lên.
Bác xã viên lẩm bẩm:
- Nó đánh ở gần sân bay.
- Có phải Cầu Rào không bác?
- Cũng quanh đó thôi!
Anh chị em trong cơ quan hôm nay không có ai đi Hải Phòng nên Hảo yên tâm.
- Sao không thấy máy bay của ta lên?
Nghe bác xã viên nói, Hảo nghĩ: mọi người đều quá tin vào không quân nên đòi hỏi quá nhiều ở các anh ấy! Người ta muốn các anh phải có mặt khắp nơi trên miền Bắc, nhưng mấy ai biết là các anh ấy có bao nhiêu người mà phải làm việc đến như thế nào không...
Bác xã viên lại nói:
- Hôm kia tôi ra Hải Phòng. Các anh ở thành đội nói nó sắp đánh Hải Phòng to và máy bay của ta đã chuyển về sân bay Cát Bi.
Chắc bác không nói sai vì bác thường có mặt ngoài thành phố. Một cái gì nhói trong tim. Hảo đã nhận thấy trận đánh hôm nay có quan hệ trực tiếp đến mình. Chả lẽ anh ấy lại đang ở ngay trước mắt mình...?
- Bác nhận kỹ xem, chỗ khói bom có phải là sân bay Cát Bi?
- Cô có người nhà ở đấy à? - Bác xã viên hỏi lại vì nhận thấy giọng nói của Hảo quá lo lắng.
- Không ạ... cháu hỏi thế vì ban nãy nghe bác nói nó ném bom vào sân bay.
- Tôi có nói như vậy đâu? Nó ném gần đó thôi. Sân bay ở chếch về phía bên phải.
Bác vừa nói vừa giơ tay chỉ cho Hảo thấy. Niềm lo lắng của cô vợi đi.
Một chiếc máy bay địch bốc cháy lao đầu ra biển, để lại một dài khói đen ngòm trên bầu trời.
Bác xã viên reo lên. Nhưng Hảo cảm thấy hôm nay mình chỉ hạ được một cái thì còn quá ít.
Trận đánh đã kết thúc. Máy bay địch rút về hướng khác, không bay qua đầu họ như ban nãy, chắc chúng muốn tránh những trận địa ta ở Đồ Sơn.
Bác xã viên mặt nở nang:
- Hôm nay xem máy bay nó cháy sướng mắt quá cô nhỉ?
Hảo chỉ mỉm cười không đáp lời bác. Tâm trí cô còn bận nghĩ tới anh...
Như vậy từ đầu mùa đông năm trước đến giờ, hai người chưa gặp lại nhau. Với lá thư anh viết cho cô vào cuối mùa đông: mỗi quan hệ giữa hai người đã chuyển qua một thời kỳ mới. Người trên đơn vị đã xuống gặp đồng chí phụ trách cơ quan Hảo. Người ta rất thận trọng trong việc hôn nhân của những chiến sĩ lái máy bay. Sau đó, Quỳnh đi Khu Tư. Nhưng rồi Quỳnh về Hà Nội dự Đại hội Chiến sĩ thi đua toàn quân, không báo với Hảo. Khi biết tin, Hảo viết thư chúc mừng anh. Cô nhận được thư anh báo tin đã trở ra Bắc, nhưng công tác của anh dạo này rất bận rộn, anh thường không ở yên một nơi mà phải đi các sân bay.
Những lá thư gửi khá đều của anh gần đây, đằm thắm và gần gụi hơn trước. Cô thấy rõ anh đã coi mình như một người vợ. Nhưng thư nào cũng vậy, bằng cách này hoặc cách khác, anh đều khuyên Hảo chưa nên lên sân bay. Hảo biết các anh không còn ở những ngôi nhà cao tầng mà mình đã nhìn thấy bữa trước, các anh đã ra nơi sơ tán. Anh viết:
"Tình hình trên này khác lắm rồi, không còn "hòa bình" như hồi em lên đây".
Anh nói máy bay địch dạo này đang đánh gắt các tuyến đường giao thông, đi đường vất vả và nguy hiểm, tới nơi lại không chắc gì gặp anh. Anh cũng nói mọi thủ tục đã xong xuôi, nhưng việc tổ chức lễ cưới nên để chậm lại ít lâu, chờ một dịp thuận tiện..
Những lá thư của Thùy cũng nói tình hình chiến đấu trên sân bay dạo này rất căng thẳng. Nhưng anh Đông thỉnh thoảng vẫn tạt về thăm nhà, anh rất cưng cậu con trai...
- Hảo thắc mắc, sao anh Đông vẫn tạt về nhà, mà anh lại không xuống thăm mình? Đành rằng mình ở xa xôi hơn?... Nhưng chẳng lẽ anh lại không mong gặp mình, anh không muốn cả cho mình lên đó?... Những người lên Hà Nội về đều nói nhiều cơ quan đã sơ tán, nhưng Hà Nội vẫn còn rất đông. Các đồng chí lãnh đạo chủ yếu của Đảng và Nhà nước vẫn ở tại Hà Nội. Hà Nội có báo động luôn, nhưng sau trận đánh qua loa hồi giữa tháng Chạp năm ngoái, máy bay địch chưa đụng vào các đường phố của Thủ đô. Ban tối, những đám cưới có hòa nhạc hẳn hoi tiếp tục được tổ chức...
Chẳng lẽ chỉ vì sợ mình đi đường vất vả, nguy hiểm mà anh lại không cho mình gặp?
Hay anh không muốn mình nhận thấy những khó khăn, nguy hiểm mới mà anh đang hàng giờ phải chịu đựng?... Hảo chỉ mong gặp một ai đó trên sân bay để hiểu một điều: "Dạo này có chị nào lên thăm chồng là chiến sĩ lái hay không?". Nếu người đó nói với cô là họ vẫn đi lại như bình thường thì cô sẽ giận anh mất!
Hảo chợt nhớ tới Trọng. Trước kia anh ấy là người sốt sắng giúp đỡ mình trong loại công việc này. Nếu anh Trọng còn ở nhà, trong những dịp mình cần đến anh như hiện nay, chắc anh có thể xuống ngay đây gặp mình. Thiếu anh ấy, mình mất hẳn một chỗ dựa.
Không biết giờ này anh ở đâu? Muôn vàn khó khăn cũng đang đến với anh trên dọc đường... Hảo nhớ tới nụ cười hóm hỉnh của anh, cái tối cô đến thăm anh ở nhà, khi anh kể chuyện một vài người bạn không chịu rèn luyện nên béo sớm, giờ đây không thể vượt Trường Sơn như anh! Anh Trọng có những nét đến buồn cười.
Nhưng rồi cô lại nghĩ tới Quỳnh. Cô tin rằng anh không ở sân bay Cát Bi. Có lẽ nào anh đã xuống đây, ở ngay kia, mà lại không đến gặp mình...?
Sao anh không cho em chia sẻ thêm một phần những lo lắng, những vất vả, khó khăn của anh, dù chỉ là trong tình cảm, ý nghĩ khi em đã quyết định trao gửi cho anh cả cuộc đời em...
Bác xã viên hẹn về nhà một lát sẽ ra. Hảo ở lại chòi.
Cô chợt nhận thấy bác đang quay trở lại với một người dắt xe đạp. Người đó đội chiếc mũ mềm to vành và mặc sơ mi ngắn tay màu lá mạ, kiểu trang phục đi đường thời chiến của những cán bộ dân sự.
Hảo đoán đó là một cán bộ của cơ quan giao tế thành phố Hải Phòng. Một đối thủ lợi hại đối với mình trong vấn đề loại trừ cá vược! Cô lơ đãng nhìn ra đầm. Thực tình lúc này cô đang muốn được ngồi một mình.
Tiếng bác xã viên nói dưới chòi:
- Cô Hảo có khách quý đây!
Hảo giật mình nhìn xuống.
Người dắt xe đạp đứng dưới chòi là Tùng. Quần áo anh lấm lem bùn đất. Người mình không mong thì lại đến tận đây tìm mình! Ông ấy cũng bắt đầu béo. Cô lại nghĩ đến nụ cười hóm hỉnh của Trọng.
- Làm thế nào mà anh biết... ở đây?
Hảo vẫn cảm thấy khó trong cách xưng hô với ông.
Gọi bằng anh cũng được, những người trẻ tuổi bây giờ cũng thường gọi những người lớn tuổi như vậy. Nhưng còn xưng "em"? Hảo vẫn thường xưng em với người lớn tuổi. Nhưng cô cảm thấy ngượng ngùng khi xưng em với Tùng. Cô cũng không muốn xưng "tôi", vì như vậy không lễ độ đối với một người lớn tuổi. Cô đành dùng cách nói tránh phải xưng hô. Cách nói này cộng với thái độ tôn trọng của cô đã không làm phật lòng khách.
- Cơ quan trỏ chỗ cho tôi. Phải đến gặp chị ngay vì một công việc khẩn cấp của Bộ.
- Thấy quần áo anh bẩn hết, lại tưởng anh vừa mới ở Hải Phòng ra.
Chắc ban nãy khi thấy máy bay Tùng đã náu vào bờ ruộng hay một cống nước.
Bác xã viên lễ phép nói với Tùng:
- Anh ở đây làm việc với cô Hảo, tôi về nhà một lát... Có nước chè xanh ở trong nồi, cô ạ.
Hảo thấy Tùng đi theo nói nhỏ mấy câu với bác, rồi quay lại chòi. Sao hai người chóng thân nhau vậy...? Mình phải có một thái độ ít ra cũng lịch sự với một người đã cất công đi từ xa tới thăm.
Hảo rót nước chè mời anh:
- Anh đi đường chắc vất vả lắm?
- Không có việc cần thì chẳng tội nợ gì mà đi chị ạ...
Cũng gọi là chết hụt mấy lần. Mấy cái cầu bị cắt. Đường 5 dạo này bị nó quần ác lắm!
Không biết anh ấy có chuyện gì cần gấp phải gặp mình, Hảo hơi băn khoăn.
- Tối nay, tôi phải có mặt ở Hải Phòng. Đến Hải Phòng thì xe hỏng, phải để đồng chí lái xe ở lại, mượn chiếc xe đạp phóng ra đây. Sáng mai, tôi đi tiếp ra Quảng Ninh. Tôi tranh thủ thời gian nói chuyện ngay với chị. Bộ vừa trao cho tôi nhiệm vụ... phải tìm một cán bộ có năng lực để làm công tác tổng hợp về khoa học. Tôi nghĩ ngay đến chị. Tôi đã theo dõi thời kỳ chị làm báo cáo. Tôi tin là chỉ có chị mới giúp được cho Bộ, công tác này có những yêu cầu cao...
Ông ấy quá đề cao mình, Hảo nghĩ. Cô hỏi một câu bâng quơ:
- Thủ đô dạo này thế nào anh?
Tùng sôi nổi:
- Yên tĩnh nhất vẫn là Thủ đô chị ạ. Mấy cơ quan đi sơ tán, ra ngoài ăn bom tơi bời, những người ở lại Thủ đô thì chẳng có chuyện gì! Ở dưới này chị có điều kiện theo dõi sát tình hình thời sự không?
- - Thời sự hôm nay là mấy con bống này - Hảo trỏ vào cái nồi - Đi các đầm, có khi cả tuần chả được đọc tờ báo.
Tùng nhìn Hảo với cặp mắt ái ngại và lo lắng khiến cô cũng động lòng.
- Tình hình mới nhất là như thế này, nay mai và trong những tháng tới địch sẽ đánh rất mạnh ở vùng duyên hải, đặc biệt là Hải Phòng. Chúng đe dọa sẽ thả thủy lôi tại các bến cảng. Nhưng máy bay Mỹ vẫn được lệnh phải dừng lại cách thủ đô ta mười dặm.
Johnson một mặt hết sức ép ta ở những nơi khác, một mặt phải để ngỏ cửa ở Hà Nội để mời ta đi đến bàn đàm phán. Sắp tới năm bầu cử ở Mỹ, họ muốn kết thúc chiến tranh lắm rồi. Và các cụ nhà ta chắc đang phải suy nghĩ nhiều về vấn đẽ này. Nhất định nó sẽ đánh gắt những cảng của ta. Tôi phải đi ngay xuống gặp chị vì sợ ít ngày nữa không hiểu có qua lại Hải Phòng được không...
Hảo nghĩ Tùng nói đúng, vì nhiều dấu hiệu cũng đã thấy ở đấy. Máy bay địch vẫn bám nhằng nhằng theo cô. Chúng ác thật!...
Anh cán bộ từng trải đã đọc được những nét xao xuyến trên bộ mặt cô gái.
- Cơ quan mà chị sẽ về làm việc vẫn ở ngay tại Hà Nội... Chị cần hiểu cho đây là một vị trí mà rất nhiều người nhòm ngó... Chị đừng lo có điều gì không chính đáng! Với chị là vấn đề thực chất. Chị có những thế mạnh: nhiệt tình, có năng lực và cũng đã có một số thành tích bước đầu trong công tác khoa học... Chị nên quyết định ngay... Cũng cần phải nói với chị: đầy là cơ hội hiếm có. Và khi chị đồng ý rồi thì tôi còn phải làm một số công việc tiếp theo, với trạm Nước lợ ở đây, với Viện và Tổng cục Thủy sản ở Hà Nội, phải thuyết phục thế nào cho người ta đồng ý để chị chuyển đi... Tôi lo nhất là nay mai nó bóp nghẹt Hải Phòng, chúng ta sẽ không còn dịp gặp gỡ nhau để bàn bạc.
Ông ấy đang thúc giục mình chạy trốn khỏi đây cho nhanh, Hảo nghĩ. Rồi cô nói:
- Rất cảm ơn anh, nhưng mới nghe còn đột ngột quá, anh phải cho có thời giờ suy nghĩ đã.
Tùng lo lắng:
- Nhưng sợ cơ hội sẽ qua đi...
- Ít nhất cũng phải hỏi ý kiến của trạm - Chị để tôi lo cho việc này, nếu chị hỏi thì hỏng mất!
- Riêng việc này, anh phải để cho Hảo tự lo - Cô gái giữ giọng nói dịu dàng - Không giải quyết vội được đâu anh ạ. Nếu cơ quan đồng ý cho Hảo chuyển công tác, Hảo sẽ viết thư nhờ anh giúp đỡ.
Tùng tỏ vẻ rất phân vân. Nhưng ông ta biết rằng đã vấp phải tính ương ngạnh của cô, cái tính mà ông chưa biết tìm cách nào để khắc phục.
- Chị nhớ trong vấn đề này phải rất tế nhị... và phải tranh thủ thời gian. Tôi sẽ chờ đợi từng ngày thư của chị...
Bác xã viên quay trở lại mang theo một gói giấy báo to và một cái vò bịt kín.
Hảo đã nhận thấy mùi tôm khô và mùi nước mắm.
Tùng nói một cách rất tự nhiên:.
- - Thấy nói tôi ra trạm Nuôi cá Nước lợ, cậu lái xe khẩn khoản đề nghị mua giúp mấy thứ này. Cũng thương cậu ta đi lại đêm hôm vất vả, ở nhà lại một đống con...
- CHƯƠNG XVI
❖ 1 ❖Trạm triệu tập các nhân viên về để sơ kết công tác sáu tháng đầu năm.
Một cậu sáng hôm nay mới về, bước vào căn nhà họp, nhìn thấy Hảo, nói:
- Cứ tưởng cái nắng nó chịu nước da của bà! Xem chừng bà cũng thành cô gái Di-gan rồi.
Dạo này suốt ngày lội trên đầm nước, da cô đỏ au lên. Hảo đang tính xem có nên bắt chước những cô gái ở địa phương, cả mùa hè, đi ra ngoài nắng lúc nào cũng có một chiếc khăn quàng kín mặt, chỉ để hở hai con mắt.
Vừa ngồi xuống ngưỡng cửa, cậu ta đã "khai hỏa" luôn:
- Người ta ở "lò" thủy sản ra mới phải chịu về đây, chứ bà ở Tổng hợp ra thì về đây làm gì cho khổ cái thân!... Tôi chưa thấy cái nghề khoa học nào như nghề nuôi cá này.
- Số mình là số vất vả. Ma quỷ đưa đường nên mới đến đây với các ông!
Thấy cô hưởng ứng, cậu ta bắt đầu kể lể:
- Ngày thi vào trường Đại học Thủy sản, mình ghi nguyện vọng xin vào lớp đánh cá, khi cầm tờ giấy báo nhìn thấy chữ "nuôi", giật bắn người lên. Mình định bỏ học luôn, bị ông cụ dần cho một trận nên thân, rốt cuộc, lại phải lủi thủi vác ba-lô đến trường. Suốt thời gian ở trường đại học khi viết thư cho bạn bè, không bao giờ mình dám ghi địa chỉ là lớp Nuôi cá, chỉ để chung chung là khoa thủy sản trường Đại học Nông nghiệp thôi. Bây giờ ra công tác không ngờ lại gặp một thủ trưởng sính chữ nuôi đen thế!
Hảo và mọi người đều cười rũ. Quả là đồng chí trưởng trạm hay nhấn mạnh chữ "nuôi", luôn luôn nhắc đó là đặc trưng chủ yếu trong công tác của trạm. Đã có lần cầm một phong thư gửi đến trạm, chìa ra trước mặt mọi người, rồi nói: "Lá thư này gửi không đúng địa chỉ!". Anh đọc to những chữ đề trên bì thư: "Thân gửi anh Nguyễn Văn Y., Trạm nghiên cứu "cá nước lợ". Rồi nói tiếp: "Đây là trạm nghiên cứu Nuôi cá nước lợ, chữ "Nuôi" phải viết hoa. Lần sau, nếu có những lá thư đề như thế này, xin các đồng chí hành chính chớ nhận"...
Cậu ta nói tiếp:
- Mình đã dặn kỹ vợ mình khi gửi thư cho mình, viết cả chữ Nuôi bằng chữ hoa, và gạch ba cái bên dưới, mình đem lên cho thủ trưởng xem, chắc thủ trưởng sẽ hài lòng...
Xét cho cùng, có lên đến chủ nghĩa cộng sản thì đáy ao nuôi cá cũng không thể làm bằng vàng... Nếu người ta có thừa thãi vàng đến mức phải đổ đi, người ta cũng không thể đem làm đáy ao nuôi, vì thiên nhiên sinh ra tôm cá từ hàng triệu năm đã thích nghi với đáy bùn rồi!
Hảo biết anh chàng hay châm biếm, nhưng không phải là người tiêu cực. Cô nói:
- Cái đáy ao nuôi có thể không thay đổi, nhưng điều kiện làm việc của con người đến lúc đó chắc chắn sẽ thay đổi.
Anh chàng thổ nhưỡng bắt đầu nhập cuộc:
- Lội bùn ở Quý Kim này như các ông, các bà so với hồi tôi đi trong đoàn khảo sát để tìm địa điểm xây dựng đầm nuôi thủy sản nước lợ thì còn là thiên đàng so với địa ngục!
- Đâu là địa ngục?... Anh nói Minh Tân, Lưu Kiếm ở Thủy Nguyên ấy à? - Lý hỏi.
- Các ông, các bà mới biết Minh Tân, Lưu Kiếm và Quý Kim, nhưng chưa biết đến Cát Hải đâu! Chưa ai đã lội bùn ngập đến cổ như tôi ở bãi nhà Mạc...
Hảo trêu anh ta:
- Cũng là nói phóng thôi, chứ ngập cổ thật thì hôm nay chả còn đâu mà ngồi kể công ở đây!
Mọi người cười ồ.
Anh chàng thổ nhưỡng tròn mắt nhìn Hảo, cổ gân lên:
- Nếu ai không tin thì chạy thẳng sang nhà bên hỏi cậu Hợp, xem có đúng cậu ấy đã lôi tôi lên không...! Tôi công nhận ở trạm này, bà cũng là người có đi nhiều, nhưng bà chưa hiểu được cái muỗi khủng khiếp ở vùng Cái Tráp, Cát Hải đâu! Ở đó thì phải có cái màn rộng trùm kín cả cái nhà này, bên trong lại phải mắc thêm những cái màn nhỏ nữa, may ra mới đỡ muỗi... Nhưng nếu nói đến cái giống muỗi mắt ở vùng sú vẹt, thì đến màn trời cũng không thoát khỏi nó! Chỉ còn mỗi cách suốt đêm đốt lá cây để hun muỗi, đuổi được muỗi thì hai mắt cũng sưng vì khói và vì có ngủ được đâu...
- Hảo nghe cậu ta nói lúc đầu thì buồn cười, nhưng sau đó cô thấy cay cay ở mi mắt...
❖ 2 ❖Tổ của Hảo họp để kiểm điểm về công tác thi đua.
Sau khi Hảo trình bày những việc đã làm, cả tổ đều im lặng. Mọi người như có vẻ khó nói.
Trong sáu tháng vừa rồi, mình có nhiều cố gắng không thua những người khác. Năm trước, sau những lần đi công tác về, ngồi kiểm điểm xong, những tiếng khen lập tức bật lên. Có thể là những lời khen lúc còn dễ dãi. Người ta chưa đặt ra với cô sinh viên mới vào nghề những yêu cầu cao. Khuynh hướng chung của mọi người là hãy động viên, khuyến khích... Bây giờ tình hình phải khác đi. Nhưng nó đã khác đi hơi nhiều. Có chuyện gì mà mọi người cứ cúi mặt ngồi im lặng, cô tự hỏi.
Người đầu tiên phá tan không khí nặng nề là đồng chí trưởng trạm. Anh không phải là người trong tổ này. Nhưng anh rất quan tâm đến sinh hoạt thi đua của tổ. Anh đến dự họp với tư cách thủ trưởng cơ quan.
Hảo nhận thấy anh khen mình hơi nhiều, tuy cuối cùng, anh vẫn nêu thêm những mục tiêu cho cô phấn đấu.
Những người nói sau anh đều có vẻ thận trọng, cân nhắc.
Có lẽ là do mình đã bộc lộ cho mọi người thấy rõ những cá tính. Mình hay tranh luận, hay nói thẳng, nên mọi người phải dè dặt khi đụng tói mình.
Lý không nhận xét gì về công việc chuyên môn của cô, chỉ nói nhẹ nhàng:
- Tôi đề nghị đồng chí Hảo nên chú ý tới quan hệ với chị em nữ. Tôi nghe một hai chị có ý kiến, chưa nói đó là đúng hay sai, về thái độ của đồng chí Hảo.
Đáng lẽ như trước kia, Hảo đã hỏi lại ngay: "Thái độ tôi như thế nào, đồng chí cứ nói cho rõ". Nhưng lần này Hảo im lặng. Hảo biết Lý đã quay lưỡi mấy lần trước khi phát biểu. Và cô cũng đã hiểu điều Lý nói. Đúng là từ ngày ấy, khi tấm hình của anh xuất hiện trên báo, có những người ở chung quanh mừng cho Hảo, nhưng cũng có những người nhìn cô với một thái độ khe khắt hơn. Nhất là một hai cô bạn gái. Điều tương tự đã diễn ra trước đảỵ khi Hảo luôn luôn được triệu tập đi hội nghị, đi báo cáo. Họ khó chịu cả với những cử chỉ vô tình thường ngày của cô... Anh có biết không, vì anh mà em bỗng dưng mất tự do đó! Người ta đòi hỏi em phải xứng đáng với anh, đòi hỏi em cũng như anh thì làm sao em có thể làm được. Em vẫn sẽ cứ là em thôi, em sẽ phấn đấu cho những gì mà em hằng phấn đấu, nhưng có điều là từ nay em phải chú ý giữ gìn nhiều hơn trong thái độ, trong lời ăn tiếng nói.
- Hảo ngồi bình tĩnh lắng nghe ý kiến của mọi người. Lần này, mình "được"
chê nhiều hơn. Nhưng điều khác trước là mình đã được chung quanh nhìn với cặp mắt bình đẳng.
❖ 3 ❖Điều Tùng nói với Hảo hồi tháng Ba đã trở thành sự thật. Suốt tháng Tư và tháng Năm, máy bay địch liên tiếp đánh phá thành phố Hải Phòng. Tiếng pháo cao xạ và tiếng bom nổ rền cả ngày đêm. Những chiếc cầu trong thành phố bị trúng bom và tên lửa nhiều lần gây cản trở cho việc đi lại. Có ngày địch dùng tới một trăm năm mươi lần chiếc máy bay đánh vào Hải Phòng, thành phố cảng lớn nhất trên miền Bắc.
Hảo đã viết thư cho Tùng, từ chối việc xin chuyển về Hà Nội. Để ông khỏi phải lặn lội bom đạn xuống đây một lần nữa, cô viết trong thư là mình đã hỏi ý kiến "anh ấy", nhưng anh ấy muốn mình cứ ở lại nơi đang công tác, nên cô đã không nêu vấn đề ra với cơ quan.
Họ ngồi họp trong lúc tiếng máy bay rung chuyển bầu trời. Cơ quan chỉ nằm cách trung tâm thành phố mười ki- lô-mét. Nhiều lúc vòng lượn của máy bay ở ngay trên đầu.
Điều bác xã viên nói bữa trước cũng đúng. Họ đã nhìn thấy máy bay ta từ sân bay Cát Bi bay lên đánh nhau với máy bay địch. Nhưng Hảo đã nhận ra ngay không có anh.
Đây là loại máy bay Mic 17 cánh rộng. Anh Quỳnh, anh Đông và những anh khác quen Hảo không còn lái loại máy bay này. Hảo nhìn những chiếc máy bay với một sự thương cảm đặc biệt, nhưng cô yên tâm.
Mỗi lần nghĩ đến anh, những lo lắng, băn khoăn lại nung nấu trong đầu cô. Cô vẫn không lý giải được vì sao anh không muốn cho mình lên sân bay. Một chút ghen tuông đã thoáng hiện trong óc. Cô cố gạt đi, nhưng nó vẫn quay trở lại để giày vò cô. Những tình cảm loại đó càng bóng gió, vu vơ càng khó giải quyết.
Tháng Sáu này, một cậu trong cơ quan tổ chức lễ cưới ở Hà Nội. Mọi người đang bàn cử ai đi dự. Xem chừng nhiều người có vẻ ngại vì tàu xe khó khăn. Hảo nảy ra ý kiến hay là mình nhận đi thay mặt cơ quan. Cậu sắp lấy vợ cũng tới khẩn khoản yêu cầu Hảo về dự đám cưới. Có một người đại diện cơ quan như Hảo sẽ làm đẹp thêm cho mình và cho ngày vui.
Khác với những cô gái khác, Hảo không mê dự những đám cưới. Cô ngại những thủ tục gò bó. Nhưng cô thấy nên nhân dịp này vừa làm vui lòng bạn vừa có dịp hỏi han tình hình của Quỳnh. Cô sẽ đến thăm Thùy, hy vọng có thể gặp Đông. Cô còn muốn làm trái lời anh dặn trong các lá thư, cô cứ lên sân bay tìm anh.
Nhưng đang cuộc họp, Lý xuống đầm Hải Phong lấy cá về, đến tìm Hảo:
- Bác Lộng nhắn cậu tuần tới đầm sẽ tháo nước toàn bộ để thu hoạch cá.
- Sao hồi đầu năm, mọi người đều nói chỉ tháo cạn thu cá một lần vào cuối năm?
- Đáng lý thì như vậy. Để tới cuối năm sẽ thu được những con cá lớn hơn. Nhưng vừa rồi ban quản trị đi kiểm tra, thấy có những đầm, bờ không vững, mùa bão lụt đến rồi, không tháo nước sớm để thu hoạch lỡ xảy ra chuyện gì thì bao nhiêu của nả lại đổ ra biển... Nhưng có gì mà cậu phải thắc mắc? Sản lượng nhiều ít thì quan hệ gì đến cậu! Thu hoạch sớm thế này chỉ lợi cho cậu...
- Lý nói đúng. Nếu bây giờ các đầm thu hoạch, Hảo sẽ có đủ mẫu sớm và có điều kiện hoàn thành đề tài mình được phân công trước thời gian dự định.
Nhưng còn chuyện đi Hà Nội thì sao...? Đám cưới cũng sẽ tổ chức vào tuần sau...
4 Tổ tiếp tục họp bàn về phương hướng nghiên cứu trong 5 năm sắp tới.
Đồng chí trưởng trạm vừa bước vào, Hảo mở cuộc tiến công luôn:
- Báo cáo thủ trưởng ở vùng này chưa hề có nghề nuôi cá nước lợ...
Anh đứng sững giữa nhà, cảm thấy mình vừa bị khiêu khích. Anh em trong tổ đều quay mặt lại nhìn cô.
- Tại sao cô lại nói như vậy? - Trưởng trạm hỏi - Đồng bào địa phương bỏ công ra xây dựng bao nhiêu cái đầm kia để làm gì?
Hảo đáp gọn lỏn:
- Để "nhốt" cá lại mà bắt chứ không phải để nuôi.
Trưởng trạm nín lặng, vẻ suy tư.
Hảo hăng hái phát triển ý kiến của mình. Cô nói các đầm nước lợ của đồng bào mặc dù được xây dựng từ nhiều đời nay, vẫn còn nguyên tính chất của thủy vực tự nhiên, con người hầu như chưa tác động gì vào đó. Người ta không thể tiến hành nghiên cứu cho có kết quả nếu chỉ dựa vào những đầm này.
Lý cũng ủng hộ ý kiến của cô. Anh nói về cái cảnh "ăn nhờ ở đậu" đáng buồn. Mấy cái ao mượn của dân để nuôi cá rô phi thí nghiệm vừa rồi nước tràn bờ xóa sạch. Vì là đầm của dân nên mình không chủ động được mực nước. Những người chủ đầm phải làm công việc của người ta. Sau khi cá nuôi thí nghiệm rông đi hết, chỉ còn cách làm lại công việc từ đầu.
Mọi người nhận thấy cần xây dựng cống để lấy giống.
Hảo nói tiếp về lịch sử các đầm ở địa phương, cái cống đất của nhà tư sản ngày xưa và những cống xi măng của các hợp tác xã ngày nay, về hai loại cống: cống tối và cống sáng để đưa cá vào, tháo cá ra... Cô đưa ra ý kiến nên nghiên cứu quá trình nuôi tôm từ khi còn là ấu trùng tới lúc thu hoạch như một số nước ngoài đã làm.
Cuộc họp diễn ra sôi nổi.
Giờ nghỉ, các thủ trưởng và những vị lớn tuổi kéo nhau đi tìm điếu thuốc lào và chỗ ngả lưng.
Một cậu kỹ sư ngồi ở góc nhà, từ đầu buổi họp vẫn im lặng, giờ mới đến ngồi bên Hảo:
- Nói chung, mình tán thành ý kiến của cậu, nên mình mới phải ngồi im.
- Sao tán thành mà lại phải ngồi im?
- Vì trong những ý kiến khoa học cậu nêu ra có những ý kiến không khoa học chút nào!
- Cậu nớí cho rõ đi...
- Vừa rồi cậu bảo khi cho cá vào thì người ta dùng cống tối còn khi đưa cá ra để bắt thì phải dùng cống sáng?
- Đó là kinh nghiệm của đồng bào địa phương.
- Mình thấy cần phải có một nhận thức khoa học về vấn đề này. Theo mình, con cá không thể phân biệt được cống tối hay cống sáng. Nó vào cống là do lực hút của nước.
Biết đâu khi vào cống nó lại không đưa đuôi ra trước, vì nó làm sao có thể chủ động được trước lực hút của nước!
Nghe cậu ta nói, Hảo phì cười. Cô nhớ lại có những lúc mình đứng bên cạnh cống, nhìn dòng nước chảy vào ầm ầm như thác, sao mình đã không có được nhận xét đó. Ý kiến của cậu ta đúng. Mình chẳng thông minh tý nào...! Anh ta có "thiện chí" với mình.
Nếu không, vừa rồi anh ta đã biến mình thành một trò cười trước mọi người.
Khi anh bạn thông minh và tốt bụng đi khỏi, còn lại Hảo ngồi một mình trong ngôi nhà. Bên ngoài, mọi người đang đứng xem pháo cao xạ của ta bắn máy bay địch trên bầu trời Hải Phòng. Vô tình, cô ngước mắt nhìn lên tấm lịch trên vách. Một con số quen thuộc đập vào mắt cô: ngày mông một tháng sáu...
Đúng mười năm trước đây, đó là ngày Hảo được kết nạp vào đội thiếu niên tiền phong. Cô còn nhớ rất rõ bữa đó trên tường có treo một bức tranh vẽ hai em nhỏ cổ quàng khăn đỏ vươn mình theo con tàu vũ trụ. Trên tờ tranh in thêm dòng chữ: "Chúng ta sẽ bay lên những vì sao xa vời". Những năm cấp hai, cấp ba, rồi đại học của mình thật là hạnh phúc. Cô đã sống với vô vàn ước mơ. Có phải giờ đây những ước mơ nhiều màu sắc lãng mạn đó đang tàn héo đi trước những thực tế đầy khó khăn của đất nước?... Các bạn mình đều có lý khi đòi phải cho họ những phương tiện để làm việc, không phải chỉ là xây một cái đầm, mà còn phải có những phòng nghiên cứu, những trang thiết bị... Nhưng nếu chưa có được tất cả những cái đó trong lúc này thì có phải là do lỗi ở những người phụ trách không? Có lẽ không phải... Công tác khoa học mình đang làm đây đòi hỏi sự đầu tư ghê gớm về trí tuệ, tài năng và vật chất. Trong lúc mình làm việc này thì dân ta và bộ đội đang phải chiến đấu để bảo vệ những quyền tự do tối thiểu của con người, ở miền Nam, nhiều người dân đang còn phải chiến đấu bằng những quả mìn tự tạo và những cây chông tre... Vậy mình có bằng lòng bắt tay vào việc với những điều kiện như thế này không?
Với cách "ăn nhờ ở đậu", với cách dựa vào những phương tiện rất ít ỏi, lạc hậu của đồng bào. Lát nữa mình sẽ phát biểu về vấn đề này. Nếu mình gắn công việc nghiên cứu những đấm nước lợ mênh mông, cách làm ăn nghèo nàn này vào cuộc kháng chiến, thì việc làm của mình có đâu thiếu những ý nghĩa thiêng liêng?... Những người làm khoa học lúc này cũng chẳng khác gì cha anh đánh giặc Nhật, giặc Pháp ngày xưa, bắt đầu cuộc chiến đấu với hai bàn tay trắng... Nếu vài chục năm tới, một đội ngũ đông đảo những người làm công tác khoa học với đầy đủ phương tiện mới tới đây, tìm hiểu những tài liệu của mình để lại ngày hôm nay, biết đầu họ lại không buông những lời thán phục: "Từ những năm 65-67, giữa thời kỳ chiến tranh phá hoại quyết liệt nhất của đế quốc Mỹ, những người nghiên cứu vùng ven biển của ta, chỉ với hai bàn tay trắng, đã để lại cho chúng ta hôm nay những tài liệu lịch sử quý giá này...". Có thể như thề được không? Tại sao lại không?... Con người đâu dễ vô ơn...
Kết thúc cuộc họp của cơ quan, Hảo tới xin lỗi người bạn về việc mình không thể về Hà Nội dự ngày vui của anh, vì cò phải có mặt ở đầm theo dõi thu hoạch cá để hoàn thành đề tài được trao đúng thời hạn.
- "Không phải em đã chịu nghe theo những lời dặn dò của anh đâu...! Nhưng người ta đòi hỏi em phải xứng đáng với anh thì trong trường hợp này em phải cố xứng đáng với anh một chút...".